Η θέση της Παφλαγονίας, ιδιαίτερη πατρίδα της δυναστείας των Κομνηνών.
Ο Μιχαήλ Ψελλός αναφέρει ότι η οικογένεια καταγόταν από την πόλη Κόμνη στη Θράκη, ήταν γνωστή όπως αναφέρει ο Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός σαν «Κομνηνός λειμώνας», από την Κόμνη μετακινήθηκαν στην Παφλαγονία που απέκτησαν τα πατρικά τους κτήματα.[2] Η πόλη αυτή έδωσε στην Οικογένεια των Κομνηνών το επώνυμο της.[3][4] Η άποψη έγινε αποδεκτή και από άλλους σύγχρονους ιστορικούς όπως ο Αλεξάντρ Καζντάν, ο Στήβεν Ράνσιμαν ο Κωνσταντίνος Άμαντος, και ο Κωνσταντίνος Βαρζός.[5][6] Ο Αλεξάντρ Καζντάν γράφει ότι το πρώτο γνωστό μέλος της οικογένειας Μανουήλ Ερωτικός Κομνηνός απέκτησε τα πατρικά κτήματα στην Παφλαγονία.[7] Ο Στήβεν Ράνσιμαν συμφωνεί με την άποψη του Καζντάν και προσθέτει ότι πήρε δώρο τα κτήματα σαν ανταμοιβή για τις υπηρεσίες που είχε προσφέρει ο Μανουήλ Ερωτικός Κομνηνός στον αυτοκράτορα Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο απέναντι στον επαναστάτη Βάρδα Σκληρό.[8]. Υπάρχει και η άποψη ότι η αρχική καταγωγή της οικογένειας ήταν η Παφλαγονία στη Μικρά Ασία, από εκεί απέκτησαν τα πατρικά κτήματα στην Κόμνη της Θράκης.[9][10] Το βέβαιο είναι στην εποχή τους όλοι οι Κομνηνοί θεωρούσαν τους εαυτούς τους «Ανατολικούς», οι αριστοκράτες της Ανατολής είχαν πολύ μεγαλύτερη αξία τότε από τους αντίστοιχους της δύσης.[11] Σε οποιαδήποτε περίπτωση, η δυναστεία των Κομνηνών, σε αντίθεση με τους περισσότερους Βυζαντινούς αυτοκράτορες, θεωρείται Ελληνικής καταγωγής. Σε αυτό συμφωνούν οι περισσότεροι ιστορικοί συμπεριλαμβανομένου και του καταξιωμένου Βυζαντινολόγου Αλεξάντρ Βασίλιεφ (1867 - 1953).[11][12] Όλες οι θεωρίες ότι οι πρόγονοι τους ήταν Βλάχοι έχουν απορριφθεί ως αναξιόπιστες.[11][13][14]
Πρώτα μέλη
Ο Αυτοκράτορας Ισαάκιος Α΄ Κομνηνός σε χρυσό ιστάμενον. Επιγρ.: + IhS XIS REX REGNANTIVM / + ICAAKIOC BACIΛEΥC ΡΩΜ[ΑΙΩΝ].
Το πρώτο γνωστό μέλος της οικογένειας ήταν ο Μανουήλ Ερωτικός Κομνηνός που κατείχε τεράστιες εκτάσεις στην Κασταμονή και στην Παφλαγονία που έγινε το οχυρό της οικογένειας τον 11ο αιώνα.[7][15] Η οικογένεια σύντομα έγινε μία από τις ισχυρότερες στη Μικρά Ασία σε τέτοιο βαθμό που παρά τη Θρακική καταγωγή όλοι τους θεωρούσαν «Ανατολικούς».[16]
Ο ιστορικός Δουκάγγιος ισχυρίστηκε τον 17ο αιώνα ότι η οικογένεια καταγόταν από τη Ρώμη και ακολούθησε τον Μέγα Κωνσταντίνο στην Κωνσταντινούπολη, η άποψη αυτή ήταν διαδεδομένη για όλες τις μεγάλες Βυζαντινές οικογένειες και δεν υποστηρίζεται από τις πηγές.[16] Ο Ρουμάνος ιστορικός Γεώργιος Μουρνού ισχυρίστηκε ότι η οικογένεια των Κομνηνών ήταν Αρμάνοι αλλά και η άποψη αυτή έχει απορριφτεί.[16] Οι σύγχρονοι ιστορικοί έχουν αποδεχτεί ομόφωνα ότι οι Κομνηνοί ήταν καθαροί Έλληνες.[16]
Ο Μανουήλ Ερωτικός Κομνηνός είχε δύο γιους ο μεγαλύτερος ήταν ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Α΄ Κομνηνός και ο μικρότερος ο Δομέστικος των σχολώνΙωάννης Κομνηνός, μικρότερος γιος του Δομέστικου Ιωάννη ήταν ο μετέπειτα αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός.
