Σαπφώ

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Σαπφώ (αποσαφήνιση).
Σαπφώ
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Σαπφώ (Αρχαία Ελληνικά)
Γέννηση6ος αιώνας π.Χ.[1][2][3]
Λέσβος[4][5][6]
Θάνατος570 π.Χ. (περίπου)[7][8][6]
Λευκάδα[9]
ΚατοικίαΣυρακούσες (610 π.Χ.–595 π.Χ.)
Μυτιλήνη (από 595 π.Χ.)
Λέσβος (έως 610 π.Χ.)
Χώρα πολιτογράφησηςMytilene
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσαΑρχαία ελληνικά
Ομιλούμενες γλώσσεςΑρχαία ελληνικά[10]
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταποιήτρια[11][12]
συνθέτρια[13]
δημιουργός γραπτών έργων[14]
συγγραφέας[15]
Αξιοσημείωτο έργοΎμνος προς την Αφροδίτη
Sappho fr. 31 Voigt
Περίοδος ακμής600 π.Χ.[16][17][5]
Οικογένεια
ΑδέλφιαCharaxus[18]
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα
«Τον καιρό της Σαπφούς», έργο του Τζον Γουίλιαμ Γκόντγουαρντ, Μουσείο J. Paul Getty (1904).

Η Σαπφώ (αιολική διάλεκτος: Ψάπφω ή Ψάπφα, αποκαλούμενη και Σαπφώ η Λεσβία εκ του τόπου καταγωγής της) (~ 630 π.Χ.[19] - 570 π.Χ.), ήταν Ελληνίδα λυρική ποιήτρια από τη Λέσβο, ιδιαίτερα γνωστή από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα για το ποιητικό της έργο. Με το όνομά της στην σύγχρονη εποχή έχει συνδεθεί και ο λεσβιακός έρωτας.

Η ζωή της

Η Σαπφώ και ο Αλκαίος.

Για τη ζωή της λίγα πράγματα είναι γνωστά. Είναι πιθανό ότι γεννήθηκε στην Ερεσό της Λέσβου.[20] Ήταν σύγχρονη του Αλκαίου και του Πιττακού. Πατέρας της αναφέρεται ο Σκαμανδρώνυμος και μητέρα της η Κλεΐς.[21] Είχε επίσης τρεις αδελφούς, τον Λάριχο, τον Χάραξο και τον Ευρύγιο.[22]

Ο φιλόσοφος Μάξιμος ο Τύριος (β΄ μισό του 2ου μ.Χ. αι.), την περιγράφει ως μικρόσωμη και μελαχρινή («μικρά και μέλαινα»). Σύμφωνα με το βυζαντινό λεξικό Σούδα, πιθανότατα παντρεύτηκε έναν πλούσιο από την Άνδρο, τον Κερκύλα, με τον οποίο απέκτησε μια κόρη, που ονομάστηκε Κλεΐδα σύμφωνα με το έθιμο της εποχής. Λόγω πολιτικών αναταραχών στη Λέσβο που οδήγησαν την αριστοκρατία του νησιού σε εξορία από την πρωτεύουσα Μυτιλήνη, η Σαπφώ κατέφυγε προσωρινά στη Σικελία. Αργότερα, μετά την κατάλυση της τυραννίας, επί Πιττακού του Μυτιληναίου, γύρισε στη Μυτιλήνη, συγκέντρωσε γύρω της νεαρές όμορφες φίλες από την αριστοκρατία του νησιού και των μικρασιατικών πόλεων, για να τους διδάξει τις τέχνες της μουσικής και της ποίησης, στην υπηρεσία της Αφροδίτης και των Μουσών. Αυτή η σχέση, που ήταν εμπνευσμένη από θρησκευτικές ιδέες, δεν ήταν κάτι που έκανε πρώτη η Σαπφώ. Μαρτυρείται ότι και άλλες γυναίκες της εποχής διατηρούσαν τέτοιου είδους ωδεία. Όμως η σχέση της Σαπφούς με τις μαθήτριές της θεωρήθηκε αργότερα απρεπής, επειδή είχε και ερωτικές διαστάσεις και γι' αυτό έμεινε στην ιστορία ως «λεσβιακός έρως».

