Πολεοδομικό συγκρότημα Αθηνών - Πειραιώς

Να μη συγχέεται με Μητροπολιτική περιοχή της Αθήνας.
Πολεοδομικό Συγκρότημα Αθηνών – Πειραιώς
Γεωγραφία
Είδος Αστική Περιοχή
Χώρα Ελλάδα
Γεωγραφική Ομάδα Αττική
Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αττικής
Γεωγραφικό Διαμέρισμα Αττική
Περιφέρεια Αττικής
Περιφερειακές Ενότητες Κεντρικού Τομέα Αθηνών
Βορείου Τομέα Αθηνών
Δυτικού Τομέα Αθηνών
Νοτίου Τομέα Αθηνών
Πειραιώς
Έδρα Αθήνα
Έκταση 412,4 χλμ²
Δημογραφία
Μόνιμος Πληθυσμός (2021) 3.190.154 κάτοικοι

Το Πολεοδομικό Συγκρότημα Αθηνών – Πειραιώς[1] είναι μία μεγάλη αστική περιοχή στην Αττική, η οποία περιλαμβάνει την Αθήνα, τον Πειραιά και τα προάστιά τους. Εκτείνεται κατά κύριο λόγο στο Λεκανοπέδιο Αττικής. Σύμφωνα με το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (Π.Ε.Π.) Αττικής βρίσκεται εντός των διοικητικών ορίων πέντε Περιφερειακών Ενοτήτων της Περιφέρειας Αττικής: Κεντρικού Τομέα Αθηνών, Νοτίου Τομέα Αθηνών, Βορείου Τομέα Αθηνών, Δυτικού Τομέα Αθηνών και Πειραιώς.[2] Με παρόμοια σημασία, απαντούν συχνά και οι όροι «Ευρύτερη Περιοχή Αθηνών»[3][4] και «Πολεοδομικό Συγκρότημα Πρωτευούσης».[5]

Άλλοι όροι για την περιοχή

Ένας όρος, ο οποίος αναφέρεται στην ευρύτερη περιοχή της πρωτεύουσας (Αθήνα, Πειραιάς και προάστιά τους) κι έχει ευρεία χρήση σε κείμενα νομικής φύσης, είναι ο όρος «Περιοχή Τέως Διοικήσεως Πρωτευούσης».[6] Ο όρος αυτός αναφέρεται σε περιοχή παλαιότερης διοικητικής διαίρεσης, η οποία περιελάμβανε 47 Δήμους και τρεις Κοινότητες.[7]

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Αστικών Συγκοινωνιών Αθηνών (Ο.Α.Σ.Α.), η «Ευρύτερη Περιοχή Αθηνών» περιλαμβάνει τις όμορες περιοχές του Δήμου Αθηναίων, συν μερικές ακόμη. Συγκεκριμένα, τους Δήμους (με την διοικητική διαίρεση που ίσχυε το 2005) Βύρωνος, Καισαριανής, Ζωγράφου, Παλαιού Ψυχικού, Νέου Ψυχικού, Φιλοθέης, Χολαργού, Χαλανδρίου, Γαλατσίου, καθώς και τμήματα των Δήμων Νέας Χαλκηδόνος, Περιστερίου, Ταύρου, Καλλιθέας, Δάφνης και Υμηττού.[8]

Πολύ πιο εκτεταμένος των παραπάνω ήταν ο ορισμός της «Ευρύτερης Περιοχής Αθήνας» στο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας (Ρ.Σ.Α.) του 1985. Περιλάμβανε το «Ηπειρωτικό Τμήμα», δηλαδή το σύνολο της Αττικής μαζί με τη Μακρόνησο, και το «Νησιωτικό Τμήμα» («Νησιωτική Αττική»), δηλαδή τη νησιωτική ζώνη της Νομαρχίας Πειραιά, συμπεριλαμβανομένης της Τροιζηνίας, αλλά χωρίς τα Κύθηρα.[9][10][11]

