Άποψη της Λίμνης της ΚαστοριάςΠανίδα της λίμνης Ορεστιιάδας
Η Λίμνη Ορεστιάδα ή, ορθότερον[1][2], λίμνη της Καστοριάς βρίσκεται στη δυτική Μακεδονία στο μέσο της οποίας "δίκην νησίδος" είναι χτισμένη η Καστοριά. Βρίσκεται σε υψόμετρο 630 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, έχει έκταση 28 τετ. χλμ., λεκάνη απορροής 253 τετ. χλμ. και είναι η ενδεκάτη σε μέγεθος λίμνη στην Ελλάδα.[3] Το βάθος της κυμαίνεται από 1,4-12 μέτρα και η μέση θερμοκρασία είναι 22 βαθμοί Κελσίου. Η λίμνη έχει πολλές εισροές νερού από τα δυτικά και μια εκροή στον ποταμό Αλιάκμονα. Σε παλαιότερη εποχή η λίμνη περιέβαλλε εξ ολοκλήρου το βραχόβουνο που σχημάτιζε έτσι μια νησίδα.[4] Το μήκος των ακτών της είναι περίπου 30 χιλιόμετρα και ο όγκος των νερών 100.000.000 κυβικά μέτρα. Χαρακτηριστικό της λίμνης είναι ότι παγώνει για περίπου δεκαπέντε μέρες το χρόνο. Παλιότερα δε, ο πάγος ήταν τόσο παχύς που από πάνω περνούσαν κάρα φορτωμένα.
Οικολογία
Η λίμνη διαθέτει πλούσια ορνιθοπανίδα καθώς στην περιοχή συναντώνται περισσότερα από 200 είδη πουλιών. Επίσης είναι ιδιαίτερα πλούσια σε ιχθυοπανίδα και θεωρείται η δεύτερη πλουσιότερη λίμνη σε αλιέυματα της Ελλάδας. Η λίμνη αποτελεί ψαρότοπο με συνηθέστερα είδη το γριβάδι, τις τούρνες, τις πλατίκες, τους γουλιανούς, τα γλήνια, τις πέρκες, τις πεταλούδες, τους χρύσκους και τα τσιρόνια.[5]
Η λίμνη είναι προστατευόμενη τοποθεσία του δικτύου Natura 2000
Προστατευόμενη τοποθεσία
Η Λίμνη Καστοριάς είναι προστατευόμενη τοποθεσία του Δικτύου Natura 2000 με κωδικό GR1320001.[6] Είναι πολύ σημαντική περιοχή για αναπαραγόμενα, διαβατικά και διαχειμάζοντα είδη, και για ορισμένα αρπακτικά. Στα απειλούμενη είδη της πανίδας περιλαμβάνονται: τα μύδια Unio crassus και οι πεταλούδες Ροπαλόκερα. Στην χλωρίδα περιλαμβάνονται: Τράπη η πλέουσα και το ενδημικό στα Βαλκάνια Paronychia macedonica.[7]
Ανθρώπινη εγκατάσταση
Υπάρχουν ίχνη μόνιμης ανθρώπινης εγκατάστασης στην περιοχή από την νεολιθική εποχή. Στις όχθες της λίμνης κοντά στο χωριό Δισπηλιό έχει ανασκαφεί προϊστορικός λιμναίος οικισμός της 6ης χιλιετίας π.Χ.[8] Από την Ρωμαϊκή εποχή κατά τον Τίτο Λίβιο (αρχές 1ου αι.) ήταν χτισμένη στις εσωτερικές όχθες της η πόλη Κέλετρον που μετανομάσθηκε επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας σε Καστοριά. Πέρα από την Καστοριά στις όχθες της λίμνης βρίσκονται ακόμα οι οικισμοί Δισπηλιό, Κρεπενή και Μαυροχώρι.
Ιστορική σημαντικότητα
Φθινοπωρινά χρώματα στη λίμνη της Καστοριάς
Τα ευρήματα, καταδεικνύουν ότι εδώ και 7.000 χρόνια ο προϊστορικός άνθρωπος της περιοχής κατείχε την τεχνογνωσία να ψαρεύει, να κυνηγάει με πρωτοποριακά για την εποχή όπλα και να καλλιεργεί τη γη με εξελιγμένα εργαλεία και το κυριότερο χάρασσε την πρώιμη γραφή σε ξύλο προκειμένου να καλύψει τις επικοινωνιακές του ανταλλαγές. Αν και δεν έχει ακόμα αποκρυπτογραφηθεί, η ηλικία της γραφής (5300 π.Χ.) συντείνει στο να θεωρείται κατά κάποιο τρόπο «προπομπός» της Γραμμικής Α΄.
Θρύλοι και παραδόσεις
Ένα περίεργο φαινόμενο της λίμνης
Ένα περίεργο φαινόμενον της λίμνης, όπως μας το περιγράφει ο Παναγιώτης Παπαναούμ στην αυτοβιογραφία του το 1851:
«Και άλλο τι περίεργον συμβαίνει τακτικώς κατ΄ έτος και μήνα Αύγουστον εν Καστορία, το γνωστόν υπό το όνομα: «αρρώστησε το νερό». Η λίμνη της πατρίδος μου σχετικώς προς την ανώμαλον θέσιν της πόλεως διαιρείται εις δύο, εις Δολτζινήν (μεσημβρινήν δηλ. νοτιοδυτική) και Αποζερενήν (Αρκτικήν δηλ. βορειοανατολική). Αρχομένου του μηνός Αυγούστου μέχρι της 15 αυτού, ήτοι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, αι εξ επαγγέλματος λευκάστριαι διακόπτουσι τας εργασίας των όπως αι Δρυμάδες, λέγουσαι δε ότι αι δρύμαι της λίμνης κόπτουσι τα πανιά των».