Έργο του Τσαρλς Μενγκίν (1853–1933) που αναπαριστά την Σαπφώ ημίγυμνη να στέκεται δίπλα σε βραχώδη προεξοχή και να είναι φαινομενικώς λυπημένη.

Ένας μεταγενέστερος θρύλος λέει ότι η Σαπφώ, λόγω του ανεκπλήρωτου έρωτά της για τον όμορφο νέο Φάωνα, που την απέρριψε και την εγκατέλειψε, έπεσε από τα βράχια της Λευκάδας στη θάλασσα. Μελετητές έχουν τονίσει την ομοιότητα αυτής της ιστορίας με δύο μύθους της θεάς Αφροδίτης. Σε έναν, η Αφροδίτη προίκισε τον ηλικιωμένο Φάωνα με νιάτα και ομορφιά ως ανταμοιβή που την πήρε στο πλοίο του χωρίς να ζητήσει πληρωμή. Στον άλλον, η Αφροδίτη ξεπέρασε τη θλίψη της για τον θάνατο του εραστή της Άδωνι πηδώντας από τους γκρεμούς της Λευκάδας με τη συμβουλή του Απόλλωνα.[23] Δεν είναι όμως γνωστό, αν υπήρξε καν πρόσωπο με αυτό το όνομα ή αν πρόκειται απλώς για θρύλο. Πιθανότατα πρόκειται για παρερμηνεία κάποιου ποιήματός της, όπου η Σαπφώ εξυμνεί την ομορφιά του Φάωνα, ακόλουθου της Αφροδίτης.[24]

Σεξουαλικότητα

Η Σαπφώ και η Ήριννα στους κήπους της Μυτιλήνης

Σήμερα, η Σαπφώ, για πολλούς, αποτελεί σύμβολο της γυναικείας ομοφυλοφιλίας. [21]

Μεταξύ των σύγχρονων μελετητών, η σεξουαλικότητα της Σαπφούς εξακολουθεί να συζητείται - ο André Lardinois το περιέγραψε ως το "Μεγάλο Σαπφικό Ερώτημα".[25] Πρόωροι μεταφραστές της Σαπφούς ασκούσαν λογοκρισία για την ομοφυλοφιλική της φύση και την μετέτρεπαν σε ετεροφυλοφιλική. [26] Η μετάφραση του Ambrose Philips το 1711 «Ωδή στην Αφροδίτη» απεικόνισε το αντικείμενο του πόθου της Σαπφούς ως αρσενικό, μια ανάγνωση που συνέχισε από σχεδόν κάθε άλλο μεταφραστή του ποιήματος μέχρι τον εικοστό αιώνα, [27], ενώ το 1781 ο Alessandro Verri ερμηνεύει ότι το θραύσμα 31 είναι για την αγάπη της για τον Φάωνα.[28] Μέχρι το 1970 όπου θα υποστηριζόταν ότι το ίδιο ποίημα περιείχε "απόδειξη λεσβιακής φύσης [της Σαπφούς]". [29]

Σήμερα, είναι γενικά αποδεκτό ότι η ποίηση της Σαπφούς απεικονίζει ομοερωτικά συναισθήματα: [30] όπως το επισημαίνει η Sandra Boehringer, τα έργα της "γιορτάζουν τον έρωτα μεταξύ γυναικών". [31]

Η γνώμη των αρχαίων για τη Σαπφώ

Η Σαπφώ σε προτομή του 2ου αι. μ.Χ. από τη Ρώμη (αντίγραφο του 4ου αι. π.Χ.). Μουσείο Νόιες Βερολίνου.