Χωροταξικές δομές

Από χωροταξική άποψη, όπως αναφέρεται στο νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας – Αττικής (2014), το Αστικό Συγκρότημα Αθηνών – Πειραιώς αποτελεί το κέντρο του αστικού χώρου της Αττικής.[12] Στο Σχέδιο αυτό, γίνεται λόγος για τη Χωρική Ενότητα Αθηνών – Πειραιώς, η οποία παραμένει η κύρια περιοχή συγκέντρωσης πληθυσμού και δραστηριοτήτων και ιδιαίτερα μητροπολιτικών λειτουργιών, με συνεχή οικιστικό ιστό. Η Χωρική Ενότητα Αθηνών – Πειραιώς υποδιαιρείται στις ακόλουθες Υπό–Ενότητες:[13]

  1. Κεντρικής Αθήνας, με τους Δήμους Αθηναίων, Νέας Φιλαδέλφειας – Νέας Χαλκηδόνος, Γαλατσίου, Ζωγράφου, Καισαριανής, Βύρωνος, Ηλιουπόλεως και Δάφνης – Υμηττού.
  2. Βόρειας Αθήνας, με τους Δήμους Πεντέλης, Κηφισιάς, Μεταμορφώσεως, Λυκόβρυσης – Πεύκης, Αμαρουσίου, Φιλοθέης – Ψυχικού, Παπάγου – Χολαργού, Νέας Ιωνίας, Ηρακλείου, Βριλησσίων, Αγίας Παρασκευής και Χαλανδρίου.
  3. Νότιας Αθήνας, με τους Δήμους Γλυφάδας, Ελληνικού – Αργυρούπολης, Αλίμου, Νέας Σμύρνης, Μοσχάτου – Ταύρου, Καλλιθέας, Παλαιού Φαλήρου και Αγίου Δημητρίου.
  4. Δυτικής Αθήνας, με τους Δήμους Αιγάλεω, Περιστερίου, Πετρουπόλεως, Χαϊδαρίου, Αγίας Βαρβάρας, Ιλίου και Αγίων Αναργύρων – Καματερού.
  5. Πειραιά, που περιλαμβάνει τους Δήμους Πειραιώς, Κορυδαλλού, Νίκαιας – Αγίου Ιωάννη Ρέντη, Κερατσινίου – Δραπετσώνας και Περάματος.

Η Ευρύτερη Περιοχή της πόλης του Πειραιά, που αποτελείται από τον ομώνυμο δήμο και ακόμα τέσσερεις δήμους (σύμφωνα με το Πρόγραμμα «Καλλικράτης»), αν και συνήθως αναφέρεται ως μέρος του νοτιοδυτικού τμήματος του Π.Σ. Αθηνών – Πειραιώς (ή Π.Σ. Πρωτεύουσας),[14][15] έχει βιβλιογραφικές αναφορές και ως διακριτό πολεοδομικό συγκρότημα στο πλαίσιο της «Μείζονος Πρωτευούσης» ή της «Περιφέρειας Πρωτευούσης».[16]

Η Ευρύτερη Περιοχή Αθηνών – Πειραιώς δεν πρέπει να συγχέεται με τη Μητροπολιτική Περιοχή Αθήνας, της οποίας αποτελεί μέρος.[17]

