Ο Έβο Μοράλες (Juan Evo Morales Ayma, 26 Οκτωβρίου1959) είναι Βολιβιανός πολιτικός που διετέλεσε Πρόεδρος της Βολιβίας από το 2006 έως και το 2019. Θεωρείται ως ο πρώτος πρόεδρος χώρας που προήλθε από τους ιθαγενικούς πληθυσμούς της Αμερικής. Κατά τη θητεία του εφάρμοσε αριστερές πολιτικές, μείωσε τη φτώχεια και εναντιώθηκε στην επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών και των πολυεθνικών εταιρειών. Είναι, επίσης, επικεφαλής της πολιτικής παράταξης «Κίνηση για τον Σοσιαλισμό» (MAS).
Γεννημένος σε οικογένεια αγροτών της φυλής Αϊμάρα στο Ισαγιάουι (Isallawi) της Ορικόνα, ο Μοράλες, αφού περάτωσε τις εγκύκλιες σπουδές του και ολοκλήρωσε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, εγκαταστάθηκε στην περιφέρεια Τσαπάρε. Ασχολήθηκε με την καλλιέργεια του φυτού της Κόκας και σύντομα έγινε γνωστός στις τάξεις του συνδικαλιστικού κινήματος των καλλιεργητών της κόκας. Ως συνδικαλιστής εναντιώθηκε στην προσπάθεια των κυβερνήσεων των ΗΠΑ και της Βολιβίας να εξαλείψουν το φυτό της Κόκας ως μέρος του γενικότερου Πολέμου κατά των Ναρκωτικών, καταδικάζοντας αυτές τις προσπάθειες και χαρακτηρίζοντάς τες ως ιμπεριαλιστική βία κατά του πολιτισμού των Ιθαγενών των Άνδεων. Η ανάμειξή του σε αντικυβερνητικές δράσεις είχαν ως αποτέλεσμα να συλληφθεί αρκετές φορές. Ο Μοράλες εισήλθε στην κεντρική πολιτική σκηνή το 1995, ως ηγέτης της πολιτικής παράταξης «Κίνηση για τον Σοσιαλισμό» (MAS), και εξελέγη στο Κογκρέσο της Βολιβίας το 1997. Η εκστρατεία του επικεντρώθηκε σε ζητήματα που αφορούσαν κυρίως τις ομάδες των αυτόχθονων πληθυσμών και των φτωχών κοινωνικών στρωμάτων, υποστηρίζοντας τον αναδασμό της γης καθώς και αναδιανομή του πλούτου που προερχόταν από την εκμετάλλευση του φυσικού αερίου. Σημαντική, επίσης, αναγνωρισιμότητα κέρδισε και από τον ρόλο που διαδραμάτισε στα γεγονότα που έμειναν γνωστά ως ο Πόλεμος του νερού στην Κοτσαμπάμπα και από τη διαμάχη που προκλήθηκε για το φυσικό αέριο. Το 2002 αποβλήθηκε από το Κογκρέσο λόγω της συμμετοχής του σε αντικυβερνητικές ενέργειες και τον ίδιο χρόνο στις προεδρικές εκλογές αναδείχθηκε δεύτερος.
Με την εκλογή του ως Προέδρου της Βολιβίας, το 2005, ο Μοράλες αύξησε τη φορολόγηση στη βιομηχανία υδρογονάνθρακα προκειμένου να υποστηρίξει το πρόγραμμα δημοσίων δαπανών και έδωσε έμφαση στην καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, της φτώχειας, του ρατσισμού και το σεξισμού. Σθεναρός πολέμιος του νεοφιλελευθερισμού, η κυβέρνηση του Μοράλες ακολούθησε μεικτή οικονομική πολιτική, μείωσε την εξάρτηση της Βολιβίας από την Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, πετυχαίνοντας σημαντική οικονομική ανάπτυξη. Παράλληλα μείωσε την επιρροή από τις ΗΠΑ και καλλιέργησε σχέσεις με τις αριστερές κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής - ειδικά με αυτές του Ούγκο Τσάβες της Βενεζουέλας και του Φιντέλ Κάστρο της Κούβας- υπογράφοντας την ένταξη της Βολιβίας στη Βολιβαριανή Συμμαχία των Λαών της Αμερικής (ALBA). Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του αντιτάχθηκε σθεναρά στις αυτονομιστικές τάσεις των ανατολικών περιφερειών της Βολιβίας, οι οποίες υποστηρίζονταν από τη Δεξιά, κέρδισε στο δημοψήφισμα του 2008 σχετικά με την παραμονή του ή όχι στην προεδρία της χώρας και πέτυχε την ψήφιση νέου συντάγματος. Στις εκλογικές αναμετρήσεις του 2009 και 2014 επανεξελέγη πρόεδρος της χώρας, αν και η δημοφιλία του μειώθηκε λόγω των προσπαθειών του να καταργήσει το όριο των δύο προεδρικών θητειών. Μετά τη διενέργεια των προεδρικών εκλογών του 2019, το αποτέλεσμα των οποίων αμφισβητήθηκε, ο Μοράλες παραιτήθηκε ύστερα από απαίτηση του στρατού, και διέφυγε, αφού εξασφάλισε πολιτικό άσυλο, στο Μεξικό και εν συνεχεία στην Αργεντινή.