Η Σαπφώ θεωρείται με την ποίησή της, που ήταν γραμμένη στην αιολική διάλεκτο, ως η σημαντικότερη λυρική ποιήτρια της αρχαιότητας. Ο Πλάτων την ονομάζει «σοφή» και «δέκατη Μούσα»,[32] ο Ανακρέων «ηδυμελή», ο Λουκιανός «μελιxρόν αύχημα Λεσβίων» οι Ιουλιανός και Αντίπατρος «θηλυκό Όμηρο» και «τιμή Λεσβίων γυναικών», ενώ ο Στράβων «θαυμαστόν τέρας».[33] Ο Οράτιος στη 2η ωδή του μας λέει ότι ακόμα και οι νεκροί στον κάτω κόσμο ακούν τα τραγούδια της με θαυμασμό σε ιερή σιγή.

Μετά τον θάνατό της στην πατρίδα της Λέσβο έκοψαν νόμισμα με τη μορφή της. Στις Συρακούσες και στην Πέργαμο στήθηκαν αγάλματά της, ενώ στις Συρακούσες κατασκευάστηκε και ένα κενοτάφιο σε ανάμνησή της.

Σε μεταγενέστερη όμως εποχή, οι Αττικοί κωμωδιογράφοι τη δυσφήμησαν για ομοφυλοφιλικές τάσεις (εξ ου και ο όρος λεσβία). Αφορμή για τις φήμες υπήρξε πιθανόν το ότι η Σαπφώ εκδήλωνε έντονο συναισθηματισμό προς τις μαθήτριές της. Μολονότι κανένας από τους συγγραφείς δεν αναφέρει κάτι σχετικό μέχρι την εποχή του Αριστοτέλη, οι κρίσεις αυτές για τη Σαπφώ επικράτησαν. Μάλιστα αναφέρεται ότι η Σαπφώ είχε ερωτευθεί την Ατθίδα, την Τελέσιππα και τη Μεγάρα. Σύγχρονοί μας μελετητές εκφράζουν αμφιβολίες για το αν η Σαπφώ ήταν όντως λεσβία.

Απήχηση στα μεταγενέστερα χρόνια

Καθώς τον έβδομο αιώνα μ.Χ. τα ποιήματα της Σαπφούς εξακολουθούσαν ακόμη να διαβάζονται στην Αίγυπτο και αργότερα στην εποχή των Κομνηνών η Πατριαρχική Σχολή περιελάμβανε στην ύλη της ποιητές όπως η Σαπφώ και ο Πίνδαρος, μάλλον δεν υπήρξε κάποια επίσημη επιβολή λογοκρισίας από την Χριστιανική Εκκλησία. Είναι όμως πιθανό, πολλά από τα έργα της να χάθηκαν λόγω της μη αντιγραφής τους, εξαιτίας της χαμηλής ζήτησης που ίσως είχαν μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού και στα πλαίσια μιας πιο αυστηρής άποψης για την ηθική. Ο επίσης Μυτιληνιός σύγχρονος ποιητής Οδυσσέας Ελύτης την περιέγραψε σαν μια «μακρινή εξαδέλφη» του με την οποία μεγάλωσαν παίζοντας «στους ίδιους κήπους, γύρω από τις ίδιες ροδιές, πάνω απ' τις ίδιες στέρνες» και της αφιέρωσε ένα από τα μικρά του έψιλον. Το 1986 κυκλοφόρησε στην Ελλάδα ο δίσκος «Σαπφώ» σε μουσική του Σπύρου Βλασσόπουλου και παραγωγή του Διονύση Σαββόπουλου, με μελοποιήσεις 12 ποιημάτων της Σαπφούς σε μετάφραση του Σωτήρη Κακίση, και ερμηνεία της Αλέκας Κανελλίδου.[1]

