Η λίμνη έχει αναφερθεί με τα εξής ονόματα: Λίμνη Βιστωνίδα (το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο όνομα σήμερα), λίμνη Μπουρού (σπανιότερα χρησιμοποιούμενο σήμερα, βασιζόμενη στην προηγούμενη ονομασία), Μπουρού Γκιόλ (στα Τουρκικά: λίμνη Μπουρού), Βιστωνίς λίμνη[8], Βιστονική λίμνη[9].
Γενικά
Είναι η τέταρτη μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας, συνολικής έκτασης 45 τ.χλμ με μέγιστο μήκος 12,5 χλμ. και μέγιστο πλάτος 7 χλμ.. Στη λίμνη αυτή εκβάλουν τρεις μικροί ποταμοί που την τροφοδοτούν με νερό. Το μέσο βάθος υπολογίζεται στα 4 μέτρα. Η λίμνη συνδέεται με την θάλασσα, τον Βιστωνικό Κόλπο, (ή Πόρτο Λάγους), μέσω στενών καναλιών και λόγω του θαλασσινού νερού που εισέρχεται στην λίμνη το νερό της παρουσιάζει μεταβολές αλατότητας. Τα αβαθή ύδατά της προσφέρονται για ιχθυοτροφικές δραστηριότητες, με την εκμετάλλευση των μετακινήσεων των ψαριών από και προς το εσωτερικό της κυρίως για πολλαπλασιασμό.
Οικολογία
Τοπίο Βιστωνίδας κοντά στο χωριό Γλυκονέρι.
Η λίμνη περιβάλλεται από καλαμιώνες (phragmites), έχει ζώνες αρμυρικιών (tamarix sp.), αλίπεδα, παραποτάμια δάση καθώς και λίμνες με γλυκό νερό και υγρά λιβάδια.[10] Στη λίμνη έχουν καταγραφεί 227 είδη πουλιών μερικά από τα οποία ιδιαίτερα σπάνια όπως το κεφαλούδι, η λαγγόνα και η νανόχηνα.[11]
Η Ελλάδα μετά την επικύρωση της συνθήκης Ραμσάρ, (ΝΔ 191/1974), περιέλαβε τον υδροβιότοπο της Βιστωνίδας στον κατάλογο Natura 2000, των προστατευομένων οικοτόπων και υγροβιοτόπων της χώρας μαζί με τα είδη χλωρίδας και πανίδας αυτών.
Ιδιοκτησιακό καθεστώς
Το ιδιοκτησιακό καθεστώς του χώρου αυτού προβάλλεται ως ιδιαίτερα προβληματικό λόγω αφενός των πραγματικών αδυναμιών του ακριβούς προσδιορισμού του και αφετέρου ένεκα διαφόρων παραλείψεων. Εν προκειμένω υπάρχει ένας αριθμός (23) αυτοκρατορικών χρυσόβουλων και σιγιλλίων που ανάγονται από την εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, (από το έτος 1100 και πιο σύγχρονα) που φυλάσσονται στο Άγιο Όρος, καταμαρτυρούν ιδιαίτερα προνόμια επ' αυτού της Ι. Μονής Βατοπεδίου του Αγίου Όρους.