Μία μέρα μετά την ορκωμοσία του νέου προέδρου, Λουίς Άρσε, στις 9 Νοεμβρίου 2020, ο Μοράλες επέστρεψε στη Βολιβία μετά από παραμονή έντεκα μηνών στο εξωτερικό.[1]
Πρώιμα χρόνια και συνδικαλισμός
Παιδικά χρόνια, εκπαίδευση και στρατιωτική θητεία
Γεννήθηκε στο χωριό Ισαγιάουι (Isallawi) στην Ορικόνα, που διοικητικά ανήκει στην περιφέρεια του Ορούρο, στις 26 Οκτωβρίου του 1959 από τον Διονύσιο Μοραλες Τσοκε και τη Μαρία Αιμα Μαμανι, οι οποίοι ανήκαν στη φυλή των Αϊμάρα.[2] Έχει άλλα δύο αδέλφια. Στο πλαίσιο της παράδοσης των Αϊμάρα, ο πατέρας του μετά τη γέννησή του έθαψε τον πλακούντα σε ένα μέρος ειδικά επιλεγμένο για την περίσταση.[3] Μεγάλωσε σε ένα τυπικό πλίνθινο σπίτι μιλώντας τη γλώσσα των Αϊμάρα, αν και αργότερα -όταν θα έχει γίνει πια πρόεδρος- κάποιοι θα σχολιάσουν ότι δεν μιλάει άπταιστα τα αϊμάρα.[4]
Οι γονείς του Μοράλες ήταν αγρότες. Σε νεαρή ηλικία άρχισε και ο ίδιος να συμμετέχει στις οικογενειακές δουλειές βοηθώντας στα χωράφια και βοσκώντας τα πρόβατα και τα λάμα.[5] Στην ηλικία των έξι ετών έμεινε για έξι μήνες μαζί με τον πατέρα και την αδελφή του στην Αργεντινή. Εκεί ο πατέρας του εργάστηκε σε φυτεία ζαχαροκάλαμου, ενώ ο Έβο πουλούσε παγωτά παρακολουθώντας παράλληλα μαθήματα σε ισπανόφωνο σχολείο. Ως παιδί, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, επισκεπτόταν μαζί με τον πατέρα του και τα λάμα τους την περιοχή της Κοτσαμπάμπα, όπου μετέβαιναν με τα πόδια -σε ένα ταξίδι που διαρκούσε μέχρι και δύο εβδομάδες- προκειμένου να ανταλλάξουν αλάτι και πατάτες για καλαμπόκι και φύλλα κόκας.[6] Λάτρης του ποδοσφαίρου, οργάνωσε στην ηλικία των δεκατριών ετών ομάδα ποδοσφαίρου με τον ίδιο ως αρχηγό.[7] Μέσα σε δύο χρόνια, εκλέχτηκε προπονητής της ποδοσφαιρικής ομάδας για όλη την περιοχή, γεγονός που τον βοήθησε να εξελίξει από νωρίς τις ηγετικές του ικανότητες.[8]
Αφού ολοκλήρωσε το δημοτικό σχολείο, ο Μοράλες παρακολούθησε μαθήματα στον Αγροτικό Ανθρωπιστικό Τεχνικό Ινστιτούτο της Ορινόκα χωρίς, όμως, να ολοκληρώσει το τελευταίο έτος των σπουδών του.[9] Εν συνεχεία οι γονείς του τον έστειλαν στο Ορούρο προκειμένου σπουδάσει εκεί. Αν και οι ακαδημαϊκές του επιδόσεις δεν ήταν ιδιαίτερα καλές, κατόρθωσε να ολοκληρώσει την παρακολούθηση των μαθημάτων και να δώσει τις απαραίτητες εξετάσεις, χωρίς ωστόσο να λάβει πτυχίο.[9] Παράλληλα εργάστηκε ως χτίστης, φούρναρης και τρομπετίστας για τη Royal Imperial Band. Η τελευταία του θέση του έδωσε την ευκαιρία να ταξιδέψει εντός της επικράτειας της Βολιβίας.[10] Την περίοδο 1977 - 1978 πραγματοποίησε την υποχρεωτική του θητεία στο στρατό. Αρχικά υπηρέτησε τη θητεία του στην Κοτσαμπάμπα, και έπειτα μετατέθηκε στη Λα Παζ, όπου υπηρέτησε στο 4ο Σύνταγμα Ιππικού και στο Προεδρικό Μέγαρο.[11][12]
Πρώιμη συνδικαλιστική δράση (Κοκαλέρο)
Μετά την ολοκλήρωση της στρατιωτικής του θητείας, ο Μοράλες επέστρεψε στην οικογένεια του, η οποία εν τω μεταξύ είχε εγκατασταθεί στα πεδινά της Κοτσαμπάμπα κατορθώνοντας με αυτόν τον τρόπο να διασωθεί από τον κυκλώνα "El Nino" που είχε πλήξει τους αγρότες στις αρχές της δεκαετίας του 1980.[13] Εγκατεστημένοι στο χωριό Βίγια 14ης Σεπτεμβρίου στην επαρχία του Ελ Τσαπάρε και χρησιμοποιώντας ένα δάνειο από τον θείο του Μοράλες, η οικογένεια του έχει αγοράσει ένα χωράφι, όπου καλλιεργούσε ρύζι, πορτοκάλια, παπάγια, μπανάνες, γκρέιπφρουτ και φύλλα κόκας.[14] Εκεί ο Μοράλες άρχισε να μαθαίνει την τοπική γλώσσα των Κέτσουα.[15] Η άφιξη της οικογένειας Μοράλες ήταν μέρος ενός ευρύτερου μεταναστευτικού ρεύματος που παρατηρήθηκε εκείνη την εποχή. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το 1981 ο πληθυσμός της επαρχίας Ελ Τσαπάρε ήταν 40.000 ενώ μέχρι το 1988 είχε αυξηθεί στους 215.000 κατοίκους. Οι περισσότεροι από αυτούς ήλπιζαν ότι θα μπορούσαν να ζήσουν αξιοπρεπώς καλλιεργώντας φύλλα κόκας, αφενός γιατί η τιμή αυτών παρουσίαζε σταθερά αυξητική πορεία, αφετέρου γιατί μπορούσαν να καλλιεργηθούν μέχρι και τέσσερις φορές τον χρόνο. Το ίδιο διάστημα ο Μοράλες εντάχθηκε στην τοπική ποδοσφαιρική ομάδα, προτού ιδρύσει δική του με την ονομασία «Νέος Ορίζοντας».[16]
Βολιβιανός κρατάει ένα φύλλο κόκας
Στο Ελ Τσαπάρε, ο Μοράλες εντάχθηκε στο εργατικό συνδικάτο των Κοκαλέρος, στο οποίο ορίστηκε υπεύθυνος αθλητισμού. Την περίοδο εκείνη συνέβη ένα περιστατικό που φαίνεται να καθόρισε τον ίδιο: το 1981 στρατιώτες ξυλοκόπησαν και εν συνεχεία έκαψαν μέχρι θανάτου έναν καλλιεργητή κόκας με την κατηγορία της διακίνησης κοκαΐνης.[17] Την περίοδο 1982 - 1983 διετέλεσε γενικός γραμματέας του τοπικού συνδικάτου Σαν Φρανσίσκο.[18] Το 1983, με αφορμή τον θάνατο του πατέρα του, αποχώρησε προσωρινά από το συνδικάτο προκειμένου να ρυθμίσει οικογενειακά θέματα.[19]
Την ίδια εποχή η βολιβιανή κυβέρνηση, ύστερα από πιέσεις της αμερικάνικης κυβέρνησης, η οποία είχε κηρύξει τον λεγόμενο «πόλεμο των ναρκωτικών», έστειλε στρατιώτες προκειμένου να ξεριζώσουν τις καλλιέργειες κόκας.[20] Σε πολλές περιπτώσεις οι βολιβιανές δυνάμεις έκαιγαν τις φυτείες και ξυλοκοπούσαν τους αγρότες που διαμαρτύρονταν.[21] Οργισμένος από αυτές τις εξελίξεις, ο Μοράλες επέστρεψε στο συνδικάτο των κοκαλέρος. Όπως και πολλοί άλλοι αρνήθηκε την αποζημίωση των 2.500 δολαρίων που προσφέρθηκε από την αμερικανική κυβέρνηση για κάθε τέσσερα στρέμματα που ξεριζώθηκαν. Βαθιά συνδεδεμένοι με τη βολιβιανή κουλτούρα, οι αγρότες διατηρούσαν μια αρχέγονη σχέση με το φυτό της Κόκας, η οποία εκτός των άλλων αποτελούσε γι' αυτούς και ένα από τα μέσα διαβίωσής τους. Επιπλέον γι' αυτούς ήταν ζήτημα εθνικής κυριαρχίας αντιμετωπίζοντας την επέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών ως πράξη ιμπεριαλιστική. Έτσι, άλλωστε, εξηγείται και το σύνθημα που συνήθιζαν να φωνάζουν κατά τις διαδηλώσεις τους: «Να ζήσει η Κόκα. Θάνατος στους Γιάνκις» ("Causachun coca! Wañuchun yanquis!").[18].
