Σύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791 (πίνακας ζωγραφικής)

Σύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791
ΟνομασίαΣύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791
ΔημιουργόςΓιαν Ματέικο
Έτος δημιουργίας1891
ΕίδοςΕλαιογραφία
Ύψος247 εκ.
Πλάτος446 εκ.
ΜουσείοΒασιλικό Κάστρο της Βαρσοβίας
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Το Σύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791[a] (πολωνικά: Konstytucja 3 Maja 1791 roku‎‎) είναι ρομαντική ελαιογραφία του 1891 σε καμβά του Πολωνού καλλιτέχνη Γιαν Ματέικο. Είναι ένα μεγάλο κομμάτι και ένα από τα πιο γνωστά του Ματέικο. Απομνημονεύει το πολωνικό Σύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791, ένα ορόσημο στην ιστορία της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας και ένα κορυφαίο σημείο του Πολωνικού Διαφωτισμού.

Όπως πολλά έργα του Ματέικο, ο πίνακας παρουσιάζει μια μεγαλειώδη σκηνή γεμάτη με πολλές ιστορικές φιγούρες, συμπεριλαμβανομένου του τελευταίου βασιλιά της Πολωνίας, Στανίσουαφ Αύγουστου Πονιατόφσκι, των Διευθύνοντων του Μείζονος Σέιμ, Στανίσουαφ Μαουαχόφσκι και Καζίμιες Νέστορ Σαπιέχα, των συν-συγγραφέων του Συντάγματος όπως οι Χούγκο Κοουόνταϊ και Ιγκνάτσι Ποτότσκι και άλλων σημαντικών σύγχρονων προσωπικοτήτων, όπως ο Ταντέους Κοστσιούσκο. Περίπου είκοσι άτομα έχουν αναγνωριστεί από σύγχρονους ιστορικούς και άλλοι δέκα περίπου που είχαν αναφερθεί σε παλαιότερες πηγές ως παρόντες, περιμένουν την οριστική ταυτοποίηση.

Η εικόνα ζωγραφίστηκε μεταξύ Ιανουαρίου και Οκτωβρίου 1891 για να τιμήσει την εκατονταετηρίδα του Συντάγματος. Ήταν ένα από τα τελευταία έργα του Ματέικο, ο οποίος πέθανε το Νοέμβριο του 1893. Ο πίνακας εκτέθηκε στο Λβουφ (τώρα Λβιβ, Ουκρανία) μέχρι το 1920, όταν μεταφέρθηκε στην Κρακοβία. Ήταν κρυμμένος κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αργότερα μεταφέρθηκε στη Βαρσοβία, όπου τώρα κρέμεται στο Βασιλικό Κάστρο της Βαρσοβίας.

Σύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791

Κύριο λήμμα: Σύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791
Μεγαλύτερη ανάλυση

Το Σύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791 εγκρίθηκε ως «Κυβερνητικός Νόμος» (πολωνικά: Ustawa rządowa) εκείνη την ημερομηνία από το Σέιμ (κοινοβούλιο) της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας. Έχει ονομαστεί «το πρώτο σύνταγμα του τύπου του στην Ευρώπη» και το δεύτερο παλαιότερο σύνταγμα του κόσμου.[1][2]

Σχεδιάστηκε για να αποκαταστήσει μακροχρόνια πολιτικά ελαττώματα της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας. Το σύστημα της Κοινοπολιτείας της «Χρυσής Ελευθερίας», το οποίο παρείχε δυσανάλογα δικαιώματα στους ευγενείς, είχε διαφθείρει όλο και περισσότερο την πολιτική της Κοινοπολιτείας.[3] Το Σύνταγμα προσπάθησε να αντικαταστήσει την υπάρχουσα αναρχία που καλλιεργούνταν από ορισμένους από τους άρχοντες της χώρας με μια πιο δημοκρατική συνταγματική μοναρχία.[4] Εισήγαγε πολιτική ισότητα μεταξύ των κατοίκων της πόλης και των ευγενών (σλάχτα) και έθεσε τους χωρικούς υπό την προστασία της κυβέρνησης, μετριάζοντας έτσι τις χειρότερες καταχρήσεις της δουλοπαροικίας.[4] Το Σύνταγμα κατήργησε καταστροφικούς κοινοβουλευτικούς θεσμούς όπως το liberum veto, το οποίο κάποτε είχε θέσει το Σέιμ στο έλεος οποιουδήποτε βουλευτή που θα μπορούσε να επιλέξει, ή να δωροδοκηθεί από συμφέρον ή ξένη δύναμη, να αναιρέσει τη νομοθεσία που υιοθέτησε αυτό το Σέιμ.[4]