Ο Ισαάκιος Α΄ Κομνηνός, ο ιδρυτής της δυναστείας των Κομνηνών, ανέβηκε στον θρόνο ύστερα από πραξικόπημα απέναντι στον αυτοκράτορα Μιχαήλ ΣΤ΄ (1057), βασίλευσε μόνο δύο χρόνια στη συνέχεια παραιτήθηκε και έγινε μοναχός (1059) αλλά πρόλαβε να κάνει σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Η δυναστεία συνεχίστηκε με τον ανεψιό του Ισαάκιου Α΄ Αλέξιο Α΄ που ανέβηκε στον θρόνο (1081), στο μεταξύ οι ισχυρότερες Βυζαντινές οικογένειες της εποχής όπως ο Οίκος των Αργυρών και η Οικογένεια Σκληρού είχαν εξαφανιστεί. Οι απόγονοι τους ζούσαν μέσω γάμων σε βασιλικές αυλές στη Γεωργία, τη Γαλλία, την Περσία, την Πολωνία, τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και την Περσία, αυτό διευκόλυνε την Οικογένεια των Κομνηνών να γίνει πρωταγωνίστρια.
Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός βασίλευσε 37 χρόνια, ο γιος του Ιωάννης Β΄ Κομνηνός 25 αφού πρώτα κατέστειλε επιτυχώς μία συνωμοσία εναντίον του από τη μητέρα του και την αδελφή του Άννα Κομνηνή, ο γιος του Ιωάννη Β΄ Μανουήλ Α΄ Κομνηνός βασίλευσε 37 χρόνια. Η δυναστεία των Κομνηνών απέκτησε πολλά παρακλάδια με σημαντική δύναμη, το αποτέλεσμα ήταν να ανατραπεί ύστερα από τρεις γενεές ο κύριος κλάδος της δυναστείας. Ο Αλέξιος Β΄ Κομνηνός γιος του Μανουήλ Α΄ ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας της δυναστείας που ανέβηκε στον θρόνο ανήλικος, τον ανέτρεψε ο πρώτος ξάδελφος του πατέρα του Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός (1183). Ο Ανδρόνικος Α΄ κυβέρνησε με βιαιότητα και ανατράπηκε σε δύο χρόνια (1185) από την Οικογένεια των Αγγέλων και τον ξάδελφο του Ισαάκιο Β΄ που και αυτός με τη σειρά του ανατράπηκε και τυφλώθηκε από τον μικρότερο αδελφό του Αλέξιο Γ΄. Οι Άγγελοι ανατράπηκαν στην Δ΄ Σταυροφορία λίγο πριν πέσει η Κωνσταντινούπολη στα χέρια των Σταυροφόρων που δημιούργησαν τη Λατινική αυτοκρατορία από τον Αλέξιο Μούρτζουφλο συγγενή της οικογένειας των Δουκών.
Λίγους μήνες πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους ένας κλάδος των Κομνηνών δραπέτευσε στην ανατολική Μαύρη Θάλασσα και ίδρυσε την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας στις Ποντιακές Άλπεις. Ο γενάρχης της δυναστείας των «Μεγαλοκομνηνών» ήταν ο Αλέξιος Α΄ Μέγας Κομνηνός εγγονός του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α΄.[18] Οι Μεγαλοκομνηνοί κυβέρνησαν την Τραπεζούντα 250 χρόνια, τελευταίος αυτοκράτορας ήταν ο Δαυίδ Μέγας Κομνηνός, τον νίκησε και τον εκτέλεσε ο Οθωμανός ΣουλτάνοςΜωάμεθ Β΄ ο Πορθητής. Ο Μωάμεθ ο Πορθητής και η Οθωμανική δυναστεία διεκδικούσαν την καταγωγή της από τον Τζελέπη Κομνηνό μεγαλύτερο αδελφό του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Α΄ που αποστάτησε στους Σελτζούκους και έγινε πατέρας του Σουλεϊμάν Σαχ. Ο κλάδος της Τραπεζούντας διατήρησε το επώνυμο «Αξούχος» σαν απόγονοι του Ιωάννη Αξούχου, ενός Βυζαντινού ευγενούς που είχε διατελέσει υπουργός την εποχή των Κομνηνών. Μία πριγκίπισσα από τον κλάδο της Τραπεζούντας ήταν επίσης μητέρα του Οθωμανού πρίγκιπα Σουλτάν Γιαχιά (γεν. το 1585) που ασπάστηκε τον χριστιανισμό και επιχειρούσε συνεχώς να πάρει τον θρόνο στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Δεσποτάτο της Ηπείρου
Άλλος ένας κλάδος της οικογένειας ίδρυσε το Δεσποτάτο της Ηπείρου (1204), ιδρυτής και πρώτος δεσπότης ήταν ο Μιχαήλ Α΄ Κομνηνός Δούκας δισέγγονος του Αλεξίου Α΄ μέσω της κόρης του. Η Έλενα Δούκαινα Κομνηνή που προερχόταν από τον κλάδο της Ηπείρου παντρεύτηκε τον Γκυ Α΄ ντε Λα Ρος, με τον γάμο ενώθηκαν η οικογένεια των Κομνηνών και ο Οίκος ντε Λα Ρος, οι Κομνηνοί κυβέρνησαν το Δουκάτο των Αθηνών. Ο Ισαάκιος Κομνηνός της Κύπρου ένα άλλο μέλος της οικογένειας ίδρυσε την περίοδο 1184 - 1191 αυτοκρατορία στην Κύπρο που διατηρήθηκε μέχρι την εποχή που κατέλαβε το νησί ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος στην Γ΄ Σταυροφορία.
Όταν η Κωνσταντινούπολη επανήλθε στους Έλληνες κυβέρνησε η Δυναστεία των Παλαιολόγων που ήταν συγγενείς με τους Κομνηνούς, κυβέρνησε μέχρι την πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Οθωμανούς (1453).