Έργα

Η Σαπφώ έγραψε ερωτικά ποιήματα, ύμνους στους θεούς και επιθαλάμια (τραγούδια του γάμου). Η ποίησή της δονείται από αυθορμητισμό και έντονα αισθήματα. Αρκετοί από τους στίχους της μαρτυρούν έντονο ερωτισμό και λυρισμό. Από τα ποιήματά της, που συνέλεξαν οι Αλεξανδρινοί και δημοσίευσαν σε βιβλία, τα πιο διάσημα ήταν οι Ύμνοι και τα Επιθαλάμια. Ίσως κανένας άλλος λογοτέχνης δεν μπορεί να συγκριθεί με τη Σαπφώ στην ομορφιά της σκέψης, στον μελωδικό της στίχο και στην ένταση των αισθημάτων της. Εκτός από μικρά αποσπάσματα, έχουν διασωθεί ολόκληρα μόνο ένας Ύμνος στην Αφροδίτη («Ποικιλόθρον' αθάνατ' Αφρόδιτα»), η Ωδή «Ότωι τις έραται» και ένα αναφερόμενο στο μύθο της Ηούς (Αυγής) και του Τιθωνού, που ανακαλύφθηκε από αποκατάσταση παπύρου της Οξυρρύγχου και εκδόθηκε το 2005. Αυτά υπάρχουν μεταφρασμένα στις περισσότερες ευρωπαϊκές γλώσσες.

Τρία επιγράμματα με το όνομα της Σαπφούς, από τον Στέφανο του Μελέαγρου, υπάρχουν στην Παλατινή Ανθολογία, εντονότατα αμφισβητούμενα (VI 269, VII 489, VII 505).[34]

Σωζόμενη ποίηση

Fragments of papyrus
A fragment of teracotta pottery, written on with black ink.
Το μεγαλύτερο μέρος της ποίησης της Σαπφούς σώζεται σε χειρόγραφα άλλων αρχαίων συγγραφέων, αλλά μέρος ενός ποιήματος σώζεται σε ένα θραύσμα αγγείου[35]. Στον εικονιζόμενο πάπυρο (αριστερά) σώζεται το Ποίημα του Τιθωνού (απόσπασμα 58). Στο θραύσμα του αγγείου (δεξιά) σώζεται το Απόσπασμα 2 .

Τα παλιότερα σωζόμενα χειρόγραφα της Σαπφούς, περιλαμβανομένου και του Αποσπάσματος 2 που σώζεται σε θραύσμα αγγείου, χρονολογούνται στον 3ο αιώνα π.Χ., και έτσι προηγούνται χρονικά της Αλεξανδρινής έκδοσης[36]. Τα τελευταία σωζόμενα αντίγραφα των ποιημάτων της Σαπφούς που προέρχονται κατευθείαν από τους αρχαίους χρόνους είναι γραμμένα σε σελίδες κωδίκων από τον 6ο και 7ο αιώνα μ.Χ., και είναι σίγουρα αναπαραγωγές από αρχαίους πάπυρους σήμερα χαμένους[37]. Χειρόγραφα αντίγραφα των έργων της Σαπφούς μπορεί να είχαν επιβιώσει κάποιους αιώνες αργότερα, αλλά γύρω στον 9ο αιώνα η ποίησή της φαίνεται ότι εξέλιπε[38], και κατά τον 12ο αιώνα, ο Ιωάννης Τζέτζης μπορούσε να γράφει ότι «το πέρασμα του χρόνου έχει καταστρέψει τη Σαπφώ και τα έργα της»[39]. Οι αλεξανδρινοί φιλόλογοι της ελληνιστικής εποχής είχαν συγκεντρώσει το έργο της σε εννέα βιβλία, αν και σήμερα δεν σώζονται τα περισσότερα εξ αυτών.[40]