Η υιοθέτηση του Συντάγματος της 3ης Μαΐου συνάντησε εχθρικές πολιτικές και στρατιωτικές αντιδράσεις από τους γείτονες της Κοινοπολιτείας. Στον Πολωνο-Ρωσικό Πόλεμο του 1792 (μερικές φορές αποκαλούμενος «Πόλεμος για την υπεράσπιση του Συντάγματος»), η Κοινοπολιτεία δέχτηκε επίθεση από την Ρωσική Αυτοκρατορία της Μεγάλης Αικατερίνης που συμμάχησε με τη Συνομοσπονδία της Ταργκοβίτσα, έναν συνασπισμό Πολωνών αρχόντων και ακτήμονων ευγενών που ήταν αντίθετοι στις μεταρρυθμίσεις που ενδέχεται να αποδυνάμωναν την επιρροή τους. Η σύμμαχος της Κοινοπολιτείας, Πρωσία, υπό τον Φρειδερίκο Γουλιέλμο Β΄, έσπασε τη συμμαχία της και η Κοινοπολιτεία ηττήθηκε.[5] Τελικά, το Σύνταγμα της 3ης Μαΐου παρέμεινε σε ισχύ για λίγο περισσότερο από ένα χρόνο.[6] Παρά την ήττα της Κοινοπολιτείας στον Πολωνο-Ρωσικό Πόλεμο και τους επακόλουθους διαμελισμούς που εξάλειψαν την Κοινοπολιτεία, το Σύνταγμα της 3ης Μαΐου παρέμεινε για περισσότερα από 123 χρόνια φάρος στον αγώνα για την αποκατάσταση της πολωνικής κυριαρχίας.[6][7] Σύμφωνα με τα λόγια δύο από τους συν-συγγραφείς του, Ιγκνάτσι Ποτότσκι και Χούγκο Κοουόνταϊ, ήταν «η τελευταία διαθήκη της χώρας που χανόταν».[8]

Ιστορία

Ο Ματέικο άρχισε να εργάζεται για τον πίνακα στα μέσα Ιανουαρίου 1891, για να συμπέσει με την εκατονταετηρίδα του Συντάγματος.[9] Αν και ο πίνακας δεν ολοκληρώθηκε μέχρι τον Οκτώβριο, στις 3 Μαΐου είχε προχωρήσει αρκετά ώστε να παρουσιαστεί στην επετειακή έκθεση στο Σουκιενίτσε της Κρακοβίας.[9] Στις 7 Απριλίου 1892, ο Ματέικο μετέφερε τον πίνακα στον Πρίγκιπα Εουστάχι Στανίσουαφ Σανγκούσκο, Διευθύνων του Σέιμ της Γαλικίας και Λοδομερίας στο Λβουφ και εκτέθηκε στο κτίριο του Σέιμ (τώρα το κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου του Λβιβ).[10] Ο πίνακας ήταν ένας από τους τελευταίους του Ματέικο, ο οποίος πέθανε το Νοέμβριο του 1893.