Ο τελευταίος απόγονος της δυναστείας ήταν ο Ιωάννης Κομνηνός Μόλυβδος ένας διακεκριμένος Έλληνας ιερέας και επιστήμονας που έγινε Μητροπολίτης Σίδης και Δρύστρας, πέθανε το 1719.[19] Τα δικαιώματα που διεκδικούσε στον αυτοκρατορικό θρόνο της Τραπεζούντας ήταν πιθανότατα δική του επινόηση.
Ο επιφανής Έλληνας από την ΚορσικήΝτεμετριούς Στεφανοπολί ντε Κομνέν αναγνωρίστηκε ως απόγονος και διάδοχος του αυτοκράτορα Δαυίδ Κομνηνού το 1782 από τον βασιλιά Λουδοβίκο ΙΣΤ΄.
Η Ειρήνη Αγγελίνα κόρη του Ισαάκιου Β΄ Άγγελου και συνεπώς απόγονος του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού παντρεύτηκε τον Φίλιππο της Σουαβίας τέταρτο γιο του Φρειδερίκου Α΄ Βαρβαρόσσα. Με τον γάμο αυτό το αίμα των Κομνηνών πέρασε σε όλες τις μεγάλες αυτοκρατορικές οικογένειες στη δυτική Ευρώπη.[20]
Νεώτερα χρόνια
Σε έγγραφο του 14ου αιώνα, που διασώζεται σήμερα, αναφέρονται μέλη της οικογένειας στην Κωνσταντινούπολη κτήτορες της «μονής Θεοτόκου της Βεβαίας Ελπίδος», αυτοί είναι οι[21] : Κωνσταντίνος Κομνηνός Παλαιολόγος, ο πανετυχέστατος σεβαστοκράτορ και πατήρ της κτήτορ, Ειρήνη Κομνηνή Βράνινα Παλαιολογίνα η σεβαστοκρατόρισσα, πιθανός σύζυγος του προηγούμενου. Ο Ιωάννης Κομνηνός Δούκας Συναδηνός μέγας στρατοπεδάρχης, η Θεοδώρα, ο Ιωάννης Κομνηνός Δούκας Συναδηνός μέγας κονόσταυλος γιος της κτήτορ, η Ειρήνη Λάσκαρίνα Κομνηνή Δούκαινα Παλαιολογίνα μεγάλη κονοσταύλισα σύζυγος του προηγούμενου και νύφη της κτητορίσης. Ο Μιχαήλ Κομνηνός Λάσκαρις Βρυέννης ό Φιλανθρωπος γαμβρός της κτητόρισας, η Αννα Καντακουζινή Κομνηνή Παλαιολογίνα Βρυέννα ή Φιλανθρωπινή εγγονή της κτητορίσης. Ο Μανουήλ Κομνηνός Ραούλ Ασάνης μέγας πριμικήριος και γαμπρός της κτητορίσης, ο Θεόδωρος Κομνηνός Δούκας Συναδηνός πρωτοστράτωρ και γιος των κτητόρων, η σύζυγος του Ευδοκία Δούκαινα Κομνηνή Συναδηνή Παλαιολογίνα, ή πρωτοστρατόρισα. Ο 'Μιχαήλ Κομνηνός Λάσκαρης Βρυέννιος εγγονός της κτητορίσης, η Ειρήνη Κομνηνή Καντακουζινή Παλαιολογίνα εγγονή των κτητόρων, η Ευφροσύνη Κομνηνή Δούκαινα Παλαιολογίνα Ασάναινα μοναχή και κόρη των κτητόρων.
Μετά την πτώση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας αναφέρονται κλάδος της οικογένειας, με την προσωνυμία Μόλυβδος, που δεν είναι αποδεδειγμένο ότι ανήκαν στους Κομνηνούς αφού ισχυρίζονται ότι κατάγονται από άγνωστο γιο του αυτοκράτορα Βασιλείου, τον Ισαάκιο.[22]. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή μετά την πτώση της Τραπεζούντας το 1461 οι Κομνηνοί διασκορπίστηκαν, η οικογένεια του Δαυίδ βρέθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, από εκεί ο Θεόδωρος Μόλυβδος Κομνηνός, γιος του Γεωργίου, μαζί με τη σύζυγο του Μαρία Καζαβίτου πήγαν στην Ηράκλεια της Προποντίδας. το 1480, όπου εγκαταστάθηκαν μόνιμα[23]. Γιος του Θεόδωρου ήταν ο Ισαάκιος και γιος του Ισαάκιου ο Μανουήλ, γιος του Μανουήλ ήταν ο Δαυίδ και γιος αυτού ο Ισαάκιος[24]. Γιος του Ισαάκιου ήταν ο Θεόδωρος και γιος αυτού ο Αλέξιος ο οποίος έγινε ιερέας[24], ο Θεόδωρος γιος του Αλεξίου, το 1657 γεννήθηκε ο Ιωάννης γιος του Θεόδωρου [25] αυτός ήταν ο τελευταίος απόγονος της οικογένειας γνωστός σαν Ιερόθεος Μητροπολίτης Δύστρας τον 18ο αιώνα[26].
