Ταξιδιωτικός οδηγός είναι έργο αναφοράς με πληροφορίες για ένα μέρος, που έχει σχεδιαστεί για χρήση από επισκέπτες ή τουρίστες του μέρους αυτού.^[1] Συνήθως περιλαμβάνει πληροφορίες σχετικά με αξιοθέατα, καταλύματα, εστιατόρια, μεταφορές και δραστηριότητες. Συχνά περιλαμβάνονται χάρτες με διάφορα στοιχεία, καθώς και ιστορικές και πολιτιστικές πληροφορίες. Υπάρχουν διάφορα είδη οδηγών, που εστιάζουν σε διαφορετικές πτυχές του ταξιδιού, από ταξίδια περιπέτειας έως χαλάρωσης, ή που απευθύνονται σε ταξιδιώτες με διαφορετικά εισοδήματα, διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό ή διαφορετικά είδη διατροφής.

Οι ταξιδιωτικοί οδηγοί μπορεί να έχουν τη μορφή βιβλίων ή ιστότοπων.

Πρόδρομος του ταξιδιωτικού οδηγού ήταν ο περίπλους, μια διαδρομή από ορόσημο σε ορόσημο των λιμανιών μιας ακτής. Ένας περίπλους όπως ο Περίπλους της Ερυθράς Θάλασσας ήταν ένα χειρόγραφο που απαριθμούσε, με τη σειρά, τα λιμάνια και τα παράκτια ορόσημα, με κατά προσέγγιση μεταξύ τους αποστάσεις, που ο καπετάνιος ενός σκάφους επρόκειτο να βρει κατά μήκος μιας ακτής. Το έργο αυτό πιθανότατα γράφτηκε στα μέσα του 1ου αι. μ.Χ.^[2] Εξυπηρετούσε τον ίδιο σκοπό με τη μεταγενέστερη ρωμαϊκή διαδρομή οδικών στάσεων.

Η περιήγησις ήταν ένα καθιερωμένο λογοτεχνικό είδος κατά την ελληνιστική εποχή. Ένα χαμένο έργο του Αγάκλυτου που περιγράφει την Ολυμπία (περὶ Ὀλυμπίας) αναφέρεται από τους Σούδα και Φώτιο.^[3][4] Ο Διονύσιος ο Περιηγητής ήταν ο συγγραφέας μιας περιγραφής του κατοικήσιμου κόσμου σε ελληνικό εξάμετρο στίχο γραμμένο με λιτό και κομψό ύφος, που προοριζόταν για τον ταξιδιώτη του κλισμού και όχι για τον πραγματικό περιηγητή στον τόπο αυτό. Πιστεύεται ότι ο Διονύσιος εργάστηκε στην Αλεξάνδρεια και άκμασε την εποχή του Αδριανού. Ένας πρώιμος «εξαιρετικά καλά ενημερωμένος και ενδιαφέρον οδηγός» ήταν η Ελλάδος περιήγησις του Παυσανία από τον 2ο αι. μ.Χ.^[5] Αυτό το πιο διάσημο έργο είναι ένας ταξιδιωτικός οδηγός για σημεία ενδιαφέροντος, έργα αρχιτεκτονικής, γλυπτικής και παράξενα έθιμα της αρχαίας Ελλάδας και παραμένει χρήσιμο στους κλασικιστές σήμερα. Με την έλευση του Χριστιανισμού, ο οδηγός για τον Ευρωπαίο προσκυνητή έγινε ένας χρήσιμος ταξιδιωτικός οδηγός. Μια πρώιμη αφήγηση είναι αυτή της προσκυνήτριας Ηγερίας, η οποία επισκέφτηκε τους Αγίους Τόπους τον 4ο αι. μ.Χ. και άφησε μια λεπτομερή διαδρομή.

Στον μεσαιωνικό αραβικό κόσμο, γράφτηκαν από Άραβες κυνηγούς θησαυρών, μάγους και αλχημιστές, οδηγοί για ταξιδιώτες που αναζητούσαν έργα τέχνης και θησαυρούς. Αυτό συνέβαινε ιδιαίτερα στην Αίγυπτο, όπου οι κυνηγοί θησαυρών ήταν πρόθυμοι να βρουν πολύτιμες αρχαίες αιγυπτιακές αρχαιότητες. Μερικά από τα βιβλία αυτά ισχυρίζονταν ότι ήταν εμποτισμένα με μαγεία που θα μπορούσε να διαλύσει τα μάγια που πιστεύεται ότι προστατεύουν τα τέχνεργα.^[6]

Η ταξιδιωτική λογοτεχνία έγινε δημοφιλής κατά τη διάρκεια της δυναστείας Σονγκ (960–1279) της μεσαιωνικής Κίνας. Το είδος ονομαζόταν «λογοτεχνία ταξιδιωτικού αρχείου» (youji wenxue) και συχνά ήταν γραμμένο σε στιλ αφήγησης, πεζού, δοκιμίου και ημερολογίου. Συγγραφείς ταξιδιωτικής λογοτεχνίας όπως ο Φαν Τσενγκντά (1126–1193) και ο Σου Σιακέ (1587–1641) ενσωμάτωσαν πλήθος γεωγραφικών και τοπογραφικών πληροφοριών στη γραφή τους, ενώ το «ταξιδιωτικό δοκίμιο» του διάσημου ποιητή και πολιτικού Σου Ο Σι (1037–1101) παρουσίαζε φιλοσοφικό και ηθικό δίδαγμα ως κεντρική ιδέα.^[7]

Στη Δύση, ο ταξιδιωτικός οδηγός αναπτύχθηκε από δημοσιευμένες προσωπικές εμπειρίες αριστοκρατών που ταξίδευαν στην Ευρώπη σε Grand Tour. Καθώς η εκτίμηση της τέχνης, της αρχιτεκτονικής και των αρχαιοτήτων γίνονταν ολοένα και πιο βασικά συστατικά της ευγενούς ανατροφής, οι αριστοκράτες κυριαρχούσαν στους ταξιδιωτικούς οδηγούς, ιδιαίτερα σε αυτούς που ήταν αφιερωμένοι στην ιταλική χερσόνησο. Ο Ρίτσαρντ Λάσελς (1603–1668) έγραψε μια σειρά χειρογράφων ταξιδιωτικών οδηγών που τελικά δημοσιεύθηκαν μεταθανάτια στο Παρίσι και το Λονδίνο (1670) ως The Voyage of Italy.^[8] Ταξιδιωτικοί οδηγοί του Grand Tour έβγαιναν από τα πιεστήρια καθ' όλη τη διάρκεια του 18ου αι., όπως το A Tour Through Sicily and Malta του Πάτρικ Μπράιντον που διαβάστηκε από πολλούς που δεν βγήκαν ποτέ από την Αγγλία.^[9]

Μεταξύ 1626 και 1649, ο Ολλανδός εκδοτικός οίκος Officina Elzeviriana δημοσίευσε τη σειρά βιβλίων τσέπης Respublicae Elzevirianae που έγιναν μπεστ σέλερ και έχουν περιγραφεί ως ο «πρόδρομος του σύγχρονου ταξιδιωτικού οδηγού».^[10] Κάθε τόμος έδινε πληροφορίες (γεωγραφία, πληθυσμός, οικονομία, ιστορία) για μια χώρα στην Ευρώπη, την Αφρική, την Εγγύς Ανατολή ή την Άπω Ανατολή.^[11]

Μια σημαντική μεταβατική φιγούρα από το ιδιότυπο ύφος των ταξιδιωτικών ημεορλογίων του Grand Tour στον πιο κατατοπιστικό και απρόσωπο οδηγό ήταν η Μαριάννα Στάρκε. Ο οδηγός της για ταξίδια του 1824 στη Γαλλία και την Ιταλία χρησίμευσε ως βασικός σύντροφος για τους Βρετανούς ταξιδιώτες στην Ευρώπη στις αρχές του 19ου αι. Η Στάρκε κατάλαβε ότι με τον αυξανόμενο αριθμό των Βρετανών που ταξίδευαν στο εξωτερικό μετά το 1815, η πλειονότητα των αναγνωστών της θα ήταν πλέον οικογένεις με περιορισμένο προϋπολογισμό. Ως εκ τούτου, συμπεριέλαβε για πρώτη φορά πληθώρα συμβουλών σχετικά με τις αποσκευές, την απόκτηση διαβατηρίων, το ακριβές κόστος σίτισης και διαμονής σε κάθε πόλη, ακόμη και συμβουλές για τη φροντίδα των ανάπηρων μελών της οικογένειας. Επινόησε επίσης ένα σύστημα αξιολογήσεων με θαυμαστικά [!!!], που αποτελεί προάγγελο των σημερινών αξιολογήσεων με αστέρια. Τα βιβλία της, που εκδόθηκαν από τον εκδοτικό οίκο John Murray, χρησίμευσαν ως πρότυπο για μεταγενέστερους οδηγούς.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο πρώτος δημοσιευμένος οδηγός ήταν το The Fashionable Tour του Γκίντεον Μάινορ Ντέιβισον, που δημοσιεύτηκε το 1822, και τα The Northern Traveller του Θίοντορ Ντουάιτ και Northern Tour του Χένρι Γκίλπιν, το 1825.^[12]

Ο σύγχρονος ταξιδιωτικός οδηγός εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1830, με την αναπτυσσόμενη αγορά του τουρισμού. Ο εκδότης Τζον Μάρεϊ άρχισε να τυπώνει τους οδηγούς Murray's Handbooks for Travelers στο Λονδίνο από το 1836.^[13] Η σειρά κάλυπτε τουριστικούς προορισμούς στην Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρεια Αφρική και εισήγαγε την έννοια των "αξιοθέατων" τα οποία βαθμολόγησε ως προς τη σημασία τους χρησιμοποιώντας αστέρια αντί για τα θαυμαστικά του Starke. Σύμφωνα με τον μελετητή Τζέιμς Μπάζαρντ, το στιλ του Μάρεϊ «ανέδειξε τον εξαντλητικό ορθολογικό σχεδιασμό ως ιδανικό τόσο της αναδυόμενης τουριστικής βιομηχανίας όσο και της βρετανικής εμπορικής και βιομηχανικής οργάνωσης γενικά».^[14]

Στη Γερμανία, ο Καρλ Μπίντεκερ απέκτησε τον εκδοτικό οίκο του Κόμπλεντς Franz Friedrich Röhling, ο οποίος το 1828 είχε εκδώσει ένα εγχειρίδιο για ταξιδιώτες από τον καθηγητή Γιοχάνες Άουγκουστ Κλάιν με τίτλο Rheinreise von Mainz bis Cöln; ein Handbuch für Schnellreisende ( ταξίδι στον Ρήνο από το Μάιντς μέχρι την Κολωνία). Δημοσίευε αυτό το βιβλίο με μικρές αλλαγές τα επόμενα δέκα χρόνια, κάτι που αποτέλεσε μια νέα προσέγγιση στους ταξιδιωτικούς οδηγούς. Όταν πέθανε ο Κλάιν, αποφάσισε να δημοσιεύσει μια νέα έκδοση το 1839, στην οποία πρόσθεσε πολλές δικές του ιδέες για το τι πίστευε ότι πρέπει να προσφέρει στον ταξιδιώτη ένας ταξιδιωτικός οδηγός. Απώτερος στόχος του Μπίντεκερ ήταν να απαλλάξει τον ταξιδιώτη από την ανάγκη να αναζητά πληροφορίες οπουδήποτε εκτός του ταξιδιωτικού οδηγού. είτε επρόκειτο για διαδρομές, είτε για μεταφορές, διαμονή, εστιατόρια, φιλοδωρήματα, αξιοθέατα, περιπάτους ή τιμές. Ο Μπίντεκερ μιμήθηκε το ύφος των οδηγών του Τζον Μάρεϊ,^[15] αλλά περιελάμβανε άνευ προηγουμένου λεπτομερείς πληροφορίες.

Το 1846, ο Μπίντεκερ παρουσίασε τις αξιολογήσεις του με αστέρια για αξιοθέατα, σημεία ενδιαφέροντος και καταλύματα. Αυτή η έκδοση ήταν και ο πρώτος «πειραματικός» κόκκινος οδηγός του. Αποφάσισε επίσης να ονομάσει τους ταξιδιωτικούς οδηγούς του «εγχειρίδια», ακολουθώντας το παράδειγμα του Τζον Μάρεϊ Γ'. Από το 1856 και έπειτα, τα κόκκινα δεσίματα και τα επίχρυσα γράμματα του Μάρεϊ έγιναν το γνώριμο χαρακτηριστικό και όλων των οδηγών του Μπίντεκερ, και το περιεχόμενό τους έγινε διάσημο για τη σαφήνεια, τη λεπτομέρεια και την ακρίβειά του.^[16]

Οι Μπίντεκερ και Μάρεϊ παρήγαγαν απρόσωπους, αντικειμενικούς οδηγούς, πριν από τα έργα που συνδύαζαν πραγματικές πληροφορίες και προσωπικούς συναισθηματικούς προβληματισμούς.^[16] Η διαθεσιμότητα των βιβλίων των Μπίντεκερ και Μάρεϊ βοήθησε στην ανάδειξη και την επισημοποίηση του είδους της προσωπικής ταξιδιωτικής λογοτεχνίας, το οποίο απελευθερώθηκε από το βάρος να χρησιμεύει ως βιβλίο οδηγός.^[16] Οι οδηγοί των Μπίντεκερ και Μάρεϊ ήταν εξαιρετικά δημοφιλείς και αποτελούσαν βασικές πηγές για τους ταξιδιώτες ήδη τον 20ό αι. Όπως είπε ο Γουίλιαμ Γουέτμορ Στόρι τη δεκαετία του 1860: «Κάθε Άγγλος στο εξωτερικό κουβαλά έναν Μάρεϊ για πληροφορίες και έναν Βύρωνα για συναίσθημα, και ανακαλύπτει από αυτούς τι πρέπει να γνωρίζει και να αισθάνεται σε κάθε βήμα».

Μετά τον θάνατο του Καρλ Μπίντεκερ, ο γιος του, ονόματι επίσης Καρλ, κληρονόμησε την επιχείρηση ταξιδιωτικών οδηγών Baedeker. Ωστόσο, σκοτώθηκε στο πεδίο της μάχης κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο βρετανικός εθνικισμός και το αντιγερμανικό αίσθημα έκαναν ορισμένους Βρετανούς να χαρακτηρίσουν τους οδηγούς Baedeker "νευραλγικούς για τη γερμανική πολεμική προσπάθεια" και η δημοτικότητά τους στο Ηνωμένο Βασίλειο μειώθηκε σημαντικά.^[17] Ως αποτέλεσμα, οι δύο εκδότες των αγγλόφωνων τίτλων Baedeker εγκατέλειψαν την εταιρεία και απέκτησαν τα δικαιώματα στα εγχειρίδια Murray. Τα βιβλία που προέκυψαν, που ονομάζονται Μπλε Οδηγοί για να ξεχωρίζουν από τα κόκκινα Baedeker, αποτέλεσαν μια από τις σημαντικότερες σειρές βιβλίων οδηγών για μεγάλο μέρος του 20ού αι. και εκδίδονται ακόμη και σήμερα.

Λίγο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εμφανίστηκαν δύο νέα ονόματα που συνδύαζαν ευρωπαϊκές και αμερικανικές προοπτικές για τα διεθνή ταξίδια. Ο ουγγρικής καταγωγής Γιουτζίν Φόντορ, συγγραφέας ταξιδιωτικών άρθρων, ο οποίος είχε μεταναστεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από τον πόλεμο, έγραψε οδηγούς που εισήγαγαν το αγγλόφωνο κοινό στην ηπειρωτική Ευρώπη. Ο Άρθουρ Φρόμερ, ένας Αμερικανός στρατιώτης που μετατέθηκε στην Ευρώπη στη διάρκεια του Πολέμου της Κορέας, χρησιμοποίησε την εμπειρία του από ταξίδια σε όλη την ήπειρο ως βάση για το βιβλίο Η Ευρώπη με 5$ τη μέρα (1957), που εισήγαγε τους αναγνώστες σε επιλογές για οικονομικά ταξίδια στην Ευρώπη. Οι οδηγοί και των δύο συγγραφέων έγιναν τα θεμέλια για εκτενείς σειρές, που κάλυψαν τελικά προορισμούς σε όλο τον κόσμο.

Έκτοτε, έχουν κυκλοφορήσει τα Let's Go, Lonely Planet, Insight Guides, Rough Guides, Thiswitness Travel Guides και πολλές άλλες σειρές ταξιδιωτικών οδηγών.

Οι εξειδικευμένοι οδηγοί αναρρίχησης βουνών έχουν μακρά ιστορία λόγω των ειδικών αναγκών της ορειβασίας και της αναρρίχησης σε βράχο. Οι οδηγοί WA Poucher, για παράδειγμα, χρησιμοποιούνται ευρέως για τις λοφώδεις περιοχές της Βρετανίας.

Οι ταξιδιωτικοί οδηγοί κατασκευάζονται για καταδυτικούς προορισμούς και συγκεκριμένες τοποθεσίες καταδύσεων. Αυτοί έχουν δημοσιευθεί ως άρθρα περιοδικών, αυτόνομα βιβλία και ιστότοποι, συχνά δημοσιοποιώντας τις τοποθεσίες καταδύσεων κοντά σε συγκεκριμένους παρόχους υπηρεσιών.

Με την εμφάνιση της ψηφιακής τεχνολογίας, πολλοί εκδότες στράφηκαν στην ηλεκτρονική διανομή, είτε συμπληρωματικά είτε αντί της έντυπης έκδοσης. Αυτό μπορεί να λάβει τη μορφή εγγράφων με δυνατότητα λήψης για ανάγνωση σε φορητό υπολογιστή ή συσκευή χειρός, όπως PDA ή iPod, ή ηλεκτρονικές πληροφορίες προσβάσιμες μέσω ενός ιστότοπου. Αυτό επέτρεψε στους εκδότες ταξιδιωτικών οδηγών να διατηρούνν τις πληροφορίες τους πιο ενημερωμένες. Οι παραδοσιακοί οδηγοί Lonely Planet, Frommers, Rough Guides και In Your Pocket City Guides, και νεοφερμένοι όπως οι Schmap^[18] και Ulysses^[19] Travel Guides προσφέρουν πλέον ταξιδιωτικούς οδηγούς για λήψη. Νέοι διαδικτυακοί και διαδραστικοί οδηγοί όπως τα Tripadvisor, Βικιταξίδια και Travelpoint δίνουν τη δυνατότητα σε μεμονωμένους ταξιδιώτες να μοιραστούν τις εμπειρίες τους και να συνεισφέρουν με πληροφορίες στον οδηγό. Τα παραπάνω προσφέρουν όλο το περιεχόμενο των οδηγών τους με δυνατότητα ενημέρωσης από χρήστες και κάνουν τις πληροφορίες στους οδηγούς τους διαθέσιμες ως ελεύθερο περιεχόμενο για δωρεάν χρήση.