Γενικός Γραμματέας της Συνδικάτου των Κοκαλέρος: 1984–94
Η σημαία των Αϊμάρα
Από το 1984 έως το 1985 ο Μοράλες υπηρέτησε ως Γραμματέας πρακτικών και το 1985 έγινε Γενικός Γραμματέας του κινήματος.[18] Από το 1984 έως και το 1991 τα συνδικάτα συμμετείχαν σε μια σειρά διαμαρτυριών ενάντια στο υποχρεωτικό ξερίζωμα της κόκας καταλαμβάνοντας τοπικά κυβερνητικά κτίρια, κλείνοντας τους δρόμους, κηρύσσοντας απεργίες πείνας και οργανώνοντας μαζικές πορείες και διαδηλώσεις.[22] Ο ίδιος ο Μοράλες συμμετείχε προσωπικά σε πολλές από αυτές τις ενέργειες ενώ το 1984 ήταν παρών όταν κατά το κλείσιμο ενός δρόμου δολοφονήθηκαν τρεις αγρότες.[23] Το 1988 ο Μοράλες εξελέγη στη θέση του εκτελεστικού γραμματέα της Ένωσης των Τροπικών.[18] Το 1989 έβγαλε λόγο στην επέτειο για τον έναν χρόνο από τη δολοφονία έντεκα καλλιεργητών κόκας από στελέχη της αστυνομίας (Unidad Móvil Policial para Áreas Rurales – UMOPAR).[23] Την επόμενη ημέρα ο Μοράλες ξυλοκοπήθηκε από στελέχη του ίδιου σώματος, οι οποίοι τον άφησαν αιμόφυρτο σε ορεινή περιοχή προκειμένου να πεθάνει. Διασώθηκε, όμως, από μέλη της συνδικαλιστικής ένωσής του.[24] Για να αντιμετωπίσει αυτού του είδους τη βία, ο Μοράλες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι έπρεπε να οργανώσουν ανταρτοπόλεμο κατά της κυβέρνησης, αν και σύντομα μετέβαλε άποψη υποστηρίζοντας ότι έπρεπε να διεκδικήσουν την αλλαγή μέσω της συμμετοχής τους στην εκλογική διαδικασία.[25] Το 1992 πραγματοποίησε διεθνή ταξίδια στην Κούβα και τον Καναδά για να καταστήσει γνωστό τον σκοπό των Κοκαλέρος.[26] Κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού πληροφορήθηκε για τον θάνατο της μητέρας του.[27]
Στους λόγους του ο Μοράλες παρουσίαζε το φύλλο της κόκας ως ένα σύμβολο της κουλτούρας των Άνδεων, το οποίο βρισκόταν υπό την απειλή της ιμπεριαλιστικής καταπίεσης των Ηνωμένων Πολιτειών. Κατά την άποψή του, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έπρεπε να ασχοληθούν με το πως θα επιλύσουν το πρόβλημα της κατανάλωσης κοκαΐνης από τους πολίτες τους χωρίς να παρεμβαίνουν στα εσωτερικά της Βολιβίας, διατυπώνοντας την άποψη ότι δεν είχαν κανένα δικαίωμα να προσπαθούν να εξαφανίσουν το φυτό της Κόκας, το οποίο αποτελούσε ένα νόμιμο προϊόν με σημαντική θέση στη γενικότερη κουλτούρα των κατοίκων των Άνδεων.[28] Σε ένα λόγο του γι' αυτό το θέμα ο Μοράλες είπε στους δημοσιογράφους: «Δεν είμαι έμπορος ναρκωτικών. Καλλιεργώ φύλλα κόκας, το οποίο είναι ένα φυσικό προϊόν. Δεν το επεξεργάζομαι για να το μετατρέψω σε κοκαΐνη, ούτε άλλωστε η κοκαΐνη ή κάποιο άλλο ναρκωτικό αποτελούν μέρος της κουλτούρας των Άνδεων».[29] Σε μια άλλη συνέντευξη αναφερόμενος στη δραστηριότητα των αγροτών δήλωσε: «Εμείς παράγουμε κόκα, τη φέρνουμε στις κεντρικές αγορές, την πουλάμε και εκεί είναι που η όποια ευθύνη έχουμε γι'αυτό το προϊόν τελειώνει».[30]
Ο Μοράλες παρουσίασε τους καλλιεργητές κόκας ως θύματα της πλούσιας, αστικής ελίτ, η οποία είχε υποκύψει στις αμερικανικές πιέσεις υιοθετώντας νεοφιλελεύθερα οικονομικά μέτρα.[28] Υποστήριζε, επίσης, ότι αυτές οι μεταρρυθμίσεις είχαν ως σκοπό την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής της πλειοψηφίας και κατ' επέκταση ότι το υπάρχον πολιτικό σύστημα όπως είχε διαμορφωθεί δεν αντικατόπτριζε την πραγματική βούληση της πλειοψηφίας. Η κατάσταση αυτή εκτραχύνθηκε μετά τις γενικές εκλογές του 1993, όταν το κεντρώο κόμμα κέρδισε τις εκλογές και ο Γκονζάλο Σάντσες ντε Λοσάδα εξελέγη Πρόεδρος της Βολιβίας. Ο τελευταίος υιοθέτησε την αρχή του δόγματος του σοκ εφαρμόζοντας ιδιωτικοποιήσεις κρατικών εταιρειών.[31] Ο Σάντσες επίσης συμφώνησε με την αμερικανική δίωξη ναρκωτικών (DEA) να επαναφέρει την επιθετική πολιτική κατά των καλλιεργητών της κόκας υποσχόμενος να ξεριζώσει περίπου 50.000 στρέμματα με καλλιέργειες κόκας μέχρι τον Μάρτιο του 1994 με αντάλλαγμα οικονομική βοήθεια είκοσι εκατομμυρίων δολαρίων, κάτι που ο Μοράλες ισχυρίστηκε ότι ήταν ενάντια στο συμφέρον των καλλιεργητών κόκας.[32]
Τον Αύγουστο του 1994 ο Μοράλες συνελήφθη. Δημοσιογράφοι που ήταν αυτόπτες μάρτυρες κατά τη στιγμή της σύλληψής του ανέφεραν ότι έγινε αποδέκτης ρατσιστικών σχολίων και ότι ξυλοκοπήθηκε. Οδηγήθηκε στη φυλακή με την κατηγορία της ανταρσίας, όπου και ξεκίνησε απεργία πείνας.[33] Την επόμενη ημέρα τρεις χιλιάδες αγρότες ξεκίνησαν πορεία 579 χιλιομέτρων από το Βιγια Τουναρι στη Λα Παζ. Ο Μοράλες αφέθηκε ελεύθερος στις 7 Σεπτεμβρίου και σύντομα εντάχθηκε στην πορεία διαμαρτυρίας, η οποία έφτασε στον προορισμό της στις 19 Σεπτεμβρίου γεμίζοντας τους τοίχους της πόλης με πολιτικά συνθήματα.[34] Τον Απρίλιο του 1995 συνελήφθη ξανά στο πλαίσιο επιχείρησης της αστυνομίας και ενώ προέδρευε σε συνάντηση του συμβουλίου των παραγωγών κόκας στις ακτές της λίμνης Τιτικάκα. Οι συλληφθέντες κατηγορήθηκαν αναπόδεικτα από τις αρχές ότι προετοίμαζαν πραξικόπημα και ότι συνεργάζονταν με τις αντάρτικες ομάδες της Κολομβίας (FARC) και του Περού (Φωτεινό Μονοπάτι) ενώ κάποιοι από αυτούς υπέστησαν βασανιστήρια.[35]