Γενάρχης της Δυναστείας φέρεται ο Μανουήλ Ερωτικός (+1020), δεν έχει αποδειχθεί με βεβαιότητα ο τόπος καταγωγής του.[27] Το 978 βρίσκεται αμυνόμενος απέναντι από τον Σκληρό. Από τον γάμο του απέκτησε τρεις γιους, τον Νικηφόρο, τον Ισαάκιο ή Ισαάκ (μετέπειτα αυτοκράτορα) και τον Ιωάννη και μία κόρη.
α2. - Ισαάκιος Α' Κομνηνός, αυτοκράτορας των Ρωμαίων (1059-1059), ιδρυτής της Δυναστείας. Γεν. 1007 και πέθ. 1061. Πριν το 1057 νυμφ. την πριγκίπισσα Αικατερίνη (κόρη του ηγεμόνα της Βουλγαρίας Ιωάννη Βλαδισλάβ) με την οποία απέκτησε τον Μανουήλ και τη Μαρία.
β1. - Μανουήλ Κομνηνός, νυμφ. την κόρη του Έλιος.
β2. - Μαρία Κομνηνή.
α3. - Ιωάννης Κομνηνός, (*1015), (+1067). Νυμφ. το 1042 την Άννα Δαλασσηνή, κόρη του Αλεξίου Χάροντος, με την οποία απέκτησε 8 παιδιά (5 γιούς και 3 κόρες), τους: Μανουήλ, Ισαάκιο, Αλέξιο Α' (μετέπειτα αυτοκράτορα), Ανδριανό, Νικηφόρο,Μαρία, Ευδοκία και Θεοδώρα.
β1. - Μανουήλ Κομνηνός, (+1071), το 1068 νυμφ. τη Διόγεννη με την οποία απέκτησε μία κόρη.
γ1. - Μία κόρη (*1069) το 1081 αρραβων. ένα συγγενή του Νικηφόρου του Βοτανειάτη.
β2. - Ισαάκιος Κομνηνός, σεβασοκράτωρ, Κυβερνήτης της Κωνσταντινούπολης *1047, + 1104/7. Το 1072/1073 νυμφ. την Ειρήνη της Αλανίας, κόρη του Δημητρίου αντιβασιλιά της Γεωργίας με την οποία απέκτησε 8 παιδιά, τους Ιωάννη, Αλέξιο, Κωνσταντίνο, Ανδριανό, Άννα, Μαρία, Σοφία και Ευδοκία.
γ1. - Ιωάννης Κομνηνός, Δούκας του Δυρραχίου, *1073, +1106, νυμφ. την Άννα Δούκαινα με την οποία απέκτησε 3 γιους και μία κόρη: τους Ανδρόνικο, Αλέξιο, Ανδριανό και την Ευδοκία.
δ1. - Ανδρόνικος Κομνηνός, νυμφ. την Ευδοκία Δούκαινα με την οποία απέκτησε μία κόρη την Άννα.
ε1. - Άννα Κομνηνή Δούκαινα, παντρ. τον Αλέξιο Κομνηνό Ανεμά.
δ2. - Αλέξιος Κομνηνός, νυμφ. την Ειρήνη Συναδινή με την οποία απέκτησε ένα γιο τον Αδριανό.
ε1. - Αδριανός Κομνηνός, νυμφ. την Άννα Κοντοστέφανου.
δ3. - Αδριανός Κομνηνός.
δ4. - Ευδοκία Κομνηνή, παντρ. τον Αλέξιο Ταρχανιώτη.
γ2. - Αλέξιος Κομνηνός, Δούκας του Δυρραχίου, νυμφ. τη Ζωή, πέθ. μετά από θεραπεία ενός μάγου.
γ3. - Κωνσταντίνος Κομνηνός, Δούκας της Βέροιας, νυμφ. μάλλον την Ευφορβινή από την Αντιόχεια με την οποία απέκτησε δύο γιους, τον Ιωάννη και τον Στέφανο.
δ1. - Ιωάννης Κομνηνός, εκάρη μοναχός.
δ2. - Στέφανος Κομνηνός, νυμφ. την Ευδοκία (1147/51) κόρη του Ιωάννου Αξούχ, με την οποία απέκτησε τον Κωνσταντίνο και την Ειρήνη.
ε1. - Κωνσταντίνος Κομνηνός (καμία άλλη πληροφορία)
ε2. - Ειρήνη Κομνηνή, *1115, παντρ. 1170; τον Ισαάκιο Βατάτζη.
γ4. - Αδριανός Κομνηνός, ως Ιωάννης Δ΄ ήταν μητροπολίτης της Αχρίδος· νυμφ. (άγνωστη) το 1110 και απέκτησε μία κόρη, τη Θεοδώρα, σύζυγο του Ανδρόνικου Κοντοστέφανου.
δ1. - Θεοδώρα Κομνηνή *1110 παντρ. τον Ανδρόνικο Κοντοστέφανο.
γ5. - Άννα Κομνηνή, παντρ. τον Ιωάννη Δούκα.
γ6. - Μαρία Κομνηνή, αρραβων. τον Γρηγόριο Γαβρά τον οποίο και χώρισε από τους συγγενείς.
γ7. - Σοφία Κομνηνή, παντρ. τον Νικόλαο Δοκειανό.
γ8. - Ευδοκία Κομνηνή, παντρ. τον Νικηφόρο Βοτανειάτη.
