Ο Νεόφυτος Δούκας (1760- 20 Δεκεμβρίου1845) υπήρξε κληρικός και λόγιος και διδάσκαλος του γένους, με έντονη συγγραφική δραστηριότητα. Από τις πιο σημαντικές μορφές του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Η ζωή και το έργο του παρέμειναν μέχρι και τις ημέρες μας άγνωστα στις λεπτομέρειές τους, κυρίως γιατί υιοθέτησε συντηρητικές απόψεις στο γλωσσικό ζήτημα.
Ο βίος του
Γεννήθηκε στα Άνω Σουδενά, σημερινά Άνω Πεδινά περιοχής ΖαγορίουΗπείρου. Από 10 ετών έζησε μέσα σε μοναστηριακή κοινότητα, όπου αργότερα χειροτονήθηκε διάκονος, και σε ηλικία μόλις 18 χρονών πρεσβύτερος. Φοίτησε και έλαβε την στοιχειώδη μόρφωση στα σχολεία των Ιωαννίνων και του Μετσόβου και αργότερα στην Αυθεντική Σχολή του Βουκουρεστίου, την οποία διεύθυνε ο λόγιος Λάμπρος Φωτιάδης από τα Ιωάννινα. Εκεί παρακολούθησε ανώτερα μαθήματα, μελέτησε την αρχαία ελληνική γραμματεία, καθώς και πλήθος εκκλησιαστικών και θρησκευτικών κειμένων.
Το 1803 έγινε εφημέριος στον ναό της ελληνικής κοινότητας και παροικίας της Βιέννης, όπου εφημέρευε, δίδασκε και συνέγραφε επί 12 χρόνια τα περισσότερα έργα του, ενώ συγχρόνως δίδασκε σε μικρό κύκλο μαθητών. Το 1815 επέστρεψε στο Βουκουρέστι, και ανέλαβε τη διεύθυνση του Λυκείου του Βουκουρεστίου, διαδεχόμενος τον Φωτιάδη∙ είχε προηγηθεί ο θάνατος του Λ. Φωτιάδη. Η διδακτική του δραστηριότητα ήταν εξαιρετική: μέσα σε έξι μήνες οι μαθητές αυξήθηκαν από 60 σε 400. Το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης εκτίμησε το έργο του, και του απένειμε τον τίτλο του αρχιμανδρίτη. Το 1820 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, και όταν κηρύχτηκε η Επανάσταση, διέτρεξε όλη την Τρανσυλβανία, όπου και συνέχισε το εκπαιδευτικό του έργο ως εθναπόστολος. Με τη δημιουργία του πρώτου Ελληνικού κράτους, ύστερα από πρόσκληση του Ιωάννη Καποδίστρια, ήρθε στην Ελλάδα και ανέλαβε την διεύθυνση του Νεοσύστατου Ορφανοτροφείου της Αίγινας, στο οποίο και διορίστηκε σύμβουλος επί των εκκλησιαστικών υποθέσεων, στο οποίο είχε στείλει περίπου 11.000 βιβλία από το Βουκουρέστι. Τέλος στην Αθήνα, μαζί με το Γεώργιο Γεννάδιο, συνέβαλε στην ίδρυση της Ριζαρείου Σχολής, στην οποία διορίστηκε διευθυντής, αλλά δεν πρόλαβε να ασκήσει τα καθήκοντά του. Πέθανε το 1845 σε ηλικία 85 χρονών και τάφηκε στον χώρο της σχολής. Με ψήφισμα της Βουλής το όνομα του γράφηκε στη στήλη των ευεργετών της Ελλάδας.[4]
Η σημαντική συγγραφική και διδακτική του δραστηριότητα παρέμειναν μέχρι και στις ημέρες μας απαρατήρητες σε μεγάλο βαθμό, κυρίως επειδή υπήρξε οπαδός συντηρητικών αντιλήψεων στο γλωσσικό ζήτημα, και πολέμιος όσων πρέσβευαν απόψεις για την επικράτηση της δημοτικής στην εκπαίδευση[5]. Κατηγορήθηκε από άλλους σημαντικούς εκπροσώπους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού γι' αυτές τις απόψεις: ο Αδαμάντιος Κοραής τον χαρακτήρισε, γι' αυτόν τον λόγο αντιφιλόσοφο. Παρά το μεγάλο εκδοτικό (τις επιστολές του τις εκδίδει ο ίδιος για να χρησιμεύσουν ως πρότυπο επιστολογραφίας[5]) και διαφωτιστικό του έργο και την ενδιαφέρουσα προσωπικότητά του, δεν μελετήθηκε ανάλογα, ούτε και πήρε τη θέση που του αρμόζει στα γράμματά μας.