Πολιτική ανέλιξη
ASP, IPSP, and MAS: 1995–99
Το 1996 για πρώτη φορά μέλη του συνδικάτου πρότειναν να δημιουργηθεί μια κίνηση με σκοπό την κάθοδο στον πολιτικό στίβο. Η ιδέα αυτή υπήρξε αρκετά αμφιλεγόμενη καθώς ήταν αρκετά διαδεδομένος ο φόβος ότι κάποιοι θα εντάσσονταν στην κίνηση προκειμένου να διεκδικήσουν προσωπικά οφέλη.[36] Ο Μοράλες υποστήριζε τη δημιουργία μιας πολιτικής κίνησης ήδη από το 1989, αν και η απαραίτητη συναίνεση για κάτι τέτοιο επιτεύχθηκε μόλις το 1993.[37] Στις 27 Μαρτίου 1995 κατά τη διάρκεια του έβδομου συνεδρίου της Συνδικαλιστικής Ένωσης Αγροτών της Βολιβίας (Confederación Sindical Única de Trabajadores Campesinos de Bolivia – CSUTCB) ιδρύθηκε η παράταξη με την ονομασία «Συνέλευση για τη λαϊκή κυριαρχία» (ASP: Asamblea por la Sobernía de los Pueblos).[38] Στο πρώτο συνέδριο της παράταξης συμμετείχαν, επίσης, ενώσεις που αντιπροσώπευαν μεταλλωρύχους, χωρικούς και ιθαγενείς.[37] Το 1996, ο Μοράλες εξελέγη πρόεδρος της επιτροπής των έξι Ομοσπονδιών των Τροπικών της Κοτσαμπάμπα, θέση την οποία διατήρησε μέχρι και το 2006.[39]
Το εκλογοδικείο της Βολιβίας, όμως, αρνήθηκε να αναγνωρίσει το ASP επικαλούμενο διαδικαστικές παραβάσεις.[37] Ωστόσο οι «κοκαλέρος» κατόρθωσαν να παρακάμψουν τον σκόπελο αυτό κατερχόμενοι στις εκλογές υπό τη σκέπη της «Ενωμένης Αριστεράς» (Izquierda Union), μιας συμμαχίας που αποτελείτο από αριστερά κόμματα με επικεφαλής το Κομμουνιστικό Κόμμα της Βολιβίας (Partido Comunista Boliviano – PCB).[40] Κατόρθωσαν έτσι να επιτύχουν σαρωτικές νίκες σε συγκεκριμένες περιοχής, οι οποίες αποτελούσαν σημαντικά προπύργια της παράταξής τους, εκλέγοντας έντεκα δημάρχους και 49 δημοτικούς συμβούλους.[37] Ο Μοράλες εξελέγη στην Κάτω Βουλή του Εθνικού Κογκρέσου ως αντιπρόσωπος της επαρχίας Ελ Τσαπάρε, έχοντας συγκεντρώσει το 70,1% των ψήφων.[39] Το 1997, στις εθνικές βουλευτικές εκλογές, το IU/ASP κέρδισε τέσσερις θέσεις στο Κογκρέσο συγκεντρώνοντας το 3,7% της εθνικής ψήφου και παρουσιάζοντας άνοδο 17,5% στην περιφέρεια της Κοτσαμπάμπα.[41] Το αποτέλεσμα των εκλογών οδήγησε σε κυβέρνηση συνεργασίας με πρόεδρο τον Ούγκο Μπανζέρ, τον οποίο ο Μοράλες έχει χαρακτηρίσει ως «τον χειρότερο πολιτικό στην ιστορία της Βολιβίας».[42]
MAS-IPSP partisans celebrate the 16th anniversary of the IPSP party's founding in Sacaba, Cochabamba.
Η εκλογική άνοδος συνοδεύτηκε από εσωκομματικές συγκρούσεις για την ηγεσία του κόμματος μεταξύ του τότε αρχηγού του ASP Αλέχο Βελίς και του Έβο Μοράλες, ο οποίος διατηρούσε σημαντικά πολιτικά ερείσματα στην κοινωνική βάση του κόμματος.[41] Η εσωκομματική σύγκρουση οδήγησε σε σχίσμα καθώς ο Μοράλες και οι υποστηρικτές του αποσχίστηκαν δημιουργώντας το δικό τους κόμμα, το «Πολιτικό Όργανο
για την Κυριαρχία των Λαών» (IPSP: Instrumento Político por la Soberanía de los Pueblos).[43] Η βάση της παράταξης ακολούθησε τον Μοράλες αφήνοντας το ASP λειψό, κάτι που είχε σαν αποτέλεσμα την ένταξη του Βελίς στο κεντροδεξιό κόμμα «Νέα Δημοκρατία Δύναμη» (NFR: Nueva Fuerza Republicana), κίνηση για την οποία αποδοκιμάστηκε από τον Μοράλες αναφέροντας ότι πρόδωσε τον κοινό σκοπό των κοκαλέρος.[44] Το 1998 ο Μοράλες οδήγησε τους κοκαλέρος σε μια ακόμη πορεία από το Ελ Τσαπάρε προς το Λα Παζ. Την ίδια περίοδο δεχόταν σφοδρή κριτική από την κυβέρνηση, η οποία τον κατηγορούσε επανειλημμένα για διακίνηση κοκαΐνης, για τον τρόπο ομιλίας του και για την έλλειψη επαρκούς μόρφωσης.[45][46]
Ο Μοράλες ήρθε σε συμφωνία με τον Νταβιντ Ανιεζ Πεδραζα, τον αρχηγό ενός ανενεργού πλην όμως εγγεγραμμένου κόμματος με την ονομασία Κίνηση για τον Σοσιαλισμό (MAS). Κατά τη συμφωνία αυτή, ο Μοράλες και οι έξι ομοσπονδίες θα μπορούσαν να αναλάβουν το κόμμα με τον όρο, όμως, να διατηρηθεί το αρχικό ακρωνύμιο, το όνομα και τα χρώματα του κόμματος. Με αυτόν τον τρόπο ο Μοράλες κατόρθωσε να δημιουργήσει το κόμμα, το οποίο έγινε γνωστό με την ονομασία «Κίνημα προς το Σοσιαλισμό - Πολιτικό Όργανο για την Κυριαρχία των Λαών» (MAS-IPSP).[47] Τα στελέχη του MAS ήταν στην πλειοψηφία τους ιθαγενείς και τα βασικά αιτήματά τους αφορούσαν την εθνικοποίηση της βιομηχανίας, τη νομιμοποίηση των φύλλων κόκας και την καλύτερη κατανομή του φυσικού πλούτου."[48] Λόγω της αδυναμίας του να βρει διαθέσιμους χρηματικούς πόρους, βασιζόταν σε σημαντικό βαθμό στην προσφορά και εργασία των εθελοντών.[49] Άλλωστε η δομή του δεν αποτύπωνε τις κλασικές δομές των δυτικών κομμάτων αλλά αντίθετα οι αποφάσεις λαμβάνονταν συλλογικά με την εμπλοκή όλων των μερών, πρακτική η οποία συνεχίστηκε μέχρι και το 2004.[50] Στις δημοτικές εκλογές του 1999, το MAS κατόρθωσε να εκλέξει 79 δημοτικούς συμβούλους και 10 δημάρχους συγκεντρώνοντας το 3.27% της εθνικής ψήφου, αν και η κύρια εκλογική δύναμή της (το 70% των ψήφων της) εντοπιζόταν στην περιοχή της Κοτσαμπάμπα.[47]