β3. - Αλέξιος Α' Κομνηνός, Αυτοκράτορας των Ρωμαίων (1081-1118). Γεν. 1048/57, πέθ. 15 Αυγούστου1118. Νυμφ. 1ο το 1075 την Αργυροπουλίνα (+1077) και 2ο το 1078 την Ειρήνη Δούκαινα (*1066, +1123/36) μικρανεψιά του Κωνσταντίνου Ι' Δούκα. Από τους δύο γάμους απέκτησε 9 παιδιά (4 γιους και 5 κόρες) τους: Ιωάννη Β' , μετέπειτα Αυτοκράτορα, Ανδρόνικο, Ισαάκιο, Μανουήλ, Άννα, Μαρία, Ευδοκία, Θεοδώρα και Ζωή.
γ1. - Ιωάννης Β΄ Κομνηνός Δούκας, Αυτοκράτορας των Ρωμαίων (1118-1143). Γενν. 13 Σεπτεμβρίου1087, πέθ 8 Απριλίου1143 Νυμφ. το 1104/5 την αγία Ειρήνη της Ουγγαρίας (Πιρόσκα) των Άρπαντ και μετέπειτα Ξένη μοναχη (+13 Αυγούστου1134), κόρη του αγίου Λαδισλάου βασιλιά της Ουγγαρίας, με την οποία απέκτησε 8 παιδιά (4 γιούς και 4 κόρες) τους: Αλέξιο - μετέπειτα συναυτοκράτορα, Ανδρόνικο, Ισαάκιο, Μανουήλ Α' - μετέπειτα Αυτοκράτορα των Ρωμαίων, Μαρία, Άννα, Θεοδώρα και Ευδοκία.
δ1. - Αλέξιος Κομνηνός συναυτοκράτορας. *1106, +1142. Νυμφ. 1η την πριγκίπισσα Ευπραξία του Κιέβου (+1136) των Ρούρικ, κόρη του Βλαντιμίρ Β' μεγάλου πρίγιπα του Κιέβου και 2η την πριγκίπισσα Κάτα (Ειρήνη) των Βαγρατιδών, κόρη του Δαυίδ Δ' βασιλιά της Γεωργίας. Από τους γάμους του απέκτησε δύο κόρες, τη Μαρία και μία ακόμη.
δ2. - Ανδρόνικος Κομνηνός, σεβαστοκράτωρ *1108, +1142. Νυμφ. το 1124 την Ειρήνη Αινειάδασα (+1150/1) με την οποία απέκτησε 5 παιδιά, 2 γιούς και 3 κόρες, τους Ιωάννη, Αλέξιο, Μαρία, Ευδοκία και τη θεοδώρα.
ε1. - Ιωάννης Κομνηνός, Δούκας της Κύπρου, *1128, +1176. Νυμφ. το 1146 τη Μαρία Ταρονίτισσα με την οποία απέκτησε ένα γιο και τρεις κόρες, τους Αλέξιο, Ειρήνη, Μαρία και τη Θεοδώρα.
στ1. - Αλέξιος Κομνηνός, που με τη βοήθεια των Νορμανδών εξελέγη αυτοκράτορας της Θεσσαλονίκης (φυλακίσθηκε και τυφλώθηκε το 1185), +1187.
ε2. - Αλέξιος Κομνηνός, ο ευνοούμενος της Μαρίας του Πουατιέ (συζύγου του Μανουήλ Α') και αρχηγός του επί της αντιβασιλείας συμβουλίου της.*1136, +δολοφονήθηκε 1183. Νυμφ. τη Μαρία Δούκαινα με την οποία απέκτησε ένα γιο και μια κόρη, τον Ανδρόνικο και την Ευδοκία.
στ1. - Ανδρόνικος Κομνηνός, πεθ. σε μικρή ηλικία σε πτώση από άλογο.
ε3. - Μαρία Κομνηνή *1126, +;. Παντρ. 1ο το 1139 τον Θεόδωρο Δασιώτη (+1143/4), 2ο το 1145/50 τον Ιωάννη Καντακουζηνό (+1176).
ε4. - Ευδοκία Κομνηνή. Παντρ. 1ο και διαζ.1149 τον Θόρο Β' κύριο των βουνών της Μικράς Αρμενίας και 2ο τον Μιχαήλ Γαβρά (+ μετά το 1170). Υπήρξε ερωμένη του Αυτοκράτορα Ανδρονίκου Α' και του έκανε δύο νόθα τέκνα.
δ3. - Ισαάκιος Κομνηνός σεβαστοκράτωρ *1115, +1154/74. Νυμφ. 1ο τη Θεοδώρα Καματηρά (+1144), 2ο 1146 την Ειρήνη Διπλοσυναδινού. Από τον 1ο γάμο απέκτησε 5 παιδιά, τους: Αλέξιο, Ιωάννη, Ειρήνη, Άννα, Μαρία και από τον 2ο δύο κόρες, τις Θεοδώρα και Ευδοκία.
ε3. - Ειρήνη Κομνηνή. Παντρεύτηκε τον Ανδρόνικο (Δούκα) Καματηρό και υπήρξε μητέρα του Ισαακίου (Κομνηνού) Καματηρού, σφετεριστή με έδρα την Κύπρο (1184-91).
