Η Διοικητική διαίρεση της Ελλάδας του 1912 ψηφίστηκε από την Κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου 1910, φέρνοντας σημαντικότατες αλλαγές στις τοπικές διοικήσεις. Με το Διάταγμα "περὶ ἐνάρξεως τῆς ἰσχύος τῶν ἄρθρων 1 έως 18,. 200 και 210 τοῦ νόμου ΔΝΖ' (ὑπ' ἀριθ. 4057) 1912 «Περί Δήμων και Κοινοτήτων»" ΦΕΚ 256Α - 28/08/1912[1].
Ειδικότερα, ορίστηκαν ως Δήμοι οι πρωτεύουσες των Νομών και οι πόλεις με πληθυσμό άνω των 10.000 κατοίκων. Αντίστοιχα κοινότητες ορίστηκαν όλοι οι συνοικισμοί με πληθυσμό πάνω από «300 κατοίκους και σχολείο στοιχειώδους εκπαιδεύσεως», ενώ ακόμη και συνοικισμοί με λιγότερους από 300 κατοίκους με σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης μπορούσαν να γίνουν κοινότητες αρκεί να το ζητούσαν πάνω από το 50% των εκλογέων κατοίκων και ταυτόχρονα να είχαν περιουσία που να απέδιδε πάνω από 2.000 δραχμές εκείνη την εποχή, ή τέλος αν ήταν ήδη έδρες Δήμων. Αποτέλεσμα της διοικητικής διαίρεσης ήταν η δημιουργία μεγάλου αριθμού δήμων, αλλά και σημαντικότατου αριθμού κοινοτήτων.
"Έτσι, με την εφαρμογή του νόμου ο Βενιζέλος επανέφερε τον θεσμό των κοινοτήτων με την ταυτόχρονη κατάργηση των Δήμων που ίσχυαν από τις βαυαρικές μεταρρυθμίσεις. (Ακαδημία Αθηνών, 2000; Χλέπας, 1999)"[...] Όσον αφορά τις κοινότητες, σύμφωνα με το νόμο προβλέπονταν να λειτουργούν 2.727 Ο.Τ.Α από τους 2.727 οι 2.277 με πληθυσμό μεγαλύτερο από τριακόσιους κατοίκους, [...] Β' βάθμια αυτοδιοίκηση: Αιρετά νομαρχιακά συμβούλια, επίκλητος νομάρχης" (Περιορισμένη εφαρμογή - Β.Δ. 9/10.5.1923 «περί διοικήσεως των νομών»).[2]
Κατά τα έτη 1954-1974: Ν3200/1955 (ΦΕΚ 97/Α/1955), 23-04-1955[3]: Περί διοικητικής αποκεντρώσεως ΝΔ 29-11-1923: Περί τροποποιήσεως της παραγράφου 2 του άρθρου 3 του από 17-07-1923 νομοθετικού διατάγματος περί σχεδίων πόλεων, κ. λ. π.: Καταργήθηκαν οι γενικές διοικήσεις Βορείου Ελλάδος, Θράκης, Ηπείρου, Κρήτης και Δωδεκανήσου και δημιουργήθηκαν νομαρχίες στο νομό που είχαν την έδρα τους οι γενικές αυτές διοικήσεις.