Διαδηλώσεις στην Κοτσαμπάμπα: 2000 - 02
Το 2002, η Εταιρεία Tunari Waters διπλασίασε τις τιμές του νερού προκαλώντας την αντίδραση αριστερών πολιτικών παρατάξεων, μεταξύ των οποίων και τον Κοκαλέρος. Πολίτες συγκρούστηκαν με την αστυνομία και με τις ένοπλες δυνάμεις, με αποτέλεσμα τον θάνατο έξι ανθρώπων και των τραυματισμών 175. Τα γεγονότα αυτά αποκλήθηκαν ως «Ο Πόλεμος του νερού». Μπροστά στις διαμαρτυρίες και την κλιμακούμενη βία, η κυβέρνηση ανακάλεσε το συμβόλαιο της Tunari και δημιούργησε συνεταιριστική εταιρεία για την εκμετάλλευση του νερού.[51] Στα χρόνια που ακολούθησαν πραγματοποιήθηκαν ακόμα πιο βίαια επεισόδια για διάφορα θέμα που είχαν αποτέλεσμα τον θάνατο πολιτών και μελών των οργάνων επιβολής του νόμου. Οι περισσότερες από τις ταραχές που προκλήθηκαν συνδέονταν με την αντίδραση του κόσμου απέναντι στα μέτρα οικονομικής φιλελευθεροποίησης που πραγματοποιούντο στη βολιβιανή κοινωνία και που κοινό παρονομαστή είχαν ότι ωφελούσαν μόνο ένα μικρό κομμάτι της κοινωνίας.[52]
Στο οροπέδιο των Άνδεων, μια μικρή ομάδα κοκαλέρος αποφάσισε να ξεκινήσει αντάρτικο υπό την ηγεσία του Φελίπε Κισπε. Ο τελευταίος, θιασώτης αποσχιστικών τάσεων, αντιπαθούσε τον Μοράλες καθώς θεωρούσε ότι ήταν προδότης και οπορτουνιστής λόγω της πρωτοβουλίας του να συνεργαστεί με λευκούς Βολιβιανούς.[53] Ο Μοράλες δεν ανέλαβε ηγετικό ρόλο σε αυτές τις διαδηλώσεις αλλά χρησιμοποίησε αυτές προκειμένου να περάσει το μήνυμα ότι το MAS δεν ήταν μια μονοθεματική πολιτική παράταξη που μαχόταν αποκλειστικά για τα δικαιώματα των κοκαλέρος αλλά πολύ περισσότερο ενδιαφερόταν για τη δομική αλλαγή του πολιτικού συστήματος και για τον επανακαθορισμό της έννοιας του πολίτη στη Βολιβία.[54]
Ο Έβο Μοράλες μαζί με τον Γάλλο ηγέτη των εργατικών José Bové το 2002
Τον Αύγουστο του 2001, ο Μπανζερ παραιτήθηκε λόγω σοβαρής ασθένειας και ο Χόρχε Κιρόγα ανέλαβε την προεδρία της χώρας.[55] Υπό την πίεση των ΗΠΑ, ο Κιρόγα επιχείρησε να αποβάλει από το Κογκρέσο τον Μοράλες με το πρόσχημα ότι η εμπρηστική ρητορική του είχε προκαλέσει τον θάνατο δύο αστυνομικών στη Σακάμπα, κοντά στην Κοτσαμπάμπα, χωρίς, όμως, να παράσχει κάποιο αποδεικτικό στοιχείο. Στην ψηφοφορία που ακολούθησε, το 2002, 140 βουλευτές ψήφισαν υπέρ της αποβολής του Μοράλες από το Κογκρέσο. Ο Μοράλες χαρακτήρισε την κίνηση αυτή «ως μια δίκη κατά των Αϊμάρα και των Κέτσουα», ενώ τα στελέχη του MAS την παρουσίασαν ως μια απόδειξη της έλλειψης δημοκρατικών φρονημάτων εκ μέρους της καθεστηκυίας πολιτικής τάξης.[56][57]
Το MAS κέρδισε τεράστια δημοτικότητα ως κόμμα διαμαρυτρίας, βασιζόμενο κυρίως στην ευρεία δυσαρέσκεια που επικρατούσε για τα μεγάλα πολιτικά κόμματα μεταξύ των ανθρώπων που ζούσαν σε αγροτικές περιοχές ή σε φτωχά αστικά κέντρα.[58] Αναγνωρίζοντάς το ο Μοράλες επικεντρώθηκε στο να τονίσει τη διαφορά του MAS με τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα.[59] Έτσι στις προεδρικές εκλογές του 2002 το MAS κέρδισε το 20.94% της εθνικής ψήφου, κατορθώνοντας να γίνει το δεύτερο μεγαλύτερο πολιτικό κόμμα με μόλις 1.5% διαφορά από το πρώτο (MNR), του οποίου ο υποψήφιος, Γκονζάλο Σάντσες ντε Λοσάδα, εξελέγη Πρόεδρος της Βολιβίας.[60] Μετά την καταμέτρηση των ψήφων το MAS είχε κερδίσει οκτώ (8) έδρες στη Γερουσία και είκοσι επτά (27) έδρες στη Βουλή.[61] Την ίδια περίοδο συναντήθηκε για πρώτη φορά με τον Ούγκο Τσάβες.[62]
Την ίδια περίοδο η πρεσβεία των ΗΠΑ στη Βολιβία άρχισε να επικρίνει δημόσια τον Μοράλες. Μάλιστα λίγο πριν τις εκλογές ο πρέσβης των ΗΠΑ στη Βολιβία, Μάνουελ Ρότσα, εξέδωσε μια ανακοίνωση, στην οποία ανέφερε ότι οι ΗΠΑ σε περίπτωση εκλογικής νίκης του MAS θα διέκοπταν την οικονομική βοήθεια προς τη χώρα. Ωστόσο οι δημοσκοπήσεις που πραγματοποιήθηκαν αμέσως μετά έδειξαν ότι τα σχόλια του Αμερικανού πρέσβη αύξησαν τη δημοτικότητα του Μοράλες.[63] Μετά τις εκλογές η πρεσβεία των ΗΠΑ διατήρησε την ίδια στάση χαρακτηρίζοντας τον Μοράλες ως εγκληματία και ενθαρρύνοντας τα παραδοσιακά κόμματα της Βολιβίας να συνασπισθούν εναντίον του. Από την άλλη ο Μοράλες άρχισε να ισχυρίζεται ότι οι Αμερικανοί σχεδίαζαν τη δολοφονία του.[64]
Άνοδος στην εξουσία: 2003 - 2005
Το 2003 ξέσπασε διαμάχη για το βολιβιανό φυσικό αέριο καθώς ακτιβιστές, μεταξύ των οποίων και καλλιεργητές κόκας, διαμαρτυρήθηκαν για την ιδιωτικοποίηση των εθνικών αποθεμάτων φυσικού αερίου σε αμερικανικών συμφερόντων εταιρείες κάτω από τις τιμές αγοράς. Οι ακτιβιστές διέκοψαν την κυκλοφορία του δρόμου προς τη Λα Παζ με αποτέλεσμα να προκληθούν συγκρούσεις με την αστυνομία. Ογδόντα (80) άτομα σκοτώθηκαν και 411 τραυματίστηκαν, μεταξύ των οποίων αστυνομικοί, ακτιβιστές και πολίτες συμπεριλαμβανομένων και παιδιών.[65] Σε αυτές τις ταραχές ο Μοράλες δεν διαδραμάτισε ενεργό ρόλο αλλά αντίθετα πραγματοποίησε ταξίδια στη Λιβύη και την Ελβετία περιγράφοντας την κατάσταση ως «μια εν εξελίξει ειρηνική επανάσταση».[66] Η κυβέρνηση κατηγόρησε τον Μοράλες και το MAS ότι χρησιμοποιούσε τους διαδηλωτές προκειμένου να ανατρέψει την κοινοβουλευτική δημοκρατία με τη βοήθεια εγκληματικών οργανώσεων όπως το FARC καθώς και ξένων αριστερών κυβερνήσεων όπως αυτών της Βενεζουέλα, της Κούβας και της Λιβύης.[67]