στ1. - Ισαάκιος Κομνηνός Καματηρός που κράτησε το επώνυμο Δούκας Κομνηνός, σφετεριστής (επί Ανδρονίκου Α') με έδρα την Κύπρο (1184-1191), *1155/60, +δηλητηριάστηκε 1195/6. Νυμφ. 1η το 1175/6 μία κόρη του Θόρου Β΄ κυρίου των βουνών της Μικράς Αρμενίας. 2η το 1185/6 μία νόθη κόρη του Νορμανδού βασιλιά Γουλιέλμου Α΄ Ωτβίλ της Σικελίας. Από τον 1ο γάμο απέκτησε ένα γιο και μία κόρη.
ζ2. Βεατρίκη Κομνηνή "La Damsel de Chypre" *1177/8, +μετά το 1204. Παντρ. 1ο το 1200 (διαζ.1202/3) τον Κόμη Ραϋμόνδο ΣΤ' της Τουλούζης, και 2ο το 1203 τον Τιερρύ της Φλάνδρας, νόθο γιο του Φιλίππου της Λωραίνης κόμη της Φλάνδρας.
ε4. - Άννα Κομνηνή. Παντρ. πριν το 1166 τον Κωνσταντίνο Δούκα (+1185).Το Βυζάντιο στο τέλος της βασιλείας του Μανουήλ Α' Κομνηνού (1180)
ε7. - Ευδοκία Κομνηνή. Παντρ. 1ο το 1170 τον Όδωνα Φραντζιπάνη και 2ο το 1179 τον Γκουέλφο ντι Πορκάρια.
δ4. - Μανουήλ Α' Κομνηνός, Αυτοκράτορας των Ρωμαίων (1143-1180). Γενν.28 Νοεμβρίου1118, πέθ. 24 Σεπτεμβρίου1180. Νυμφ. 1ο το 1146 την πριγκίπισσα Βέρθα (Ειρήνη) του Ζούλτσμπαχ (+1159/60), 2ο το 1161 τη Μαρία του Πουατιέ, πριγκίπισσα Αντιοχείας (*1145, +27 Αυγούστου1182). Από τον 1ο γάμο απέκτησε δύο κόρες τις Μαρία και Άννα, από το 2ο τον Αλέξιο μετέπειτα Αυτοκράτορα, και επίσης τον μάλλον νόθο Αλέξιο.
ε4. - (νόθος) Αλέξιος Κομνηνός, +μετά το 1188, τυφλώθηκε από τον Ανδρόνικο Α' το 1184. Νυμφ. το 1183 την Ειρήνη Κομνηνή (νόθη κόρη του Ανδρόνικου Α'.
δ5. - Μαρία Κομνηνή, *1106, +1144/51. Παντρ. τον Ιωάννη Δαλασσινό Ρογήρο.
δ6. - Άννα Κομνηνή, *110. Παντρ. το 1125 τον Στέφανο Κοντοστέφανο (ή Κοντεστέφανο), (+1149).
δ7. - Θεοδώρα Κομνηνή, *1116. Παντρ. τον Μανουήλ Ανεμά (+1146/7).
δ8. - Ευδοκία Κομνηνή, *1119,(+1176. Παντρ. τον Θεόδωρο Βατάτζη.
γ2. - Ανδρόνικος Κομνηνός σεβαστοκράτωρ, *18 Σεπτεμβρίου1090, +1130/31. Νυμφ. το 1104 την Ειρήνη Ρούρικ του Νόβγκοροντ, κόρη του Βολοντάρ πρίγκιπα του Περτζέμισλ.
γ3. - Ισαάκιος Κομνηνός σεβαστοκράτωρ, *μετά τις 16-1-1093, +μετά το 1152. Νυμφ. το 1112/16 την Κάτα (Ειρήνη) των Βαγρατιδών, κόρη του Δαυίδ Δ' βασιλιά Γεωργίας, με την οποία απέκτησε 7 παιδιά, τους Ιωάννη, Ανδρόνικο μετέπειτα αυτοκράτορα, Μαρία, Άννα, Ευδοκία, Ελένη και ένα νόθο τον Αλέξιο.
δ1. - Ιωάννης Κομνηνός ο λεγόμενος Τζελέπης (=ευγενής) ένας Μωαμεθανός διάσημος με ειδικές σπουδές. Νυμφ. 1η το 1131 την κόρη του Λέοντος Α' κυρίου των βουνών της Μικράς Αρμενίας και 2η 1140 την κόρη του σουλτάνου των Σελτζούκων Μεσούντ του Ικονίου. Από τον 1ο γ. απέκτησε τον Ισαάκιο και από το 2ο τον Σουλεϊμάν Σαχ.
ε1. - Ισαάκιος Κομνηνός, πέθ. από βασανιστήρια.
ε2. - Σουλεϊμάν Σαχ οι απόγονοί του ήταν μουσουλμάνοι.
δ2. - Ανδρόνικος Α΄ Κομνηνός, Αυτοκράτορας των Ρωμαίων (1183-1185) Γεν.1123, πέθ. από το πλήθος στην Κωνσταντινούπολη 12 Σεπτεμβρίου1185, που εξαγριώθηκε με την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Νορμανδούς. Νυμφ. 1η μια Παλαιολογίνα και 2η το 1183 την Αγνή (Άννα) Καπετιδών (*1171 +1240), κόρη του Λουδοβίκου Ζ' βασιλιά της Γαλλίας. Από τους γάμους του αυτούς απέκτησε δύο γιους και μία κόρη (Μανουήλ, Ιωάννη και Μαρία), αλλά και άλλα πέντε παιδιά από μη νόμιμους γάμους (Αλέξιο, Ειρήνη, Αλέξιο, Ειρήνη και μία ακόμη κόρη).