Το 1920, δύο χρόνια μετά την ανάκτηση της ανεξαρτησίας της Πολωνίας, ο πίνακας μεταφέρθηκε στην Κρακοβία, όπου από το 1923 εκτέθηκε στο κτίριο της Πολωνικούς Σέιμ.[10] Ο πίνακας κρύφτηκε από την πολωνική αντίσταση κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η Πολωνία καταλήφθηκε από τους Γερμανούς.[10] Μετά τον πόλεμο ο πίνακας μεταφέρθηκε στο Εθνικό Μουσείο της Βαρσοβίας και περιστασιακά εκτέθηκε στο κτίριο του Σέιμ.[10] Από το 1984 ο πίνακας βρίσκεται στη συλλογή του Βασιλικού Κάστρου στη Βαρσοβία, όπου ο ίδιος ο Ματέικο δήλωσε ότι θα ήθελε να εκτίθεται ο πίνακας.[9] Ο πίνακας εκτίθεται στον προθάλαμο της Βουλής των Γερουσιαστών, όπου υιοθετήθηκε το Σύνταγμα.[9] Ο πίνακας αναστηλώθηκε το 2007.[11]

Σημασία και ιστοριογραφία

Ο πίνακας είναι ένα από τα πιο γνωστά έργα του Ματέικο[12] και σήμερα θεωρείται συνήθως ως ένα από τα αριστουργήματά του, μια «εκπαίδευση στην εθνική ιστορία».[13] Ωστόσο, έτυχε λιγότερο ευνοϊκής αποδοχής από τους συγχρόνους του, με κριτικές από τις αρχές του αιώνα να το επικρίνουν επειδή ήταν «πολύ γεμάτο» και με ασαφή σύνθεση. Οι υποστηρικτές των προηγούμενων έργων του Ματέικο ήταν πολύ πιο επιφυλακτικοί στον έπαινο τους για αυτόν τον πίνακα.[14][15]

Η τεχνική του Ματέικο σε αυτόν τον πίνακα ήταν διακριτικά αλλά αισθητά διαφορετική σε σύγκριση με τους άλλους πίνακές του. Διάφοροι κριτικοί το αποδίδουν αυτό στην εξερεύνηση νέων τεχνικών από τον Ματέικο, αλλά σημειώστε ότι οι σύγχρονες κριτικές θεωρούσαν αυτή την απόκλιση από το παλιό του στυλ ως την αποδυναμωμένη μορφή του ετοιμοθάνατου δασκάλου και δεν επικρότησαν τις αλλαγές.[9] Σημειώνουν επίσης ότι ο Ματέικο αφιέρωνε συνήθως δύο χρόνια σε πίνακες αυτού του μεγέθους. Αυτός ολοκληρώθηκε σε λιγότερο από ένα χρόνο, σε μια περίοδο κατά την οποία ο Ματέικο δούλευε σε άλλα έργα και υπέφερε από άγχος και κατάθλιψη.[15] Ο ίδιος ο Ματέικο δεν αγαπούσε τον 18ο αιώνα και τον Πολωνικό Διαφωτισμό, σημειώνοντας ότι «θα προτιμούσε να ζωγραφίσει οποιονδήποτε άλλο αιώνα».[16] Ένιωθε υποχρεωμένος, ωστόσο, από την επέτειο του Συντάγματος να δημιουργήσει ένα έργο τέχνης για να τιμήσει το γεγονός, το οποίο αναγνώρισε ως ιστορικά σημαντικό.[16]

Ο Ματέικο ταύτιζε συνήθως τους χαρακτήρες στους πίνακές του με έναν γραπτό μύθο, αλλά δεν δημιούργησε έναν για το Σύνταγμα.[14] Κατά συνέπεια, ορισμένοι χαρακτήρες του πίνακα δεν έχουν εντοπιστεί.[14] Ένας μερικός μύθος γράφτηκε από τον γραμματέα του Ματέικο, Μάριαν Γκοζκόφσκι, και παρόλο που παρέχει έναν κατάλογο με 39 χαρακτήρες, οι Βρέντε και λοιποί γράφουν ότι η «χαοτική περιγραφή» του δεν είναι πολύ χρήσιμη.[14] Σύγχρονη ανάλυση έχει γίνει από τους Πολωνούς ιστορικούς Γιαρόσουαφ Κράβτσικ και Εμάνουελ Ροστφορόφσκι.[14]

Περιεχόμενο

Ταυτοποιημένα άτομα (δείτε το κείμενο για το υπόμνημα)