Από την άλλη πλευρά ο Μοράλες ηγήθηκε καμπάνιας υπέρ της παραίτησης του προέδρου Λοσάδα ως υπευθύνου για τον θάνατο των διαδηλωτών κερδίζοντας την ευρεία στήριξη της μεσαίας τάξης. Απότοκος της συνεχούς αυξανόμενης πίεσης ήταν η παραίτηση του Λοσάδα, ο οποίος αμέσως μετά αναχώρησε για το Μαϊάμι.[68] Αντικαταστάτης του ορίστηκε ο αντιπρόεδρος Κάρλος Μέσα, ο οποίος επιχείρησε να ισορροπήσει ανάμεσα στις ΗΠΑ και στα αιτήματα των κοκαλέρο, χωρίς, όμως, να κερδίσει την εμπιστοσύνη του Μοράλες.[69] Τον Νοέμβριο, ο Μοράλες συνάντησε στην Αβάνα τον Φιντέλ Κάστρο και έπειτα τον Αργεντινό πρόεδρο Νέστορ Κίρχνερ.[70] Στις δημοτικές εκλογές του 2004 το MAS κατάφερε να αποσπάσει τις περισσότερες ψήφους, απέτυχε, όμως, στο να κερδίσει τις δημαρχίες στα μεγάλα αστικά κέντρα φανερώνοντας με αυτόν τον τρόπο την αδυναμία του να βρει ερείσματα στη μεσαία τάξη των αστικών κέντρων.[71] Στην πλούσια περιφέρεια της Σάντα Κρουζ, ένα ισχυρό κίνημα για αυτονομία είχε εξελιχθεί υπό την καθοδήγηση της Επιτροπής για τη Σάντα Κρουζ, η απέκλειε την απόσχισή της από τη Βολιβία σε περίπτωση εκλογικής νίκης του MAS καθώς σε αντίθεση με το τελευταίο τασσόταν υπέρ της νεοφιλελεύθερης οικονομίας και κατά του κινήματος των κοκαλέρος.[72]
Τον Μάρτιο του 2005 ο Μέσα παραιτήθηκε επικαλούμενος την πίεση του Μοράλες, το κλείσιμο των δρόμων και τις διαδηλώσεις του κινήματος των Κοκαλέρος.[73] Εν μέσω φόβων για εμφύλιο πόλεμο, ο Εντουάρντο Ροντρίγκεζ ορκίστηκε πρόεδρος της μεταβατικής κυβέρνησης που θα οδηγούσε τη χώρα σε προεδρικές εκλογές τον Δεκέμβριο του 2005.[74] Το MAS προσέλαβε τον Περουβιανό Γουόλτερ Τσάβεζ ως υπεύθυνο της προεκλογικής εκστρατείας του, η οποία βασίστηκε στην επιτυχημένη προεκλογική εκστρατεία του Σαλβαδόρ Αλιέντε στις χιλιανές προεδρικές εκλογές του 1970.[75] Παράλληλα ελήφθησαν μέτρα αναδιάρθρωσης των δομών του κόμματος προκειμένου ο Μοράλες και οι υπόλοιποι αρχηγοί του MAS να μπορούν να τοποθετούνται ταχύτερα δίχως τη χρονοβόρα διαδικασία που απαιτείτο προηγουμένως. Επιπλέον με αυτόν τον τρόπο ο Μοράλες μπόρεσε να παρουσιάσει ένα πιο μετριοπαθές προφίλ μακριά από τις ριζοσπαστικές θέσεις της βάσης.[76] Αν και ο Μοράλες αρχικά επιδίωξε να έχει μια γυναίκα ως υποψήφια αντιπρόεδρο, εν τέλει επελέγη ο μαρξιστής διανοούμενος Άλβαρο Γκαρσία Λινέρα.[77] Οι βασικοί του αντίπαλοι ήταν οι Χόρχε Κιρόχα και το κεντροδεξιό του κόμμα «Κοινωνική και Δημοκρατική Δύναμη», το οποίο υποστήριζε νεοφιλελεύθερες πολιτικές με επίκεντρο την περιοχή της Σάντα Κρουζ. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας ο Κιρόχα κατηγορούσε τον Μοράλες ότι ευνοούσε το εμπόριο κοκαΐνης και ότι λειτουργούσε υπέρ των συμφερόντων της Βενεζουέλας.[78]
Στις προεδρικές εκλογές του 2005, και με το 84,5% των ψηφοφόρων να εμφανίζονται στην κάλπη, ο Μοράλες συγκέντρωσε το 53,7% των ψήφων έναντι 28,6% του Κιρόχα. Ήταν η πρώτη φορά μετά από σαράντα χρόνια που κάποιος κέρδιζε την απόλυτη πλειοψηφία.[79] Η νίκη του θεωρήθηκε ως δείγμα του ευρύτερου ρεύματος προς αριστερές κυβερνήσεις που παρατηρήθηκε εκείνη την εποχή στη Λατινική Αμερική. Επίσης ο Μοράλες υπήρξε ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος της Βολιβίας, μιας χώρας που το 62% του πληθυσμού της αποτελείται από ιθαγενείς. Ωστόσο η νίκη του Μοράλες προκάλεσε μεγάλη ανησυχία στις ευκατάστατες τάξεις και σε αυτές των γαιοκτημόνων, οι οποίοι φοβήθηκαν ενδεχόμενες απαλλοτριώσεις ή εθνικοποιήσεις της περιουσίας τους, όπως και επίσης και σε ακροδεξιές ομάδες που ισχυρίστηκαν ότι θα ξεσπούσε φυλετικός πόλεμος.[80] Μετά την εκλογή του, αλλά πριν την ορκωμοσία του, ταξίδεψε στην Κούβα, τη Βενεζουέλα, την Ευρώπη και την Κίνα αποφεύγοντας επιδεικτικά να επισκεφθεί τις ΗΠΑ.[81] Τον Ιανουάριο του 2006 ο Μοράλες παρακολούθησε μια ιθαγενική πνευματική τελετή στο Τιαχουανάκο, όπου σε ειδική τελετή στέφθηκε «Άπου Μάλκου» (ηγέτης) των Αϊμάρα λαμβάνοντας δώρα από ιθαγενείς από όλη τη Λατινική Αμερική. Με τη σειρά του ευχαρίστησε τη θεά Πατσαμάμα (Pachamama: μητέρα γη) για τη νίκη του διακηρύσσοντας ότι «με την ισχύ των ανθρώπων, επρόκειτο να δώσει τέλος στο αποικιακό κράτος και στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο».[82]
Προεδρία
Πρώτη προεδρική θητεία: 2006 - 2009
Στον κόσμο υπάρχουν μεγάλες και μικρές χώρες, πλούσιες και φτωχές αλλά σε ένα πράγμα είμαστε όλοι ίσοι, στο δικαίωμά μας στην αξιοπρέπεια και στην εθνική κυριαρχία.