Σύμφωνα με την παράδοση, η ποίηση της Σαπφούς χάθηκε επειδή η Εκκλησία αποδοκίμαζε την ηθική της[21]. Αυτοί οι θρύλοι φαίνεται ότι είχαν αρχή στην Αναγέννηση – περί το 1550, ο Τζερόλαμο Καρντάνο έγραψε ότι ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός (339-390) κατέστρεψε δημοσίως τα έργα της Σαπφούς, και κατά το τέλος του 16ου αιώνα ο Ιωσήφ Σκάλιγκερ ισχυρίστηκε ότι τα έργα της κάηκαν στην Ρώμη και την Κωνσταντινούπολη το 1073 με διαταγή του Πάπα Γρηγόριου Ζ΄[38]. Στην πραγματικότητα, τα έργα της Σαπφούς μάλλον χάθηκαν καθώς η ζήτηση για αυτά δεν ήταν επαρκής για να αντιγραφούν όταν οι κώδικες αντικατέστησαν ως κύρια μορφή βιβλίου τους πάπυρους[41]. Ακόμα ένας παράγοντας που συνέβαλε στην εξαφάνιση των ποιημάτων της Σαπφούς μπορεί να ήταν η απαρχαιωμένη μορφή της Αιολικής της διαλέκτου[42][43][41][44], η οποία περιέχει πολλούς αρχαϊσμούς και καινοτομίες που δεν υπάρχουν σε άλλες Αρχαίες ελληνικές διαλέκτους[45]. Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, όπου μέχρι τότε η Αττική διάλεκτος είχε γίνει η στάνταρντ μορφή για τα λογοτεχνικά έργα[46], πολλοί αναγνώστες έβρισκαν τη διάλεκτο της Σαπφούς δύσκολη στην κατανόηση[43] και, το 2ο αιώνα μ.Χ., ο Ρωμαίος συγγραφέας Απουλήιος συγκεκριμένα σχολιάζει την «παραδοξότητα» της[46].

Σώζονται μόνο περίπου 650 γραμμές από την ποίηση της Σαπφούς, από την οποία μόνο ένα ποίημα – η «Ωδή στην Αφροδίτη» – είναι ολόκληρο, και περισσότερες από της μισές πρωτότυπες γραμμές σε δέκα ακόμα αποσπάσματα. Πολλά από τα σωζόμενα αποσπάσματα της Σαπφούς περιέχουν μόνο μία λέξη[47] – για παράδειγμα το απόσπασμα 169A είναι απλά μία λέξη που σημαίνει "γαμήλια δώρα"[48], και έχει σωθεί ως λήμμα λεξικού σπάνιων λέξεων[49]. Οι δύο μεγάλες πηγές σωζόμενων αποσπασμάτων της Σαπφούς είναι αναφορές που περιέχονται σε άλλα αρχαία έργα, από ολόκληρο ποίημα ως μία μόνο λέξη, και αποσπάσματα από παπύρους, πολλοί από τους οποίους έχουν βρεθεί στην Οξύρρυγχο της Αιγύπτου[50]. Άλλα αποσπάσματα σώζονται σε άλλα υλικά, όπως περγαμηνές και θραύσματα αγγείων[35]. Το παλιότερο σωζόμενο απόσπασμα της Σαπφούς μέχρι σήμερα είναι ο πάπυρος της Κολωνίας ο οποίος περιέχει το ποίημα του Τιθωνού[51], και χρονολογείται στον 3ο αιώνα προ Χριστού[52].

Μέχρι το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, είχαν επιβιώσει μόνο αρχαίες ρήσεις της Σαπφούς. Το 1879, έγινε νέα ανακάλυψη αποσπάσματος της Σαπφούς στο Φαγιούμ[53]. Ως το τέλος του 19ου αιώνα, οι Μπέρναρντ Γκρένφελ και Άρθουρ Χαντ είχαν αρχίσει την ανασκαφή ενός λάκκου απορριμμάτων στην Οξύρρυγχο, που οδήγησε στην ανακάλυψη πολλών πριν αγνώστων αποσπασμάτων του έργου της Σαπφούς[21]. Αποσπάσματα του έργου της συνεχίζουν να ανακαλύπτονται και στη σύγχρονη εποχή. Μεγάλες ανακαλύψεις, το 2004 (το ποίημα του Τιθωνού, και ένα νέο πριν αγνώστου αποσπάσματος)[54], και το 2014 (αποσπάσματα από 9 ποιήματα, πέντε γνωστών αλλά και με νέο περιεχόμενο, και τέσσερα, περιλαμβανομένου και του Ποίημα των Αδελφών, που δεν ήταν γνωστά πριν)[55], ανακοινώθηκαν από τα ΜΜΕ[21][56].