ε1. - Μανουήλ Κομνηνός. *πριν το 1152, τυφλώθηκε και φυλακίστηκε το 1185. Νυμφ. την πριγκίπισσα Ρουσουντάν ή Ρουσντάνα των Βαγρατιδών, κόρη του Γεωργίου Γ' βασιλιά της Γεωργίας. Παιδιά: Αλέξιος και Δαυίδ. Η αδελφή της Ρουσουντάν, βασίλισσα της Γεωργίας Θαμάρ, βοήθησε τα δύο παιδιά.
ζ2. - Δαυίδ Κομνηνός, άρχων Ηρακλείας & Παφλαγονίας, βοήθησε τον αδελφό του.
ε2. - Ιωάννης Κομνηνός. *1158, +1185 δολοφονήθηκε.
ε3. - Μαρία Κομνηνή. *πριν1160, +μετά το 1184. Παντρ. τον Θεόδωρο Συναδηνό.
ε4. - (νόθο από την Ευδοκία Κομνηνή (βλ.α3-β3-γ1-δ2-ε4), κόρη του Ανδρονίκου Κομνηνού (γιου του Ιωάννη Β')): Αλέξιος Κομνηνός. Εξαφανίστηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1185.
ε5. - (νόθο από την ίδια): Ειρήνη Κομνηνή. Παντρ. τον Νικηφόρο Παλαιολόγο.
ε7. - (νόθο από την ίδια): Ειρήνη Κομνηνή. *μετά το 1168. Παντρ. το 1183 τον Αλέξιο Κομνηνό (βλ.α3-β3-γ1-δ4-ε4), νόθο γιο του Μανουήλ Α'. +μετά το 1188 καιΜανουήλ Α' Κομνηνός
ε8. - μία κόρη. Παντρ. τον Ρωμανό, Δούκα του Δυρραχίου.
δ3. - Μαρία. Παντρ. πριν το 1166 τον Ιωσήφ Βρυέννιο.
δ4. - Άννα Κομνηνή. Παντρ. τον Ιωάννη Αρ(α)βαντινό.
δ5. - Ευδοκία Κομνηνή. Παντρ. μάλλον τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο.
δ6. - Ελένη Κομνηνή. *1183, +1258 Παντρ. τον Γιούρι Α' τον μακρόχειρα (=dolgorukiy) των Ρούρικ, μεγάλο πρίγκιπα του Κιέβου.
γ8. - Θεοδώρα Κομνηνή. *1096. Παντρ. τον Κωνσταντίνο Άγγελο (+1166). Παιδιά τους είναι ο Ιωάννης Άγγελος (πατέρας των Μιχαήλ Α' και Θεοδώρου δεσποτών της Ηπείρου) και ο Ανδρόνικος Άγγελος (πατέρας των Ισαακίου Β' και Αλεξίου Γ' Αυτοκρατόρων των Ρωμαίων).
β4. - Αδριανός Κομνηνός. +1105. Νυμφ. τη Ζωή Δούκαινα (*1062, +1136) κόρη του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ι' Δούκα, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά: τον Αλέξιο και την Αλεξία.
γ1. - Αλέξιος Κομνηνός, σεβαστός. Νυμφ. την Ειρήνη Συναδινή και είχε μία κόρη.
δ1. - Άννα Κομνηνή. Παντρ. τον Αλέξιο Παλαιολόγο.
γ2. - Αλεξία ή Αλεξέια Κομνηνή. +1105. Παντρ. τον Γκριμάλντο της Λομβαρδίας.
β5. - Νικηφόρος Κομνηνός. *1060, +1136/43. Άφησε ένα γιο Αλέξιο και μία κόρη.
γ1. - Αλέξιος Κομνηνός.
γ2. - μία κόρη. Παντρ. τον Γρηγόριο Πακουριανό.
β6. - Μαρία Κομνηνή. *1045. Παντρ. το 1062 τον Μιχαήλ Ταρωνίτη. (εξαφαν.1093).
β7. - Ευδοκία Κομνηνή. *1050. Παντρ. το 1067 Νικηφόρο Μελισσηνό.
β8. - Θεοδώρα Κομνηνή. *1053. Παντρ. τον Κωνσταντίνο Διογένη.
α4. - Μία κόρη. *1012. Παντρ. το 1031 τον Μιχαήλ Δοκειανό, κατεπάνω Ιταλίας.
Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός (1204-1222) έκτισε ναό και μοναστήρι προς τιμήν του Αγίου Ευγενίου, του προστάτη και πολιούχου της Τραπεζούντας και ολόκληρης της αυτοκρατορίας στον οποίον και φυλάσσονταν τα λείψανα του Αγίου. Στη μονή επί Αλεξίου Β΄ (1297-1330) ιδρύθηκε μαθηματική και αστρονομική σχολή, στην οποία δίδαξε ο αστρονόμος Γρηγόριος Χιονιάδης, ο πρεσβύτερος Μανουήλ και ο πρωτονοτάριος και πρωτοβεστιάριος Κωνσταντίνος Λουκίτης. Η σχολή μετά την πυρπόληση της μονής το 1340 μεταφέρθηκε στη μονή της Αγίας Σοφίας.
Ο Ανδρόνικος ο Γίδος (1222-1243), γαμπρός επί θυγατρί του Αλεξίου Α' Μεγάλου Κομνηνού, έχτισε στην περιοχή της Ματσούκας ναό προς τιμήν του Αγίου Ευγενίου για την εκεί νίκη του εναντίον του Μελίκ, σουλτάνου του Ικονίου.
Ο Μανουήλ Α΄ ο Μέγας Κομνηνός, μετά τη μεγάλη πυρκαγιά στην Τραπεζούντα έχτισε το 1243 τον περίφημο ναό της Αγίας Σοφίας της Τραπεζούντας που διασώζεται έως σήμερα και βρίσκεται στα δυτικά παράλια της πόλης. Ο Ιωάννης Β΄ Μέγας Κομνηνός (1280-1297) και η σύζυγός του Ευδοκία Παλαιολογίνα έχτισαν ένα νέο ναό προς τιμήν του Αγίου Ευγενίου, ο οποίος βρισκόταν στην ακρόπολη της πόλης. Επίσης έχτισαν τον ναό του Αγίου Γρηγορίου της Νύσσης, τη μετέπειτα μητρόπολη της Τραπεζούντας.
Η κόρη του Μανουήλ Β΄, Ευδοκία η Μεγάλη Κομνηνή, έχτισε το 1332 το παρεκκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου κοντά στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Ο Αλέξιος Γ΄ ο Μέγας Κομνηνός (1349-1390) ίδρυσε το 1365 τη Μονή Αγίου Γεωργίου κοντά στην Αργυρούπολη, στην οποία αφιέρωσε την επικαρπία των γύρω χωριών. Επίσης το ίδιο έτος ίδρυσε και τη Μονή Αγίου Γεωργίου του Χαλιναρά στην περιοχή της Χαλδίας. Ο Αλέξιος Γ΄ συνέβαλε στο να χτιστεί στο Άγιο Όρος το 1374 η Μονή του Αγίου Διονυσίου με τη συμβολή του μητροπολίτη Τραπεζούντας Θεοδοσίου (1370-1391). Ιδιαίτερη ήταν η συμβολή του στις ανακαινίσεις και στις επισκευές και άλλων ναών όπως της Ιεράς Μονής της Παναγίας της Σουμελάς στην τελευταία της μορφή. Η κόρη του Αλεξίου είχε ιδρύσει τον ναό του Αγίου Φιλίππου, που ήταν μητροπολιτικός ναός της Τραπεζούντας ως την κατάληψή της από τους Τούρκους το 1665. Η μητέρα του Αλεξίου, Ειρήνη η Τραπεζούντια έκτισε την εκκλησία της Παναγίας της Θεοσκεπάστου και η ίδια συνέβαλε αποφασιστικά στο να ξαναχτιστεί η εκκλησία του Αγίου Φωκά στην Κορδύλη, την οποία έκανε μοναστήρι. Στην ανακαίνιση αυτή της Μονής συμμετείχαν ο Αλέξιος και ο Ιωάννης Δ΄ ο Μέγας Κομνηνός ο Καλογιάννης.
Η Άννα η Μεγάλη Κομνηνή, κόρη του Δαυίδ του τελευταίου αυτοκράτορα της Τραπεζούντας επισκεύασε έναν παλιό ναό των Ταξιαρχών.
Ο Αλέξιος Δ΄ ο Μέγας Κομνηνός επισκεύασε τη Μονή του Αγίου Γεωργίου του Περιστερά, που βρισκόταν κάτω από το βουνό Πύργι και σε υψηλό βράχο, μπροστά από ένα βαθύ γκρεμό, το οποίο ήταν κτίσμα των Μεγάλων Κομνηνών.
Σημαντικότερα γεγονότα επί της Δυναστείας Κομνηνών
↑Αλεξάντρ Βασίλιεφ (1954), Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 324-1453, σ. 583, Α΄ έκδοση 1925, μετάφραση Δημοσθένης Σαβράμης, εκδόσεις Μπεργάδη
↑Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος (1932), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους: από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1930, προσθήκες, σημειώσεις και βελτιώσεις υπό Παύλου Καρολίδου, τόμος 4, μέρος Α΄, σ. 5, εκδόσεις Ελευθερουδάκης, Αθήνα
Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος (1932), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους: από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1930, προσθήκες, σημειώσεις και βελτιώσεις υπό Παύλου Καρολίδου, τόμος 4, μέρος Α΄, εκδόσεις Ελευθερουδάκης, Αθήνα
Κατσαρός Βασίλειος (1983), "Το πρόβλημα της καταγωγής των Κομνηνών", Βυζαντιακά 3, τόμος Γ΄
Αλεξάντρ Βασίλιεφ (1954), Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 324-1453, Α΄ έκδοση 1925, μετάφραση Δημοσθένης Σαβράμης, εκδόσεις Μπεργάδη
Αλεξάντρ Βασίλιεφ (1936), "Ίδρυση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας (1204-1222)"
Bruno W. Häuptli: IRENE (Angelou) von Byzanz, in: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL), Τόμος. 28
Cameron, Averil (Ed.) (2003) Fifty Years of Prosopography: The Later Roman Empire, Byzantium and Beyond, Oxford University Press.
Stavropoulos, Ev, Imperium et Sacerdotium : Droit et pouvoir sous Manuel I Comnène (1143-1180), Brepols, 2021.