— Έβο Μοράλες κατά την ομιλία του στην τελετή ορκωμοσίας, 22 Ιανουαρίου 2006.[83]
Η ορκωμοσία του Μοράλες έλαβε χώρα στις 22 Ιανουαρίου στη Λα Παζ. Σε αυτή παρευρέθηκαν αρκετοί αρχηγοί κρατών, μεταξύ των οποίων οι πρόεδροι της Αργεντινής, Νέστορ Κίρχνερ, της Βενεζουέλας, Ούγκο Τσάβες, της Βραζιλίας, Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, και της Χιλής, Ρικάρντο Λάγος.[84] Ο Μοράλες φορούσε ένα παραδοσιακό κουστούμι των Άνδεων σχεδιασμένο από τη σχεδιάστρια Μπεατρίς Κανέδο Πατίνιο και στο λόγο που έδωσε περιλαμβανόταν ενός λεπτού σιγής στη μνήμη των κοκαλέρος και των ιθαγενών που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια του πολιτικού τους αγώνα.[84] Επιπλέον στο λόγο του καταδίκασε τα προηγούμενα βολιβιανά «αποικιακά καθεστώτα», τα οποία σύγκρινε με το Απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική, δηλώνοντας ότι η εκλογή του MAS θα οδηγούσε σε επανίδρυση του κράτους, έναν όρο που το MAS χρησιμοποιούσε συνεχώς αντί της επανάστασης.[85]
Μια από τις πρώτες του κινήσεις, η οποία και χαρακτηρίστηκε ως λαϊκιστική, ήταν η μείωση του μισθού του και των υπουργών του κατά 57%, δηλαδή σε 1.875 δολάρια τον μήνα, παροτρύνοντας τα μέλη του Κογκρέσου να πράξουν το ίδιο.[86][87][88] Ο Μοράλες διαμόρφωσε ένα ελλειμματικό από άποψη εμπειρίας υπουργικό συμβούλιο που αποτελείτο από ιθαγενείς και αριστερούς διανοούμενος, αν και εντός των πρώτων τριών χρόνων οι περισσότεροι αντικαταστάθηκαν από έμπειρους πολιτικούς αριστερών πεποιθήσεων προερχόμενους από τη μεσαία τάξη.[89] Μέχρι το 2012 μόνο τρία από τα είκοσι μέλη του υπουργικού συμβουλίου αυτοπροσδιορίζονταν ως ιθαγενείς.[90]
Οικονομικό πρόγραμμα
Κατά τον χρόνο εκλογής του Μοράλες, η Βολιβία ήταν το φτωχότερο κράτος της Λατινικής Αμερικής.[91] Η κυβέρνηση του Μοράλες δεν προχώρησε σε δομικές αλλαγές της βολιβιανής οικονομίας.[92] Η οικονομία της χώρας βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στην εξαγωγή φυσικών πόρων, έχοντας τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου σε όλη τη Λατινική Αμερική.[93] Σύμφωνα με τα όσα είχε υποσχεθεί προεκλογικά, ο Μοράλες αύξησε τον κρατικό έλεγχο στη βιομηχανία Υδρογονάνθρακα με την απόφαση 2870: προηγουμένως οι εταιρείες απέδιδαν στο κράτος το 18% των κερδών τους, κάτι που ο Μοράλες το άλλαξε συμβολικά, έτσι ώστε το 82% των κερδών να αποδίδεται στο κράτος και 18% στις εταιρείες. Οι εταιρείες πετρελαίου απείλησαν να προσφύγουν στα διεθνή δικαστήρια ή να σταματήσουν τη λειτουργία τους στη Βολιβία, αλλά τελικώς υποχώρησαν. Με αυτόν τον τρόπο το κράτος από τα 174 εκατομμύρια δολάρια που εισέπραττε το 2002 από την εξόρυξη του υδρογονάνθρακα, έφτασε το 1,3 δις δολάρια το 2006.[94] Τον Ιούνιο του 2006, ο Μοράλες ανακοίνωσε την επιθυμία του να εθνικοποιήσει τα ορυχεία, τον ηλεκτρισμό, τις τηλεπικοινωνίες και τους σιδηρόδρομους και τον Φεβρουάριο του 2007 εθνικοποίησε την εταιρεία μεταλλουργίας Vinto αρνούμενος να αποζημιώσει την Glencore, καθώς ισχυρίστηκε ότι η εταιρεία είχε συμβληθεί παρανόμως με το κράτος.[95] Αν και η ένωση ανθρακωρύχων κάλεσε τον Μοράλες να εθνικοποιήσει και τα ορυχεία, η κυβέρνηση δεν το έπραξε δηλώνοντας, μάλιστα, ότι οι πολυεθνικές εταιρείες που δραστηριοποιούντο νόμιμα στη Βολιβία δεν θα απαλλοτριώνονταν.[96]
Υπό τον Μοράλες, η Βολιβία βίωσε μια άνευ προηγουμένου οικονομική ανάπτυξη που είχε ως αποτέλεσμα την ισχυροποίηση του νομίσματός της.[97] Ο πρώτος χρόνος του στην προεδρία ολοκληρώθηκε χωρίς έλλειμμα, γεγονός που συνέβη για πρώτη φορά μετά από τριάντα χρόνια.[98] Κατόρθωσε, μάλιστα, μεσούσης της οικονομικής κρίσης του 2007 - 2008 να αναρριχηθεί στις χώρες με τη μεγαλύτερη ανάπτυξη.[99] Η οικονομική ανάπτυξη οδήγησε σε άνθηση του κατασκευαστικού τομέα και επέτρεψε στο κράτος να αυξήσει τα οικονομικά του αποθέματα.[97][97] Αν και οι κοινωνικές δαπάνες αυξήθηκαν, αυτές διατηρήθηκαν σε χαμηλά επίπεδα έχοντας ως μέγιστη προτεραιότητα την κατασκευή δρόμων, καθώς και κοινωνικών χώρων, όπως γήπεδα ποδοσφαίρου κ.ά.[100] Ειδικότερα η κυβέρνηση εστίασε στην ανάπτυξη των αγροτικών υποδομών κατασκευάζοντας δρόμους καθώς και υποδομές τρεχούμενου νερού και ρεύματος.[101]
