Ο Πονιατόφσκι γεννήθηκε σε πλούσια αριστοκρατική οικογένεια της Πολωνίας και έφτασε ως διπλωμάτης στη Ρωσική Αυτοκρατορική Αυλή στην Αγία Πετρούπολη το 1755 σε ηλικία 22 ετών[11] και ενεπλάκη ρομαντικά με τη μελλοντική Αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄. Με τη συνεργασία της, εξελέγη βασιλιάς της Πολωνίας από την Πολωνική Δίαιτα τον Σεπτέμβριο του 1764,[12][13][14] μετά το θάνατο του Αυγούστου Γ΄. Αντίθετα με τις προσδοκίες, ο Πονιατόφσκι προσπάθησε να μεταρρυθμίσει και να ενισχύσει τη μεγάλη αλλά προβληματική Κοινοπολιτεία. Οι προσπάθειές του συνάντησαν εξωτερική αντιπολίτευση από τη γειτονική Πρωσία, τη Ρωσία και την Αυστριακή Αυτοκρατορία, όλες δεσμευμένες να διατηρήσουν την Κοινοπολιτεία αδύναμη. Από το εσωτερικό αντιτάχθηκε από συντηρητικά συμφέροντα, τα οποία θεωρούσαν τις μεταρρυθμίσεις ως απειλή για τις παραδοσιακές τους ελευθερίες και προνόμια που είχαν χορηγηθεί αιώνες νωρίτερα.
Η καθοριστική κρίση της πρώιμης βασιλείας του ήταν ο Πόλεμος της Συνομοσπονδίας του Μπαρ (1768-1772) που οδήγησε στον πρώτο διαμελισμό της Πολωνίας (1772). Το τελευταίο μέρος της βασιλείας του είδε τις μεταρρυθμίσεις που πραγματοποιήθηκαν από το Μείζων Σέιμ (1788-1792) και το Σύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις ανατράπηκαν από τη Συνομοσπονδία της Ταργκοβίτσα του 1792 και από τον Πόλεμο Πολωνίας-Ρωσίας του 1792, οδηγώντας απευθείας στο δεύτερο διαμελισμό της Πολωνίας (1793), στην Εξέγερση του Κοστσιούσκο (1794) και στον τελικό και τρίτο διαμελισμό της Πολωνίας (1795), σηματοδοτώντας το τέλος της Κοινοπολιτείας. Στερημένος από κάθε ουσιαστική δύναμη, ο Πονιατόφσκι παραιτήθηκε το Νοέμβριο του 1795 και πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του ως αιχμάλωτος στο Μαρμάρινο Παλάτι της Αγίας Πετρούπολης.
Ο Πονιατόφσκι θεωρείται ένας αμφιλεγόμενος χαρακτήρας στην ιστορία της Πολωνίας και επικρίνεται κυρίως για την αποτυχία του να αντισταθεί αποφασιστικά και να αποτρέψει τους διαμελισμούς, οι οποίοι οδήγησαν στην καταστροφή του πολωνικού κράτους. Από την άλλη πλευρά, μνημονεύεται ως ένας μεγάλος προστάτης των τεχνών και των επιστημών που έθεσε τα θεμέλια για την Επιτροπή Εθνικής Παιδείας, το πρώτο ίδρυμα του είδους του στον κόσμο, και χρηματοδότησε πολλά αρχιτεκτονικά αξιοθέατα.
Ο Πονιατόφσκι δεν παντρεύτηκε ποτέ. Ως νέος, είχε αγαπήσει την ξαδέρφη του, Ελζμπιέτα Τσαρτορύσκα, αλλά ο πατέρας της, Άουγκουστ Αλεξάντερ Τσαρτορύσκι, δεν την ενέκρινε, γιατί δεν την θεωρούσε αρκετά σημαίνουσα ή πλούσια. Όταν αυτό δεν ήταν πλέον ζήτημα, εκείνη είχε ήδη παντρευτεί. Το pacta conventa του διευκρίνιζε ότι θα έπρεπε να παντρευτεί μια Πολωνή ευγενή γυναίκα, αν και ο ίδιος πάντα ήλπιζε να παντρευτεί σε κάποια από βασιλική οικογένεια.