Δείτε επίσης

  • Ο αστεροειδής 80 Σαπφώ (80 Sappho), που ανακαλύφθηκε το 1864, πήρε το όνομά του από τη λυρική αυτή ποιήτρια.
  • Από την Σαπφώ έχει ονομαστεί επίσης και το Ε/Γ-Ο/Γ Σαπφώ, το πρώτο πλοίο της ΝΕΛ Lines.

Παραπομπές

  1. ↑ 1,0 1,1 Ινστιτούτο της Ιταλικής Εγκυκλοπαίδειας: «Enciclopedia on line» (Ιταλικά) saffo. Ανακτήθηκε στις 25  Ιανουαρίου 2021.
  2. ↑ 2,0 2,1 (Γαλλικά) Encyclopædia Universalis. Encyclopædia Britannica Inc.. 1968. sappho. Ανακτήθηκε στις 25  Ιανουαρίου 2021.
  3. ↑ 3,0 3,1 British Museum person-institution thesaurus. 60358. Ανακτήθηκε στις 25  Ιανουαρίου 2021.
  4. ↑ Greek Lyric Poetry: A Commentary on Selected Larger Pieces 0-19-924017-5. ISBN-10 0-19-924017-5.
  5. ↑ 5,0 5,1 διάφοροι συγγραφείς: «Enciclopedia Treccani» (Ιταλικά) Ινστιτούτο της Ιταλικής Εγκυκλοπαίδειας. 1929. saffo. Ανακτήθηκε στις 25  Ιανουαρίου 2021.
  6. ↑ 6,0 6,1 «Большая российская энциклопедия». (Ρωσικά) Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Η Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Μόσχα. 3534749. Ανακτήθηκε στις 25  Ιανουαρίου 2021.
  7. ↑ (Αγγλικά) World History Encyclopedia. Sappho_of_Lesbos. Ανακτήθηκε στις 25  Ιανουαρίου 2021.
  8. ↑ «Store norske leksikon» (Μποκμάλ, Νεονορβηγικά) Sapfo. Ανακτήθηκε στις 25  Ιανουαρίου 2021.
  9. ↑ Ιστορικό Αρχείο Ρικόρντι. 12530. Ανακτήθηκε στις 3  Δεκεμβρίου 2020.
  10. ↑ CONOR.SI. 56195683.
  11. ↑ Virginia Blain, Isobel Grundy, Patricia Clements: «The Feminist Companion to Literature in English» (Αγγλικά) 1990. σελ. 946.
  12. ↑ The Fine Art Archive. cs.isabart.org/person/108737. Ανακτήθηκε στις 1  Απριλίου 2021.
  13. ↑ www.newyorker.com/books/page-turner/hearing-sappho. Ανακτήθηκε στις 17  Ιανουαρίου 2023.
  14. ↑ Q376282. Ανακτήθηκε στις 26  Ιουλίου 2022.
  15. ↑ Ian Plant: «Women Writers of Ancient Greece and Rome» (Αγγλικά) University of Oklahoma Press. Νόρμαν. 2004. ISBN-13 978-0-8061-3622-6.