Με το πέρασμα όμως των αιώνων ο εν λόγω χώρος έχει υποστεί τόσες πολλές γεωμορφολογικές μεταβολές που πολλά προσδιοριστικά σημεία των παραπάνω χρυσόβουλων είναι αδύνατον σήμερα να εντοπιστούν, εκτός του γεγονότος της μεταβολής που έχει υποστεί η κυρία λεκάνη της λίμνης ένεκα των προσχώσεων των ποταμών που εκβάλλουν σ΄ αυτή αναδεικνυόμενες σήμερα και ως παρόχθιες περιοχές, ή κάποιου τμήματος αυτών. Ένα επιπρόσθετο στοιχείο στην υπόθεση, είναι η προβληματικότητα που παρουσιάζουν εννοιολογικά οι διάφοροι χαρακτηρισμοί που εξετάζονται με διαφορετική νομοθεσία έκαστος π.χ. λίμνη,[12]λιμνοθάλασσα, νησίδες, παρόχθιες περιοχές, μετόχια κ.λπ. Για παράδειγμα στη λίμνη δεν παρέχεται αποκλειστικό δικαίωμα χρήσης,[εκκρεμεί παραπομπή] σε αντίθεση με τη λιμνοθάλασσα, η πρώτη έχει μόνο όχθη,[13] ενώ η δεύτερη πιθανώς και ζώνη παραλίας, ή ακόμα που μπορεί να ταυτίζεται η ακτή, εσωτερικά ως όχθη και εξωτερικά ως τμήμα παραλίας, όπως ομοίως επί νησίδων αμφοτέρων (λιμνών, λιμνοθαλασσών). Κατά τον Αστικό Κώδικα, άρθρο 967 έτερα πράγματα κοινής χρήσης, συγκατελεγόμενα εις την ποταμίαν δημοσίαν κτήσιν, είναι «αι όχθαι των πλευσίμων ποταμών και αι μεγάλαι λίμναι μετά των οχθών αυτών»[14]
Παρά ταύτα εξετάζοντας τη σκοπιμότητα της έκδοσης των συγκεκριμένων χρυσόβουλων και σιγιλλίων καθίσταται εμφανές ότι στόχος αυτών δεν ήταν κανείς άλλος πλην της εκμετάλλευσης της λιμνοθάλασσας[εκκρεμεί παραπομπή], γεγονός που πιστοποιεί ταυτόχρονα τόσο τον χαρακτήρα αυτής "λιμνοθάλασσας" όσο και την από αιώνων αλιευτική δραστηριότητα σ΄ αυτήν των γηγενών κατοίκων της περιοχής. Η σκοπιμότητα αυτή αναγνωρίστηκε τελικά από το Ελληνικό Δημόσιο και έγινε σεβαστή, όπως αποδείχθηκε, στην με αριθμ. 2343/4 Μαΐου 1930 σύμβαση μεταξύ αυτού και της Μονής Βατοπεδίου όπου η ιχθυοτροφική καλλιέργεια, η εκμετάλλευση και η εμπορία των εξ αυτής παραγομένων στη λιμνοθάλασσα Βιστωνίδα παραχωρήθηκαν στην εν λόγω Μονή, διατηρουμένου κάθε άλλου δικαιώματος του χώρου υπέρ του Ελληνικού Δημοσίου.
Αποτελεί ζωτικό χώρο όσον αφορά στις παρόχθιες εκτάσεις και τις υδατικές εκμεταλλεύσεις για τα χωριά:
Ο Άγιος Νικόλας (Μετόχι Μονής Βατοπεδίου) στη λίμνη χτισμένος το 1904 [15].
Τα νερά της Βιστωνίδας και οι παρόχθιες εκτάσεις είναι δημόσια λόγω του κοινόχρηστου χαρακτήρα των μεγάλων λιμνών και ποταμών.[16][17] Ωστόσο όμως σύμφωνα με διάταξη του Αστικού Κώδικα[18] που εναρμονίζεται τόσo με τα προϊσχύσαντα Συντάγματα όσο και με το ισχύον Σύνταγμα:[19] ορίζεται: «Τα κοινής χρήσεως πράγματα, εφόσον δεν ανήκουσιν εις δήμο ή κοινότητα, ή ο νόμος δεν ορίζει άλλως ανήκουσιν εις το Δημόσιον». Η λίμνη βρίσκεται υπό ζώνες προστασίας και έχει χαρακτηριστεί ως λιμνοθάλασσα και με αυτόν τον τρόπο δεν μπορούν να γίνουν οικοδομικές δραστηριότητες [20]. Παρόλα αυτά το "ιδιοκτησιακό καθεστώς" της λίμνης από το 1930 έχει ρυθμιστεί διαφορετικά από το δημόσιο (στηριζόμενο σε σουλτανικά φιρμάνια