Με την άνοδό του στο θρόνο, είχε ελπίδες να παντρευτεί την Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας, γράφοντάς της στις 2 Νοεμβρίου 1763 σε μια στιγμή αμφιβολίας, «Αν ήθελα το θρόνο, ήταν επειδή σε είδα». Όταν κατέστησε σαφές μέσω του απεσταλμένου της, Ζεβούσκι, ότι δεν θα τον παντρευόταν, υπήρχαν ελπίδες για μια Αυστριακή αρχιδούκισσα,[15] την Μαρία Ελισάβετ της Αυστρίας. Ένας γάμος με την Σοφία Αλβερτίνα της Σουηδίας προτάθηκε παρά τις θρησκευτικές διαφορές, αλλά η σύνεση αυτή ήταν αντίθετη στις αδερφές του, Λουντβίκα Μάρια Πονιατόφσκα και την Ιζαμπέλα Πονιατόφσκα, και δεν προέκυψε τίποτα από αυτό.[16] Τον τελετουργικό ρόλο της βασίλισσας και της οικοδέσποινας της αυλής έπαιξε η αγαπημένη του ανιψιά, Ουρσούλα Ζαμόυσκα.[17]
Μερικοί ιστορικοί πιστεύουν ότι αργότερα σύναψε έναν μυστικό γάμο με την Ελζμπιέτα Σιντουόφσκα. Ωστόσο, σύμφωνα με τη Βιριντιάνα Φισερόβα, μια σύγχρονη που τους γνώριζε και τους δύο, αυτή η φήμη εξαπλώθηκε μόνο μετά το θάνατο του Πονιατόφσκι, ήταν γενικά δύσπιστη και, επιπλέον, κυκλοφόρησε από την ίδια την Ελζμπιέτα, οπότε ο γάμος θεωρείται από τους περισσότερους ως απίθανος.[18] Είχε αρκετές αξιοσημείωτες ερωμένες, συμπεριλαμβανομένης της Ελζμπιέτα Μπρανίτσκα, η οποία ενήργησε ως πολιτικός σύμβουλος και χρηματοδότης του[19] και είχε παιδιά με δύο από αυτές.
Με την Μαγκνταλένα Αγκνιέσκα Σαπιεζίνα (1739-1780), έγινε πατέρας των Κονστάντσια Ζφανόβα (1768-1810) και Μίχαου Τσιχότσκι (1770-1828).
Με την Ελζμπιέτα Σιντουόφσκα (1748-1810), έγινε πατέρας των Στανίσουαφ Κονοπνίτσι-Γκραμπόφσκι (1780-1845), Μίχαου Γκραμπόφσκι (1773-1812), Καζίμιες Γκραμπόφσκι (1770-?), Κονστάντσια Γκραμπόφσκα και Ιζαμπέλα Γκραμπόφσκα (1776-1858).
Τίτλοι και τιμές
Οικόσημο του Στανίσουαφ Αύγουστου Πονιατόφσκι με το Τάγμα του Λευκού Αετού.
↑Biogram został opublikowany w 1994 r. w XXXV tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
↑ 20,020,1Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008. Zamek Królewski w Warszawie: 2008, p. 186.
↑Krzysztof Filipow (2003). Falerystyka polska XVII-XIX w. Muzeum Wojska w Białymstoku. σελ. 73.
↑Liste der Ritter des Königlich Preußischen Hohen Ordens vom Schwarzen Adler (1851), "Von Seiner Majestät dem Könige Friedrich II. ernannte Ritter" p. 9
Μπάτεργουικ, Ρίτσαρντ (2001). «The Enlightened Monarchy of Stanisław August Poniatowski, 1764–1795». Στο: Ρίτσαρντ, Μπάτεργουικ, επιμ. The Polish-Lithuanian Monarchy in European Context, c.1500–1795. Μπέιζινστοουκ και Λονδίνο: Palgrave Macmillan. σελίδες 192–217. ISBN978-0-333-99380-4.
Ντεμπίσνκι, Μπρονίσουαφ, επιμ. (1904). Stanisław August i książe Józef Poniatowski w świetle własnej korespondencyi (στα Πολωνικά). Nakład Towarzystwa dla Popierania Nauki Polskiej Λβιβ.
Κιλίνσκι, Γιαν (1899) [1818]. Drugi pamiętnik, nieznany, o czasach Stanisława Augusta (στα Πολωνικά). Aleksander Kraushar.