Ο πίνακας, που τοποθετείται αργά το απόγευμα της 3ης Μαΐου 1791, δείχνει την πομπή των βουλευτών από το Βασιλικό Κάστρο (φόντο), όπου το Σύνταγμα μόλις εγκρίθηκε από το Μείζων Σέιμ, προς την Εκκλησία του Αγίου Ιωάννη (αριστερά, τώρα αρχικαθεδρικός ναός), όπου θα τραγουδηθεί ένα Te Deum. Η πομπή κατηφορίζει την οδό Αγίου Ιωάννη (ulica Świętojańska), περιτριγυρισμένη από ενθουσιώδεις κατοίκους και επισκέπτες της Βαρσοβίας. Οι βουλευτές προστατεύονται από στρατιώτες.[17]

Ενώ η πομπή ήταν ένα πραγματικό ιστορικό γεγονός, ο Ματέικο πήρε πολλές καλλιτεχνικές ελευθερίες, όπως να συμπεριλάβει άτομα που στην πραγματικότητα δεν ήταν παρόντα ή είχαν πεθάνει νωρίτερα. Το έκανε γιατί σκόπευε ο πίνακας να είναι μια σύνθεση των τελευταίων ετών της Κοινοπολιτείας.[18] Ένιωθε επίσης ότι δεν υπήρχε πραγματική ιστορική στιγμή ή τοποθεσία που να αποτύπωνε πλήρως το πνεύμα του Συντάγματος, και έτσι αυτός, ο καλλιτέχνης, έπρεπε να δημιουργήσει μια τέτοια στιγμή.

Κατάλογος χαρακτήρων

Οι ιστορικοί έχουν αναγνωρίσει έναν αριθμό χαρακτήρων. Αυτή είναι ο κατάλογος χαρακτήρων που απεικονίζονται στον πίνακα και υποδεικνύονται με αριθμούς στη σχετική εικόνα οδηγού:

  1. Στανίσουαφ Μαουαχόφσκι (1736–1809), διευθύνων του Μείζονος Σέιμ, κρατάει το Σύνταγμα στο χέρι του[17]
  2. Αλεξάντερ Λινόφσκι, βουλευτής της Κρακοβίας και υποστηρικτής του Συντάγματος[19]
  3. Ιγκνάτσι Βισογκότα Ζακσέφσκι (1745–1802), Δήμαρχος της Βαρσοβίας[19]
  4. Ταντέους Κοστσιούσκο (1746–1817), Στρατηγός του Στέμματος[18]
  5. Καζίμιες Νέστορ Σαπιέχα (1754–1798), Λιθουανός Στρατηγός Πυροβολικού[17]
  6. Γιούλιαν Ούρσιν Νιεμτσέβιτς, βουλευτής του Βοεβοδάτου Ινφλάντι, υποστηρικτής του Συντάγματος[19]
  7. Μίχαου Ζαμπιέουουο, αναπληρωτής βουλευτής του Βοεβοδάτου Ινφλάντι, στρατηγός του Λιθουανικού Στρατού[19]
  8. Γιαν Σουχοζέφσκι (π. 1809), ευγενής, αντίθετος στο Σύνταγμα[17]
  9. Στανίσουαφ Κουμπλίτσκι (ή Γιαν Κουμπλίτσκι), βουλευτής του Βοεβοδάτου Ινφλάντι, ενεργός υποστηρικτής του Συντάγματος και των αιτιών των κατοίκων της πόλης και των χωρικών (οι πηγές ποικίλλουν ως προς το όνομά του)[19]
  10. Φραντσίσεκ Κσαβέρι Μπρανίτσκι (περίπου 1730–1819), Μεγάλος Χετμάνος του Στέμματος, αντίθετος στο Σύνταγμα[17]
  11. Χούγκο Κοουόνταϊ (1750–1812), Αντικαγκελάριος του Στέμματος, συν-συγγραφέας του Συντάγματος[17]
  12. Φέλιξ Τούρσκι, επίσκοπος της Κρακοβίας
  13. Ιγκνάτσι Ποτότσκι (1750–1809), Μεγάλος Στρατάρχης της Λιθουανίας, συν-συγγραφέας του Συντάγματος (η τοποθεσία που υποδεικνύεται στην εικόνα μπορεί να είναι λανθασμένη)
  14. Άνταμ Καζίμιες Τσαρτορίσκι (1734–1832), Γενικός Στρατηγός του Βοεβοδάτου Ποδολίας, υποστηρικτής του Συντάγματος (η θέση αυτής της φιγούρας αμφισβητείται από ορισμένες πηγές)[19]
  15. Σιπιόνε Πιάτολι, ιερέας, γραμματέας του βασιλιά Πονιατόφσκι, υποστηρικτής του Συντάγματος
  16. Ταντέους Ματουσέβιτς, βουλευτής, υποστηρικτής του Συντάγματος
  17. Στανίσουαφ Αύγουστος Πονιατόφσκι (1732–1798), Βασιλιάς της Πολωνίας και Μέγας Δούκας της Λιθουανίας 1764–1795, συν-συγγραφέας του Συντάγματος[17]
  18. Δωροθέα φον Μέντεμ, πριγκίπισσα της Κουρλάνδης (επίσης ταυτοποιημένη ως Ρούζα του Μαρτινκόφσιχ, σύζυγος του Ντέκερτ)[19]
  19. Ελζμπιέτα Σιντουόφσκα (1748–1810), ερωμένη του βασιλιά[19]
  20. Γιαν Ντέκερτ (1738–1790), πρώην δήμαρχος της Βαρσοβίας[17]
  21. Αντόνι Στανίσουαφ Τσετφερτίνσκι-Σφιατόπεουκ (1748–1794), καστελάνος του Πσέμισλ, αντίθετος στο Σύνταγμα
  22. Αντόνι Ζουοτνίτσκι, βουλευτής του Βοεβοδάτου Ποδολίας, αντίθετος στο Σύνταγμα
  23. Ανώνυμος Γάλλος βασιλικός
  24. Γιαν Κιλίνσκι (1760–1819), υποδηματοποιός, μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου της Βαρσοβίας[19]
  25. Κλέμενς Μάρια Χόφμπαουερ (1751–1820), Λυτρωτής (ιερέας)[17]
  26. Στανίσουαφ Στάσιτς (1755–1826), επιστήμονας και πολιτικός συγγραφέας[17]
  27. Άντζεϊ Ζαμόισκι (1716–1792), Μέγας Καγκελάριος του Στέμματος[17]
  28. Τιμοτέους Γκοζένσκι, επίσκοπος του Σμολένσκ
  29. Καζίμιες Κονόπκα (1769–1805), γραμματέας του Χούγκο Κοουόνταϊ
  30. Ανώνυμος ορθόδοξος ιερέας
  31. Πάβεου Κσαβέρι Μπζοστόφσκι, Καθολικός ιερέας, πρωτοπόρος των γεωργικών μεταρρυθμίσεων[19]
  32. Αντόνι Τιζένχαους, Λιθουανός αξιωματούχος και μεταρρυθμιστής[19]
  33. Ανώνυμος αγρότης
  34. Γιούζεφ Πονιατόφσκι (1763–1813), Στρατηγός-Ταγματάρχης[17]
  35. Στανίσουαφ Μοκρονόφσκι, αναπληρωτής, στρατηγός, αρχηγός της Εξέγερσης του Κοστσιούσκο στη Λιθουανία[19]
  36. Ανώνυμος νεαρός Εβραίος[20][19]
  37. Ανώνυμος γέρος Εβραίος[20][19]