και αυτοκρατορικά χρυσόβουλα [21] στα οποία φέρεται με την τουρκική ονομασία Μπουρού γκιόλ - Buru göl). Το ζήτημα της ιδιοκτησίας θεωρήθηκε ζωτικό [22] για τους κατοίκους των παραλιμνίων περιοχών, καθώς πληρώνουν φόρο για τη χρήση γαιών και υδάτων στη μονή Βατοπεδίου[23]. Το κράτος ανέλαβε να αποκαταστήσει το δημόσιο χαρακτήρα των παραλίμνιων περιοχών και να δώσει λύση στο οικονομικό πρόβλημα της τοπικής κοινωνίας, ανταλλάσσοντας τις με άλλες δημόσιες εκτάσεις [17]. Το θέμα απασχόλησε την πολιτική επικαιρότητα μετά το 2008 καθώς συνδέθηκε με το σκάνδαλο Μονής Βατοπεδίου, το οποίο αφορά ανταλλαγές ακινήτων μεταξύ του δημοσίου και της μονής Βατοπεδίου από τις οποίες ζημιώθηκε το δημόσιο. Τα δικαιώματα της αλιευτικής δραστηριότητας στη λίμνη Βιστωνίδα αποδίδονται στη Μονή Βατοπεδίου από το ελληνικό δημόσίο το 1930.[24] Με γνωμοδοτήσεις του Συμβουλίου Δημοσίων Κτημάτων το 1998 και 2002 αναγνωρίστηκε κυριότητα της μονής Βατοπεδίου στη λίμνη και στις παραλίμνιες εκτάσεις. Η μονή διεκδίκησε δικαστικά την κυριότητα της περιοχής από το 2003. Πριν εκδοθεί απόφαση, τον Ιούνιο του 2004, το δημόσιο παραιτήθηκε από την δίκη αποδεχόμενο τις παραπάνω γνωμοδοτήσεις.[25] Τον επόμενο χρόνο η μονή επέστρεψε στο δημόσιο την λίμνη ανταλλάσσοντάς τη με ακίνητα του δημοσίου υψηλής εμπορικής αξίας. Υποστηρίζεται ότι από τις ανταλλαγές και τις μεταβιβάσεις αυτές ζημιώθηκε το δημόσιο. Η υπόθεση απασχολεί ακόμα την δικαιοσύνη και την ελληνική βουλή. Λόγω του σκανδάλου, το θέμα της ανταλλαγής πάγωσε, και δεν δόθηκε τελικά λύση στο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι της περιοχής[26]. Τον Δεκέμβριο 2011 εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης του μοναχού Εφραίμ ο οποίος κατηγορούμενος για το σκάνδαλο οδηγήθηκε από την Μονή Βατοπεδίου στις φυλακές Κορυδαλλού [27][28].
Μνημεία
Αναστασιούπολις - Περιθεώριον - αρχαία πόλη και λιμάνι στο Αιγαίο μέσω της Βιστωνίδας λίμνης. Βρίσκεται βορείως της λίμνης, νοτιοανατολικά του χωριού Αμαξάδες.
Τεκές Κιουτουκλού Μπαμπά - οθωμανικό μνημείο (μπεκτασσικός τεκκές 15ου-16ου αιώνα) δυτικά της λίμνης, βορειοδυτικά του χωριού Σέλινο.
Ο Άγιος Νικόλας (Μετόχι Μονής Βατοπεδίου) νοτίως μέσα στη λίμνη.
↑Εφετ. Αθ. 107 (1912), Θ. ΚΔ΄: «περί του αν πρόκειται περί μεγάλης λίμνης θέλει εξαγάγει το δικαστήριο εκ των θέσεων... και του σκοπού, τον οποίον εξυπηρετεί αύτη προ της αποξηράνσεως της [λίμνη Κωπαϊδας]»
↑Όχθαι και αιγιαλοί είναι η περιστοιχούσα την θάλασσαν ή τους ποταμούς γη καθ΄όσον μέρος βρέχεται από τας μεγίστας, πλην συνήθεις αναβάσεις των υδάτων, αλλ΄ όχι και από εκτάκτους πλημμύρας (N.3.II:De Flue:«Ripa est quae plenissimum flumen continet»
↑#pΆρθρο 18.2 Συντάγματος «Δια νόμου ρυθμίζονται τα της ιδιοκτησίας, εκμεταλλεύσεως και διαχειρίσεως των λιμνοθαλασσών και μεγάλων λιμνών, ως και τα της εν γένει διαθέσεως των εξ αποξηράνσεως τούτων προκυπτουσών εκτάσεων».