Αποτίμηση του Έργου
Ό Δούκας διακρίθηκε κυρίως ως εκδότης και σχολιαστής αρχαίων κειμένων. Εξέδωσε ή μετέφρασε σε σειρά τόμων αρχαίους Έλληνες συγγραφείς: Θουκιδίδη, Αρριανό, Δίωνα Χρυσόστομο, Όμηρο, Σοφοκλή, Ευριπίδη, Αισχύλο, Θεόκριτο, Πίνδαρο, Αριστοφάνη, κ.ά. Οι πεποιθήσεις του για το γλωσσικό ζήτημα τον έφεραν σε έντονη και πολύχρονη διένεξη με τον Κοραή. Πίστευε πως ή αναγέννηση του έθνους θα πραγματοποιείτο μόνο με την αναγέννηση της γλώσσας, στην οποία συντάχθηκαν τα έργα των προγόνων του υπόδουλου Γένους. Κάποτε μάλιστα στο Βουκουρέστι οι γλωσσικοί του αντίπαλοι τον χτύπησαν σοβαρά στο κεφάλι, προκαλώντας του τραύμα, από το οποίο υπέφερε σχεδόν έως και τον θανατό του. Στην οξύτατη αυτή έριδα, ό Δούκας έδειξε πραότητα και φιλόσοφον ήθος. Μάλιστα μετά τον θάνατο του Κοραή το 1833, πρωτοστάτησε στην κίνηση για την ανέγερση ανδριάντα προς τιμήν τού αντιπάλου του.
Το έργο του
Τα συγγράμματα του Νεόφυτου Δούκα αποτελούν ολόκληρη βιβλιοθήκη. Ξεπερνούν τους 70 τόμους. Ενδεικτική βιβλιογραφία είναι:
"Γραμματική Τερψιθέα" (1804), το πρώτο του έργο.
δεκάτομη παράφραση του Θουκυδίδη με σημειώσεις (1805 - 1806),
Ευτρόπιος (2 τόμοι, 1807),
Αρριανός (1809),
Δίων Χρυσόστομος (1810),
Μάξιμος Τύριος (1810),
Απολλόδωρος (1811),
Οι δέκα αττικοί ρήτορες (10 τόμοι, 1812 - 13),
Αισχίνης ο Σωκρατικός (1814),
Όμηρος (1814).
Αισχύλος (1814)
Φοίνιξ (1815),
Σοφοκλής (1815)
Ευριπίδης (1815)
Αισχύλος (1820)
Θεόκριτος (1821)
Παραφράσεις και σχόλια στον Όμηρο, Ευριπίδη και Σοφοκλή (1834 - 1835),
↑ 5,05,1Κωνσταντίνος Δημαράς, «Δύο βιβλία του 1839», στο: Κ.Θ.Δημαράς, Σύμμικτα Α' Από την παιδεία στην λογοτεχνία, (επιμ.Αλέξης Πολίτης), Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 2000, σελ.143
Πηγές
Κωνσταντίνος Δημαράς, «Δύο βιβλία του 1839», στο: Κ.Θ.Δημαράς, Σύμμικτα Α' Από την παιδεία στην λογοτεχνία, (επιμ.Αλέξης Πολίτης), Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, Αθήνα, 2000, σελ.142-144
Βιβλιογραφία
Διαμαντοπούλου, Λίλια: "Κορόνα και Γράμματα. Ένα οπτικό ποίημα του Νεοφύτου Δούκα προς τον Βασιλέα Όθωνα“, MIET: Αθήνα, 2012 *(http://academia.edu/1922331/_._).
Χαριλάου, Νεόφυτος: "Ο Νεόφυτος Δούκας και η συμβολή του στο νεοελληνικό Διαφωτισμό", Αθήνα 2003. ISBN 960-8321-15-8
Ζαμπακίδης, Αριστοφάνης: "Νεόφυτος Δούκας: Ο Ηπειρώτης λόγιος ιερομόναχος και το εκπαιδευτικό του έργο. Συμβολή στην Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαιδεύσεως", εκδόσεις Δ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, 2005. ISBN 978-960-343-813-7