  16. ↑ (Γερμανικά) Εγκυκλοπαίδεια Μπρόκχαους. sappho-20. Ανακτήθηκε στις 25  Ιανουαρίου 2021.
  17. ↑ «Сапфо» (Ρωσικά)
  18. ↑ Στράβων: «Γεωγραφικά» (Αρχαία ελληνικά)
  19. ↑ Campbell 1982, σελ. xi.
  20. ↑ Hutchinson 2001, σελ. 139.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 Mendelsohn 2015.
  22. ↑ Campbell 1982, σελίδες xi, 189.
  23. ↑ Kivilo 2010, σελίδες 179–182.
  24. ↑ Lidov 2002, σελίδες 205–6.
  25. ↑ Lardinois 2014, σελ. 15.
  26. ↑ Gubar 1984, σελ. 44.
  27. ↑ DeJean 1989, σελ. 319.
  28. ↑ Most 1995.
  29. ↑ Devereux 1970.
  30. ↑ Klinck 2005, σελ. 194.
  31. ↑ Boehringer 2014, σελ. 151.
  32. ↑ Gosetti-Murrayjohn 2006, σελ. 32.
  33. ↑ Στράβων, Γεωγραφικά 13.2.3.7-11
  34. ↑ Το επίγραμμα VI 269 επιγράφεται ΩΣ ΣΑΠΦΟΥΣ. Για όλα ο Pierre Waltz εκφράζει έντονη αμφιβολία (“Anthologie Grecque” , ed. Les Belles Lettres, Paris, 1960, v.ΙΙΙ, p.191.
  35. ↑ 35,0 35,1 Rayor & Lardinois 2014, σελ. 8.
  36. ↑ Winkler 1990, σελ. 166.
  37. ↑ Reynolds 2001, σελίδες 81–2.
  38. ↑ 38,0 38,1 Reynolds 2001, σελ. 81.
  39. ↑ Tzetzes, On the Metres of Pindar 20–22 = T. 61
  40. ↑ Κακρίδης, Φάνης Ι. (2005). Αρχαία ελληνική γραμματολογία. Αθήνα. σελ. 65. 
  41. ↑ 41,0 41,1 Reynolds 2001, σελ. 18.
  42. ↑ Grafton, Most & Settis 2010, σελ. 858.
  43. ↑ 43,0 43,1 Williamson 1995, σελίδες 41–42.
  44. ↑ Haarman 2014, σελ. 164.
  45. ↑ Woodard 2008, σελ. 50-52.
  46. ↑ 46,0 46,1 Williamson 1995, σελ. 41.
  47. ↑ Rayor & Lardinois 2014, σελ. 7.
  48. ↑ Rayor & Lardinois 2014, σελ. 85.
  49. ↑ Rayor & Lardinois 2014, σελ. 148.
  50. ↑ Rayor & Lardinois 2014, σελίδες 7–8.
  51. ↑ West 2005, σελ. 1.
  52. ↑ Obbink 2011.
  53. ↑ Reynolds 2001, σελ. 289.
  54. ↑ Skinner 2011.
  55. ↑ Rayor & Lardinois 2014, σελ. 155.
  56. ↑ Ανακαλύφθηκαν δύο νέα ποιήματα της αρχαίας ποιήτριας Σαπφούς!