«Το αληθές είναι, ότι αρρωστά το νερόν της λίμνης κατά πρώτον ως επί το πλείστον εις το αρκτικόν μέρος αυτής επί 8 (οκτώ) ολοκλήρους ημέρας και ακολούθως μέχρι της 15ης Αυγούστου εις το μεσημβρινόν. Συμβαίνει δε η ασθένεια του ύδατος, ως αποκαλεί το φαινόμενον τούτο η κοινή των πολιτών φράσις, κατά τον εφεξής τρόπον: Αίφνης η θερμοκρασία του ύδατος ψυχρούται επί τοσούτον, ώστε και η χρήσις των λουτρών της λίμνης υπό πολλών διακόπτεται, το ύδωρ μελανούται και οι ιχθύες μέχρι δύο λίτρων περίπου βάρους νήχονται (κολυμπούν, επιπλέουν) επί της επιφανείας του ύδατος ως μέθυσοι και συλλαμβάνονται υπό των κατοίκων δια της χειρός. Όλως το αυτό φαινόμενο παρουσιάζεται μετά 8 ημέρας εις το αντίθετον μέρος της λίμνης, το μεσημβρινόν, και διαρκεί μέχρι της 15ης Αυγούστου. Ουδεμία μέχρι τούδε, ως πληροφορούμαι, εγένετο απόπειρα περί ανακαλύψεως της καθ΄αυτό αιτίας του φαινομένου, εικάζω όμως ότι αύτη προέρχεται εκ πηγών σιδηρούχων ευρισκομένων εν τω πυθμένι της λίμνης. Ό,τι δε αποκαθιστά σκοτεινόν το φαινόμενον είναι η περιοδική αυτού κατά μήνα Αύγουστον εμφάνισις. Πιθανόν με τον χρόνον να γίνη η ανακάλυψις του εν λόγω φαινομένου υπό επισήμων ανδρών».
Το τζαμί Χασάν - Κατή
«...Το τζαμί τούτο», έγραφε ο Γυμνασιάρχης και λαογράφος Παντελής Τσαμίσης «έλαβε τό όνομα εκ του Χασάν Καδή, που μνημονεύεται και από τον Evliya Çelebi (Εβλιγιά Τσελεμπή), όστις εξερχόμενος εξ Ανασελίτσης (σημ. Νεαπόλεως) αρχάς του 19ου αιώνος, εποχήν καθ΄ ην η λίμνη ήτο παγωμένη και από την σκάλαν με το άλογο οι Παζαριώται ίσια δια Μαύροβο πήγαιναν ημέρα Δευτέρα και τα βόδια από τα τσιφλίκια έμπαιναν μέσα από το μεράν της λίμνης και τραβούσαν τους φορτωμένους αραμπάδες.
Τοιαύτην εποχήν ερχόμενος εξ Αργυροκάστρου και ο Χασάν Καδής [Τούρκος δικαστής] διήλθε την κατ΄ αυτό χιονισμένην πεδιάδα και μαθών κατόπιν τα της παγωμένης λίμνης ευχαρίστησεν τον θεό επί τη διασώσει του και έκτισε το τζαμί όπερ έλαβεν έκτοτε το όνομά του. Αποθανών ετάφη προ του τζαμιού όπου τακτικώς προσηύχοντο οι γέροντες Τούρκοι»[9]
Έλκηθρα
Τους χειμώνες κατά τους οποίους πάγωνε η λίμνη, οι κάτοικοι για την επικοινωνία με τα χωριά γύρω από τη λίμνη χρησιμοποιούσαν αυτοσχέδια έλκηθρα που τα ονόμαζαν σάνιες, οι οποίες για τους ασθενέστερους οικονομικά ήταν ακριβό είδος. Τα αυτοσχέδια πέδιλα στις σάνιες ήταν κόκαλα ποδιών μουλαριού ή δυο χοντρά μπουκάλια μπύρας και χοντρά υφάσματα για να γλιστράει πάνω στον πάγο.[10]
↑Προκόπιος, Περί κτισμάτων (550-553), «Λίμνη δε τις αυτή εν γειτόνων τυγχάνει ούσα ή (η οποία) Καστορία ωνόμασται».
4.2.3
↑Άννα Κομνηνή, Αλεξιάς,«Περί δε το τράχηλον (της λίμνης) και πύργοι και μεσόπυργοι ωκοδόμηνται κάστρου δίκην, όπερ και Καστορία ονομάζεται». 6.1.1.12 (1137-1148 μ.Χ.)
Οι Σολομοί και το ευρωπαικό χέλι είναι ψάρια ανάδρομα, δηλ. γεννιούνται στα γλυκά νερά, μεταναστεύουν στη θάλασσα και ξαναεπιστρέφουν για να αναπαραχθούν.