Δήμοι του Π.Σ. Αθηνών – Πειραιώς

Δήμος Έδρα Δημοτικές Ενότητες Μόνιμος Πληθυσμός (2021)[18] Έκταση (km²) Πυκνότητα ανά km² Περιφερειακή Ενότητα
Αθηναίων Αθήνα Αθηναίων 643.452 39 16.499 Κεντρικού Τομέα Αθηνών
Βύρωνος Βύρωνας Βύρωνος 59.134 9,2 6.428
Γαλατσίου Γαλάτσι Γαλατσίου 57.909 4 14.477
Δάφνης – Υμηττού Δάφνη Δάφνης, Υμηττού 33.886 2,4 14.119
Ζωγράφου Ζωγράφου Ζωγράφου 69.874 8,5 8.220
Ηλιουπόλεως Ηλιούπολη Ηλιουπόλεως 76.730 12,7 6.042
Καισαριανής Καισαριανή Καισαριανής 26.269 7,8 3.368
Νέας Φιλαδέλφειας – Νέας Χαλκηδόνος Νέα Φιλαδέλφεια Νέας Φιλαδέλφειας, Νέας Χαλκηδόνος 34.958 3,7 9.448
Αμαρουσίου Μαρούσι Αμαρουσίου 71.830 12,9 5.568 Βορείου Τομέα Αθηνών
Αγίας Παρασκευής Αγία Παρασκευή Αγίας Παρασκευής 62.147 7,9 7.867
Βριλησσίων Βριλήσσια Βριλησσίων 32.417 3,9 8.312
Ηρακλείου Ηράκλειο Ηρακλείου 50.494 4,6 10.977
Κηφισιάς Κηφισιά Κηφισιάς, Εκάλης, Νέας Ερυθραίας 72.878 35,1 2.076
Λυκόβρυσης – Πεύκης Πεύκη Πεύκης, Λυκοβρύσεως 30.998 4,1 7.560
Μεταμορφώσεως Μεταμόρφωση Μεταμορφώσεως 30.174 5,5 5.486
Νέας Ιωνίας Νέα Ιωνία Νέας Ιωνίας 64.611 4,3 15.026
Παπάγου – Χολαργού Χολαργός Χολαργού, Παπάγου 45.266 7,3 6.201
Πεντέλης Μελίσσια Μελισσίων, Νέας Πεντέλης, Πεντέλης 35.610 36,1 986
Φιλοθέης – Ψυχικού Ψυχικό Ψυχικού, Νέου Ψυχικού, Φιλοθέης 27.636 6,1 4.530
Χαλανδρίου Χαλάνδρι Χαλανδρίου 77.102 10,8 7.139
Περιστερίου Περιστέρι Περιστερίου 133.630 10,1 13.231 Δυτικού Τομέα Αθηνών
Αγίας Βαρβάρας Αγία Βαρβάρα Αγίας Βαρβάρας 26.759 2,4 11.150
Αγίων Αναργύρων – Καματερού Άγιοι Ανάργυροι Αγίων Αναργύρων, Καματερού 61.462 9,2 6.681
Αιγάλεω Αιγάλεω Αιγάλεω 65.831 6,5 10.128
Ιλίου Ίλιον Ιλίου 84.004 9,3 9.033
Πετρουπόλεως Πετρούπολη Πετρουπόλεως 60.146 6,8 8.845
Χαϊδαρίου Χαϊδάρι Χαϊδαρίου 47.051 22,7 2.072
Καλλιθέας Καλλιθέα Καλλιθέας 97.616 4,8 20.337 Νοτίου Τομέα Αθηνών
Αγίου Δημητρίου Άγιος Δημήτριος Αγίου Δημητρίου 71.664 5 14.333
Αλίμου Άλιμος Αλίμου 43.174 5,9 7.318
Γλυφάδας Γλυφάδα Γλυφάδας 89.597 25,4 3.527
Ελληνικού – Αργυρούπολης Αργυρούπολη Αργυρούπολης, Ελληνικού 50.027 15,4 3.249
Μοσχάτου – Ταύρου Μοσχάτο Μοσχάτου, Ταύρου 39.661 4,5 8.814
Νέας Σμύρνης Νέα Σμύρνη Νέας Σμύρνης 72.853 3,5 20.815
Παλαιού Φαλήρου Παλαιό Φάληρο Παλαιού Φαλήρου 64.863 4,6 14.101
Πειραιώς Πειραιάς Πειραιώς 168.151 10,9 15.427 Πειραιώς
Κερατσινίου – Δραπετσώνας Κερατσίνι Κερατσινίου, Δραπετσώνας 89.536 9,3 9.628
Κορυδαλλού Κορυδαλλός Κορυδαλλού 61.248 4,3 14.244
Νίκαιας – Αγίου Ιωάννη Ρέντη Νίκαια Νίκαιας, Αγίου Ιωάννου Ρέντη 103.488 11,2 9.240
Περάματος Πέραμα Περάματος 25.628 14,7 1.743