Παραπομπές

  1. ↑ Albert P. Blaustein (1993). Constitutions of the world. Wm. S. Hein Publishing. σελ. 15. ISBN 978-0-8377-0362-6. Ανακτήθηκε στις 30 Μαΐου 2011. 
  2. ↑ Davies, Norman (1996). Europe: A HistoryΑπαιτείται δωρεάν εγγραφή. Oxford University Press. σελ. 699. ISBN 0-19-820171-0. 
  3. ↑ Juliusz Bardach, Boguslaw Lesnodorski, and Michal Pietrzak, Historia panstwa i prawa polskiego Βαρσοβία: Paristwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, σελ. 297–298
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Juliusz Bardach, Bogusław Leśnodorski and Michał Pietrzak, Historia państwa i prawa polskiego (History of the Polish State and Law), Βαρσοβία, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, σελ. 304–8.
  5. ↑ Jacek Jędruch (1998). Constitutions, elections, and legislatures of Poland, 1493–1977: a guide to their history. EJJ Books. σελίδες 184–185. ISBN 978-0-7818-0637-4. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2011. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Jacek Jędruch (1998). Constitutions, elections, and legislatures of Poland, 1493–1977: a guide to their history. EJJ Books. σελίδες 188–189. ISBN 978-0-7818-0637-4. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2011. 
  7. ↑ George Sanford (2002). Democratic government in Poland: constitutional politics since 1989. Palgrave Macmillan. σελίδες 11–12. ISBN 978-0-333-77475-5. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2011. 
  8. ↑ Machnikowski (1 Δεκεμβρίου 2010). Contract Law in Poland. Kluwer Law International. σελ. 20. ISBN 978-90-411-3396-0. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουλίου 2011. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Marek Wrede· Hanna Małachowicz· Paweł Sadlej (2007). Konstytucja 3 Maja. Historia. Obraz. Konserwacja. Zamek Królewski w Warszawie. σελ. 22. ISBN 978-83-7022-172-0. 
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Marek Wrede· Hanna Małachowicz· Paweł Sadlej (2007). Konstytucja 3 Maja. Historia. Obraz. Konserwacja. Zamek Królewski w Warszawie. σελ. 21. ISBN 978-83-7022-172-0. 
  11. ↑ Marek Wrede· Hanna Małachowicz· Paweł Sadlej (2007). Konstytucja 3 Maja. Historia. Obraz. Konserwacja. Zamek Królewski w Warszawie. σελ. 49. ISBN 978-83-7022-172-0. 
  12. ↑ «Jan Matejko» (στα Πολωνικά). poland.gov.pl. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Μαΐου 2013. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2012. 
  13. ↑ William Fiddian Reddaway (1971). The Cambridge History of Poland. CUP Archive. σελ. 546. GGKEY:2G7C1LPZ3RN. Ανακτήθηκε στις 14 Αυγούστου 2011. 
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Marek Wrede· Hanna Małachowicz· Paweł Sadlej (2007). Konstytucja 3 Maja. Historia. Obraz. Konserwacja. Zamek Królewski w Warszawie. σελ. 25. ISBN 978-83-7022-172-0. 
  15. ↑ 15,0 15,1 Marek Wrede· Hanna Małachowicz· Paweł Sadlej (2007). Konstytucja 3 Maja. Historia. Obraz. Konserwacja. Zamek Królewski w Warszawie. σελίδες 40–41. ISBN 978-83-7022-172-0. 
  16. ↑ 16,0 16,1 Marek Wrede· Hanna Małachowicz· Paweł Sadlej (2007). Konstytucja 3 Maja. Historia. Obraz. Konserwacja. Zamek Królewski w Warszawie. σελ. 23. ISBN 978-83-7022-172-0. 
  17. ↑ 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 17,10 17,11 Marek Rezler, Z Matejką przez polskie dzieje: Konstytucja 3 maja. Interklasa: polski portal edukacyjny. Last accessed on 23 May 2012. (πολωνικά)
  18. ↑ 18,0 18,1 Sławomir Suchodolski, Dariusz Ostapowicz. Obalanie mitów i stereotypów. Od Jana III Sobieskiego do Tadeusza Kościuszki. Bellona. σελίδες 137–. GGKEY:Y8EFTRG2LL1. Ανακτήθηκε στις 14 Αυγούστου 2011. 
  19. ↑ 19,00 19,01 19,02 19,03 19,04 19,05 19,06 19,07 19,08 19,09 19,10 19,11 19,12 19,13 Marek Wrede· Hanna Małachowicz· Paweł Sadlej (2007). Konstytucja 3 Maja. Historia. Obraz. Konserwacja. Zamek Królewski w Warszawie. σελίδες 26–31. ISBN 978-83-7022-172-0. 
  20. ↑ 20,0 20,1 Żydowski Instytut Historyczny—Instytut Naukowo-Badawczy (1 Ιανουαρίου 2007). Kwartalnik historii żydów. Instytut. σελίδες 191–192. Ανακτήθηκε στις 8 Απριλίου 2012.