"ο νομάρχης ασκεί «αποκλειστικώς» τις αρμοδιότητες που, σύμφωνα με τις διατάξεις που ισχύουν κάθε φορά, έχουν οι υπουργοί εσωτερικών, εθνικής παιδείας και θρησκευμάτων, οικονομικών, εμπορίου, βιομηχανίας, συγκοινωνιών και δημοσίων έργων, γεωργίας, κοινωνικής πρόνοιας και εργασίας, εκτός από τις αρμοδιότητες που ο ίδιος ο νόμος εξαιρούσε".[4]
"Σε κάθε νομαρχία συστάθηκε νομαρχιακό συμβούλιο με πρόεδρο τον νομάρχη και μέλη αφενός τους προϊσταμένους των δημοσίων υπηρεσιών του νομού και αφετέρου εκλεγμένους εκπροσώπους των επαρχιών του νομού (ένας ή δύο αιρετοί εκπρόσωποι από κάθε επαρχία)."[5]
Στοιχεία για τη διοικητική διαίρεση δεν υπάρχουν στον νόμο ΔΝΖ του 1912, γιατί εκεί απλά περιγράφονται οι όροι ίδρυσης κοινοτήτων και δήμων. Οι κοινότητες και οι Δήμοι αναγνωρίστηκαν σταδιακά στα επόμενα χρόνια. Το 1920 εκδόθηκαν πίνακες των δήμων και κοινοτήτων του κράτους από τη Διεύθυνση κοινοτικής και δημοτικής διοικήσεως του υπουργείου εσωτερικών που περιείχαν:
για τους 16 παλαιούς νομούς: 21 δήμους και 2743 κοινότητες
για τις «νέες χώρες»: 16 δήμους, 1400 κοινότητες, 3 αστικούς δήμους και 602 αγροτικούς δήμους
σύμφωνα με όσα αναφέρονται σε έκθεση της Διεύθυνσης Στατιστικής του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας του 1922[6].
Στην έκδοση του 1923 «Λεξικόν των Δήμων, Κοινοτήτων και Συνοικισμών της Ελλάδος επί τη βάση της απογραφής του πληθυσμού του έτους 1920» της Στατιστικής Υπηρεσίας αναφέρονται αναλυτικά 40 δήμοι και 4.757 κοινότητες (χωρίς σε αυτές να περιλαμβάνεται η Θράκη που δεν είχε ακόμη αποκτήσει την ίδια δομή τοπικής αυτοδιοίκησης με την υπόλοιπη Ελλάδα)[7].
Επίσημα στοιχεία για τη διοικητική διαίρεση που προέκυψε μετά το 1912 φαίνονται στην απογραφή του 1920[8].
Στην απογραφή του 1928, αναφέρεται ότι στις 15-16 Μαΐου 1928, η Ελλάδα διαιρούνταν σε 38 νομούς, 141 επαρχίες, 53 δήμους και 4.990 κοινότητες, με συνολικό αριθμό πόλεων και χωριών 10.952[9].
Διοικητική διαίρεση
Οι πρώτοι 16 νομοί και οι επαρχίες της διοικητικής διαίρεσης που δημιουργήθηκαν με τη Διοικητική Διαίρεση του 1909 ήταν οι εξής:
Το 1912 κι ενώ ήταν σε εξέλιξη οι Βαλκανικοί πόλεμοι τα απελευθερωμένα εδάφη διαιρέθηκαν προσωρινά με τη διαταγή 587 της 26 Νοεμβρίου 1912 του Κωνσταντίνου Ρακτιβάν[10], σύμφωνα με αυτήν:
Επαρχία Βεροίας (έδρα: Βέροια), περιελάμβανε περίπου την ίδια έκταση του σημερινών Δήμων Βέροιας και Αλεξάνδρειας, μετέπειτα Επαρχία Ημαθίας
Επαρχία Γιαννιτσών (έδρα: Γιαννιτσά), μετέπειτα Επαρχία Πέλλης
Επαρχία Βοδενών (έδρα: Έδεσσα), περιελάμβανε περίπου την ίδια έκταση του σημερινών Δήμων Έδεσσας και Σκύδρας, μετέπειτα Επαρχία Έδεσσης.
Επαρχία Καράτζοβας (έδρα: Αριδαία), περιελάμβανε την έκταση του σημερινού Δήμου Αλμωπίας, και τα χωριά Κρανιά και Λιθαριά (σήμερα ανήκουν, στον Δήμο Σκύδρας), μετέπειτα Επαρχία Αλμωπίας.
Επαρχία Λαγκαδά (έδρα: Λαγκαδάς), συμπεριλάμβανε και την περιοχή των λιμνών Κορώνεια και Βόλβη.
Επαρχία Χαλκιδικής (έδρα: Πολύγυρος), αρχικά περιελάμβανε ολόκληρη τη Χαλκιδική, αργότερα αποσπάστηκε το ανατολικό μέρος της Χαλκιδικής, και δημιουργήθηκε η Επαρχία Αρναίας.