Βιβλιογραφία

  • Bowra C. M., Αρχαία Ελληνική Λυρική ποίηση. Αλκμάν, Στησίχορος, Αλκαίος, Σαπφώ, τ. Α΄ (μτφρ.: Καζαζής Ι. Ν.), Αθήνα, Μ.Ι.Ε.Τ, 2008.
  • Burnett A. P., Three Archaic Poets: Archilochus, Alcaeus, Sappho, London, Duckworth, 1983.
  • Cameron A., «Sappho’s Prayer to Aphrodite», HThR 32 (1939): 1-17.
  • D. A. Campbell, επιμ. (1982). Greek Lyric 1: Sappho and Alcaeus (Loeb Classical Library No. 142). Harvard University Press, Cambridge, Mass. ISBN 0-674-99157-5. 
  • Carson Α., «Decreation: How Women Like Sappho, Marguerite Porete, and Simone Weil Tell God» Common Knowledge 8 (2002): 188- 203.
  • Carson Α., If Not, Winter. Fragments of Sappho, New York, Vintage Books, 2003.
  • Castle W., «Observations on Sappho’s To Aphrodite», TAPA 89 (1958): 66-76.
  • Οδυσσέας Ελύτης, Σαπφώ - Ίκαρος, 1996
  • Hutchinson, G. O. (2001). Greek Lyric Poetry: A Commentary on Selected Larger Pieces. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-924017-5. 
  • Greene E., Re- reading Sappho. Reception and transmission, Berkeley- Los Angeles- London, University of California Press, 1996.
  • Greene E., «Subject, Object, and Erotic Symmetry in Sappho’s Fragments»: Among Women. From the Homosocial to the Homoerotic in the Ancient World (ed: Rabinowitz N. S.- Auanger L.), Austin, University of Texas Press, 2002, 82- 105.
  • Καγκελάρης, Ν. ,«Γαμήλιοι Θρήνοι: Σαπφώ (Fr. 109 LP, Fr. 104(a) LP)- Κάτουλλος (c. 62. 20-5)- νεοελληνικό δημοτικό τραγούδι»,στο Αυδίκος, Ε.- Κοζιού-Κολοφωτιά,Β. (επιμ.), Πρακτικά 5ου Πανελληνίου Συνεδρίου: «Δημοτικό Τραγούδι και Ιστορία». Καρδίτσα 23 - 25 Οκτωβρίου 2015, Καρδίτσα, 2015, 260-70 [2]
  • Καγκελάρης, Ν. ,«Σαπφώ Fr. 105(a) LP - Βάρναλης Πῶς ἐθρήνησαν γιὰ τὴ Σαπφὼ τὰ κορίτσια της ὅταν ἀγάπησε τὸν Ἀλκαῖο (στ. 26-9): Μια νέα ανάγνωση της διακειμενικής τους σχέσης», Φιλολογική 138 (2017): 43-6. [3]
  • Σωτήρης Κακίσης, Σαπφώ, τα Ποιήματα, Κέδρος, 1978 (επανεκδόσεις: Νεφέλη, 1993 - Ερατώ 2002)
  • Lobel, E. - Page, D., (eds., Poetarum Lesbiorum fragmenta. Oxford, Clarendon Press 1955.
  • Page D., Sappho and Alcaeus. An Introduction to the Study of Ancient Lesbian Poetry, Oxford, Clarendon Press,1955.
  • Rayor D. J., Sapphos Lyre. Archaic Lyric and Women Poets of Ancient Greece, Barkeley- Los Angeles, University of California press, 1991.
  • Rissman L., Love as war: Homeric allusion in the poetry of Sappho, Königstein, Hain, 1983.
  • Σκιαδάς Α. Δ., Αρχαϊκός Λυρισμός 2, τ. Β΄, Αθήνα, Καρδαμίτσα, 1999.
  • TLG Library, Suda, Lexicon phi.89.1 :<Φάων>
  • Tzamali E., Syntax und bei Sappho, Dettelbach, J. H. Röll, 1996.
  • Φάνης Ι. Κακρίδης, Αρχαία ελληνική γραμματολογία, Αθήνα 2005.

Σκηνική τέχνη

"Η Σελήνη, η Σαπφώ". Θεατρικό ηχοθέαμα σε ποίηση και σκηνοθεσία Ευάγγελου Ανδρέου – Φεστιβάλ της Πεντέλης «Κρυστάλλεια»,1982 (Πρόλογος Γιάννη Κουτσοχέρα. Συνεργασία: Σπουδαστές της Ανωτέρας Σχολής Δραματικής Τέχνης του Εθνικού Ωδείου Αθηνών, "Εφηβικό Θέατρο" της Μαίρης Βογιατζή-Τράγκα. Μουσική επένδυση: Παύλος Γαλακτερός).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι