Ναός Αγίου Παντελεήμονος Θεσσαλονίκης

Συντεταγμένες: 40°37′59.200″N 22°57′4.345″E / 40.63311111°N 22.95120694°E / 40.63311111; 22.95120694

Ναός του Αγίου Παντελεήμονος Θεσσαλονίκης
Χάρτης
Είδοςεκκλησία
Αρχιτεκτονικήβυζαντινή αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες40°37′59″N 22°57′4″E
Θρησκευτική υπαγωγήΙερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης
Διοικητική υπαγωγήΔήμος Θεσσαλονίκης
ΤοποθεσίαΘεσσαλονίκη
ΧώραΕλλάδα
Έναρξη κατασκευής14ος αιώνας
Προστασίααρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα και τμήμα μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς (από 1988)
Commons page Πολυμέσα
δεδομένα (π)
Μνημείο Παγκόσμιας
Κληρονομιάς της UNESCO
Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης
Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ.

Νότια άποψη του ναού. Διακρίνεται στα αριστερά η βάση του παλιού μιναρέ.
Χάρτης
Χώρα μέλοςΕλλάδα Ελλάδα
ΤύποςΠολιτισμικό
Κριτήριαi, ii, iv,
Ταυτότητα456
ΠεριοχήΕυρώπη και Βόρεια Αμερική
Ιστορικό εγγραφής
Εγγραφή1988 (12η συνεδρίαση)


Ο Ναός του Αγίου Παντελεήμονος είναι παλαιό καθολικό βυζαντινής μονής της Θεσσαλονίκης και Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα της πόλης, στη συνάντηση των οδών Εγνατία και Ιασωνίδου και κοντά στη Ροτόντα και την αψίδα του Γαλέριου (Καμάρα). Εκεί βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα, πνευματικό κέντρο του 14ου αιώνα, τόπος όπου έγραφαν και δίδασκαν οι αξιόλογοι ελληνιστές Θωμάς Μάγιστος και Ματθαίος Βλαστάρης.. Ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμένου με νάρθηκα και περιμετρική στοά, που ανατολικά απολήγει σε δύο παρεκκλήσια.

Ιστορικό

Ο ναός χρονολογείται στα τέλη 13ου - αρχές 14ου αι., και σύμφωνα με μια εκδοχή ταυτίζεται με τη ''Μονή της Θεοτόκου Περιβλέπτου'', γνωστή και ως Μονή του κυρ Ισαάκ[1] από το όνομα του ιδρυτή της, ο οποίος με το όνομα Ιάκωβος διετέλεσε μητροπολίτης Θεσσαλονίκης μεταξύ των ετών 1295 και 1315. Η μονή αποτέλεσε πνευματικό κέντρο του 14ου αι. και συνδέθηκε με τη συγγραφική και διδακτική δραστηριότητα δύο σημαντικών Θεσσαλονικέων: των κορυφαίων λογίων ελληνιστών Θωμά Μαγίστρου και Ματθαίου Βλαστάρη.[2]

Νότια άποψη του ναού.

Εικάζεται ότι η ονομασία Άγιος Παντελεήμων είναι δανεισμός από το ομώνυμο βόρειο παρεκκλήσι του γειτονικού ναού της Παναγούδας, στο οποίο μεταφέρθηκαν τα σκεύη του ναού όταν αυτός μετατράπηκε από τους Τούρκους σε τζαμί, στα 1568 - 1571, με την ονομασία Ισακιγιέ Τζαμί (του Ισαάκ)[3]. Μάλιστα σώζεται ή βάση του Μιναρέ. Άλλοι ερευνητές πιστεύουν ότι η Μονή της Περιβλέπτου υπήρχε ήδη τον 12ο αι., και ότι η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονος μετατράπηκε σε τζαμί γύρω στα 1500 ή στα 1548[1] από τον Ισάκ Τσελεμπί, καδή της Θεσσαλονίκης, του οποίου πήρε και το όνομα[4].

Αρχιτεκτονική

Σήμερα ο ναός αποτελείται από τον νάρθηκα, τον κεντρικό «σταυρικό πυρήνα» και δύο παρεκκλήσια, ενώ η στοά έχει καταστραφεί.[1] Οι τοιχογραφίες που βλέπουμε σήμερα στον νάρθηκα και στον κυρίως ναό ανήκουν στα χρόνια της τουρκοκρατίας, ενώ από τον αρχικό βυζαντινό διάκοσμο διατηρήθηκαν τοιχογραφίες στον χώρο της πρόθεσης και του διακονικού, των οποίων η χρονολόγηση είναι στα όρια του 13ου και 14ου αι. Η χρονολόγηση αυτή συμφωνεί με την εποχή που ο Ιάκωβος ήταν μητροπολίτης Θεσσαλονίκης[5], ενισχύοντας την άποψη που θέλει το ναό να έχει κτιστεί στα τέλη του 13ου αι.[4]

Παραπομπές

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Λ. Τσακτσίρα· Κ. Παπανθίμου· Γ. Μάντζιου· Ν. Καλογήρου (2013). Θεσσαλονίκη: η πόλη και τα μνημεία της. Θεσσαλονίκη: Μαλλιάρης Παιδεία. σελίδες 116–117. ISBN 960-239-668-7. 
  2. ↑ «Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού | Ναός Αγίου Παντελεήμονα, Θεσσαλονίκη». odysseus.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Φεβρουαρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2016. 
  3. ↑ Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης, Ρεκος, Θεσσαλονίκη 1997, Ε.Μαρκή, ISBN 978-960-358-099-7 σ.96
  4. ↑ 4,0 4,1 Ε.Κουρκουτίδου-Νικολαϊδου & Α.Τουρτα, Περίπατοι στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, Καπον, Αθήνα 1997, ISBN 960-7254-46-5 σ.45
  5. ↑ Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης, Ρεκος, Θεσσαλονίκη 1997, Συλλογικό - Ε.Μαρκή, ISBN 978-960-358-099-7 σ.98