Επαρχία Αικατερίνης (έδρα: Κατερίνη), μετέπειτα Επαρχία Πιερίας, η οποία το 1949, έγινε ο σημερινός ανεξάρτητος Νομός Πιερίας.
Επαρχία Κοζάνης (έδρα: Κοζάνη), αρχικά περιελάμβανε περίπου την ίδια έκταση του σημερινού Δήμου Κοζάνης, ενώ αργότερα επεκτάθηκε, με την απορρόφηση της Επαρχίας Σερβίων, μέχρι τα όρια της Επαρχίας Ελασσόνας.
Επαρχία Γρεβενών (έδρα: Γρεβενά), αρχικά περιελάμβανε περίπου την ίδια έκταση του σημερινού Δήμου Γρεβενών, ενώ το 1964, έγινε ανεξάρτητος νομός, μετά από απόσπαση της Επαρχίας, από τον Νομό Κοζάνης, και τμήματα του Νομού Λαρίσσης.
Επαρχία Καϊλαρίων (έδρα: Πτολεμαΐδα), αρχικά περιελάμβανε και ορισμένα χωριά της περιοχής του Αμυνταίου, τα οποία αργότερα υπάχθηκαν, στον Νομό Φλώρινας, μετέπειτα έγινε η Επαρχία Εορδαίας, έχοντας περίπου την ίδια έκταση του σημερινού Δήμου Εορδαίας.
Επαρχία Σερβίων (έδρα: Σέρβια), αρχικά δημιουρήθηκε για να εξυπηρετήσει τις περιοχές των Σερβίων και του Βελβεντού, αργότερα απορροφήθηκε από την Επαρχία Κοζάνης.
Επαρχία Ελασσόνος (έδρα: Ελασσόνα), η νέα επιπλέον Επαρχία, που συστάθηκε στο Νομό, αρχικά περιελάμβανε και την περιοχή της Δεσκάτης, η οποία το 1964, δόθηκε στον Νομό Γρεβενών.
Επαρχία Φλωρίνης (έδρα: Φλώρινα), αρχικά περιελάμβανε και χωριά δυτικά της λίμνης Μικρή Πρέσπα, τα οποία το 1914, δόθηκαν στην Αλβανία, μετέπειτα έγινε η Επαρχία Φλώρινας, η οποία το 1942, έγινε ανεξάρτητος Νομός, και το 1985, πήρε την έκταση που είχε ο σημερινός Νομός Φλώρινας.
Επαρχία Καστορίας (έδρα: Καστοριά), αρχικά περιελάμβανε και την κωμόπολη Βίγλιστα και λίγα χωριά στην περιοχή της, τα οποία το 1914, δόθηκαν στην Αλβανία, μετέπειτα έγινε η Επαρχία Καστοριάς, η οποία το 1942, έγινε ανεξάρτητος Νομός, και το 1985, πήρε την έκταση που είχε ο σημερινός Νομός Καστοριάς.
Επαρχία Μυτιλήνης (έδρα: Μυτιλήνη) - περιελάμβανε αρχικά ολόκληρο το νησί της Λέσβου, αργότερα δημιουργήθηκε στο δυτικό τμήμα του νησιού, η Επαρχία Μυθύμνης και σε ένα μικρό μέρος στα νότια του νησιού, δημιουργήθηκε και η Επαρχία Πλωμαρίου.
Επαρχία Σάμου (έδρα: Σάμος) - περιελάμβανε ανέκαθεν τη Σάμο.
Επαρχία Ικαρίας (έδρα: Άγιος Κήρυκος Ικαρίας) - περιελάμβανε ανέκαθεν την Ικαρία και τους Φούρνους, και αρχικά τις νησίδες Λέβιθα και Κίναρος, οι οποίες μεταγενέστερα, το 1948, δόθηκαν οριστικά στον τότε νεοσύστατο Νομό Δωδεκανήσου, και έγιναν μέρος της Επαρχίας Αστυπάλαιας.