Πληθυσμιακά στοιχεία

Το Π.Σ. Αθηνών – Πειραιώς έχει πληθυσμό 3.059.764 κατοίκων, ο οποίος αντιστοιχεί στο 80,2% του πληθυσμού της Περιφέρειας Αττικής. Περιλαμβάνει ορισμένους από τους πολυπληθέστερους Δήμους της Ελλάδας. Επιπλέον, όπως φαίνεται και στον ακόλουθο πίνακα, περιλαμβάνει τους 2 πιο πυκνοκατοικημένους δήμους της Ελλάδας (με την υψηλότερη πυκνότητα πληθυσμού), καθώς και 8 από τους 10 πιο πυκνοκατοικημένους στην επικράτεια, σύμφωνα με την απογραφή του 2021 από την Ελληνική Στατιστική Αρχή.[19]

Φωτογραφικό υλικό - Χάρτες

  • Το Λεκανοπέδιο Αττικής αποτελεί το σύγχρονο αστικό ιστό της Αθήνας και του Πειραιά.
    Το Λεκανοπέδιο Αττικής αποτελεί το σύγχρονο αστικό ιστό της Αθήνας και του Πειραιά.
  • Το Πολεοδομικό Συγκρότημα Αθήνας από ψηλά (φωτογραφία δορυφόρου).
    Το Πολεοδομικό Συγκρότημα Αθήνας από ψηλά (φωτογραφία δορυφόρου).
  • Χάρτης Αθηνών με ακτίνα 20km και κέντρο την πλατεία συντάγματος.
    Χάρτης Αθηνών με ακτίνα 20km και κέντρο την πλατεία συντάγματος.

Παραπομπές

  1. ↑ Τεύχος ΣΜΠΕ του ΠΕΠ Αττικής 2014-2010, σελ. 155: «...στο σύνολο της «Λειτουργικής Αστικής Περιοχής», η οποία είναι ευρύτερη των διοικητικών ορίων των μεμονωμένων Δήμων και οριοθετείται ως πολεοδομικό συγκρότημα Αθηνών – Πειραιώς»
  2. ↑ Τεύχος ΣΜΠΕ του ΠΕΠ Αττικής 2014-2010, σελ. 1-2: «Η «Περιφέρεια Πρωτευούσης» περιλαμβάνει το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας [...]. Με βάση τη διοικητική διάρθρωση του Καλλικράτη, η υποενότητα αυτή συγκροτείται από τις Περιφερειακές Ενότητες (ΠΕ): Κεντρικού Τομέα Αθηνών, Βόρειου Τομέα Αθηνών, Νότιου Τομέα Αθηνών, Δυτικού Τομέα Αθηνών και Πειραιά.
  3. ↑ Μουστρής, Κωνσταντίνος Παναγιώτης (2009). «Πρόγνωση ποιότητας της ατμόσφαιρας στην ευρύτερη περιοχή Αθηνών με τη χρήση νευρωνικών δικτύων (διδακτορική διατριβή)». Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών. 
  4. ↑ Βύρας, Λοϊζος (1988). «Παρακολούθηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης της ευρύτερης περιοχής Αθηνών από πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες (διδακτορική διατριβή)». Εθνικό Αρχείο Διδακτορικών Διατριβών. 
  5. ↑ Σταματελάτος, Μιχαήλ· Βάμβα-Σταματελάτου, Φωτεινή (2006). Γεωγραφικό Λεξικό της Ελλάδας. Αθήνα: Ερμής. σελ. 658. ISBN 9603201332. 
  6. ↑ «Ημερήσια Διάταξη Ολομέλειας (12/04/2016)». Τροποποίηση της υπ’ αριθμ. 6701/ΦΕΚ Α΄ 234/27.12.1994 Απόφασης της Ολομέλειας της Βουλής «περί μισθώσεως από τη Βουλή αναλόγου αριθμού δωματίων για τη διαμονή των στερουμένων ιδιοκτήτου ή μισθωμένης κατοικίας στην περιοχή τέως Διοικήσεως Πρωτευούσης, Βουλευτών επαρχίας» 
  7. ↑ «Κοινοποίηση πίνακα στον οποίο εμφαίνεται η περιοχή της τέως Διοίκησης Πρωτεύουσας». forin.gr. ELFORIN - Φορολογικό Ινστιτούτο. 
  8. ↑ Υπουργείο Μεταφορών & Επικοινωνιών - ΟΑΣΑ (Μάρτιος 2005). Χάρτης αστικών συγκοινωνιών 1. Ευρύτερης Περιοχής Αθηνών. Έκδοση ΟΑΣΑ (εκτύπωση: Άρτιον ΑΒΕΕ, Άγ. Ιωάννης Ρέντη). 
  9. ↑ Βλ. N.1515/1985, «Ρυθμιστικό σχέδιο και πρόγραμμα προστασίας περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας». ΦΕΚ (A 18/1.02.1985): 362 (άρ. 4 §1α), 370-373 (Διαγράμματα 1Α & 1Β). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-02-01. https://web.archive.org/web/20130201095954/http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=Cg0i3tsuP3w%3d&tabid=379&language=el-GR. Ανακτήθηκε στις 2017-04-07. 
  10. ↑ «Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας (ΡΣΑ)». Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Αθήνας. Ανακτήθηκε στις 7 Απριλίου 2017. 
  11. ↑ Τεύχος ΣΜΠΕ του ΠΕΠ Αττικής 2014-2010, σελ. 156: «Η Περιφέρεια Αττικής έχει συνολικό πληθυσμό 3.812.330 εκ των οποίων 2.625.090 (69%) κατοικούν στο πολεοδομικό συγκρότημα Αθηνών Πειραιώς.»
  12. ↑ Βλ. Ν.4277/2014 «Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας - Αττικής και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ A 156/1.08.2014, σελ. 4904 (άρθρο 7). Εθνικό Τυπογραφείο. Ανακτήθηκε στις 6.04.2017.
  13. ↑ Βλ. Ν.4277/2014 «Νέο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας - Αττικής και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ A 156/1.08.2014, σελ. 4904 (άρθρο 8). Εθνικό Τυπογραφείο. Ανακτήθηκε στις 6.04.2017.
  14. ↑ «Ο Πειραιάς. Η πόλη»[νεκρός σύνδεσμος]. Δήμος Πειραιά. Ανακτήθηκε στις 17-02-2017.
  15. ↑ Μιχαήλ Σταματελάτος, Φωτεινή Βάμβα-Σταματελάτου (2001). Eπίτομο γεωγραφικό λεξικό της Ελλάδος, Αθήνα: Ερμής, σελ. 600. ISBN 960-320-133-2.
  16. ↑ «Ο Πειραιεύς του 1967». Αναδημοσίευση από το Σπύρου Δημητράκου (1967). Γεωγραφία, Άτλας παγκόσμιος: Ελλάς (Εκδόσεις Δέλτα). Ανακτήθηκε στις 6.04.2017.
  17. ↑ Μητροπολιτική περιοχή Αττικής
  18. ↑ «Μόνιμος Πληθυσμός - ELSTAT». www.statistics.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Αυγούστου 2023. 
  19. ↑ «Απογραφή Πληθυσμού-Κατοικιών 2021 - ELSTAT». www.statistics.gr. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουλίου 2024. 

Βιβλιογραφία