Στις προγραμματικές δηλώσεις της η κυβέρνηση ανακοίνωσε την πρόθεσή της μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια να μειώσει από 35% σε 27% το ποσοστό των ανθρώπων που ζούσε υπό ακραία φτώχεια και να μετριάσει το ποσοστό των ανθρώπων που ζούσε σε σχετική φτώχεια από 58,9% σε 49%.[102] Το κοινωνικό κράτος επεκτάθηκε με τη χορήγηση επιδομάτων στους γηραιότερους και στις μητέρες υπό την προϋπόθεση, όμως, ότι θα έστελναν τα παιδιά τους στον γιατρό για εξετάσεις και στο σχολείο για να παρακολουθήσουν τα μαθήματα. Επίσης το κράτος διένειμε εκατοντάδες τρακτέρ στους αγρότες. Παράλληλα υπήρξε έλεγχος των τιμών του φυσικού αερίου και των βασικών αγαθών, πρόνοια τα τοπικά προϊόντα να πουλιούνται στις τοπικές αγορές και να μην εξάγονται ενώ δημιουργήθηκε και κρατική εταιρεία με σκοπό να διανέμει φαγητό σε χαμηλότερες τιμές. Όλα αυτά τα μέτρα συνέβαλαν στον περιορισμό του πληθωρισμού ενώ η οικονομία σημείωσε σημάδια ανάπτυξης (εν μέρει και λόγω της αύξησης των δημοσίων δαπανών), σε συνδυασμό με την ισχυροποίηση των δημοσιονομικών μεγεθών του κράτους, που έφερε οικονομική σταθερότητα.[103]
Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του Μοράλες, η Βολιβία, σε αντίθεση με τις προηγούμενες κυβερνήσεις, αποδεσμεύθηκε από την εξάρτησή της από την Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αρνούμενη την οικονομική τους βοήθεια και τα συνδεόμενα με αυτή προτεινόμενα μέτρα.[104] Τον Μάιο του 2007, έγινε η πρώτη χώρα που αποχώρησε από το Διεθνές Κέντρο για την Επίλυση Επενδυτικών Διαφορών με τον Μοράλες να ισχυρίζεται ότι το τελευταίο εξέδιδε συνεχώς ευνοϊκές αποφάσεις υπέρ των πολυεθνικών εταιρειών. Την κίνηση αυτή ακολούθησαν και άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής.[105] Ο Μοράλες αρνήθηκε, επίσης, να εντάξει τη χώρα του στη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου των χωρών της Αμερικής θεωρώντας την ότι αποτελεί άλλη μια μορφή του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ.[106]
Ένα από τα βασικά διλήμματα που αντιμετώπισε η κυβέρνηση Μοράλες αφορούσε την επιθυμία της να επεκτείνει κατά προτεραιότητα τις εξορυκτικές της δραστηριότητες, κάτι που ερχόταν σε αντίθεση με την πρόθεσή της να επιδοτήσει προγράμματα κοινωνικής αλληλεγγύης και παροχής εργασίας και να προστατεύσει το περιβάλλον από τη μόλυνση που προκαλούσαν τέτοιου είδους βιομηχανίες.[107] Αν και η κυβέρνησή Μοράλες εξέφραζε ένα προστατευτικό για το περιβάλλον πνεύμα, υιοθετώντας νέα περιβαλλοντολογικά μέτρα και ενθαρρύνοντας τον εθελοντισμό στα συμβούλια διαχείρισης των δασών, η αποψίλωση των δασών για γεωργικούς λόγους και η παράνομη υλοτομία συνέχισε με αμείωτους ρυθμούς.[108] Αρκετοί οικονομολόγοι, δεξιών και αριστερών καταβολών, εξέφρασαν την ανησυχία τους για την αδυναμία της κυβέρνησης να επεκτείνει τις δραστηριότητές της και σε άλλους τομείς ενώ κριτική εκφράστηκε και ως προς την αδυναμία της κυβέρνησης να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας.[99][92]
ALBA και Διεθνής παρουσία
Ο Μοράλες μαζί με τους ηγέτες της Παραγουάης, Λούγο, Βραζιλίας, Λούλα, Εκουαδόρ, Κορρέα, και Βενεζουέλας, Τσάβεζ.
Η κυβέρνηση Μοράλες επιδίωξε να αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς με τις αριστερές κυβερνήσεις της Κούβας και της Βενεζουέλας.[109] Τον Απρίλιο του 2005 ο Μοράλες επ' ευκαιρίας του ταξιδιού του στην Αβάνα προκειμένου να πραγματοποιήσει εγχείρηση στο γόνατο, συνάντησε τον Κάστρο και τον Τσάβεζ.[110] Τον Απρίλιο του 2006, η Βολιβία συμφώνησε να συμμετέχει μαζί με την Κούβα και τη Βενεζουέλα στην ίδρυση της Βολιβαριανής Συμμαχίας των Λαών της Αμερικής (ALBA), στο συνέδριο της οποίας συμμετείχε τον Μάιο του ίδιου χρόνου, οπότε και τέθηκε σε ισχύς εμπορική συμφωνία μεταξύ των χωρών της ένωσης (PTA).[111] Εν τω μεταξύ, η κυβέρνησή του σταδιακά έγινε η λιγότερο αμερικανόφιλη κυβέρνηση στην ιστορία της Βολιβίας.[112] Τον Σεπτέμβριο ο Μοράλες επισκέφθηκε τις Ηνωμένες Πολιτείες για πρώτη φορά και συμμετείχε στη γενική συνέλευση του ΟΗΕ, όπου έδωσε λόγο χαρακτηρίζοντας τον πρόεδρο των Η.Π.Α. Τζορτζ Μπους ως τρομοκράτη με αφορμή τους πολέμους στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, και ζητώντας την αλλαγή της έδρας των Ηνωμένων Εθνών σε μέρος εκτός των ΗΠΑ. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του συναντήθηκε με τους πρώην προέδρους των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον και Τζίμυ Κάρτερ, καθώς και με Ινδιάνικες ομάδες.[113] Οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών χειροτέρεψαν περαιτέρω όταν τον Δεκέμβριο ο Μοράλες εξέδωσε διάταγμα, με το οποίο απαιτούσε από όλους τους αμερικανικούς επισκέπτες της χώρας να εκδίδουν βίζα.[114] Η κυβέρνησή του αρνήθηκε επίσης να χορηγήσει ετεροδικία στους αμερικανούς στρατιώτης στη Βολιβία: απότοκος αυτού ήταν οι ΗΠΑ να αποσύρουν τη στρατιωτική τους υποστήριξη από τη χώρα.[106]
Τον Δεκέμβριο του 2006, ο Μοράλες παρακολούθησε το πρώτο συνέδριο της συνεργασίας Νότου - Νότου στην Αμπούτζα της Νιγηρίας, όπου συναντήθηκε με τον ηγέτη της Λιβύης, Μουαμάρ Καντάφι, του οποίου η κυβέρνηση πρόσφατα του είχε απονείμει το Διεθνές βραβείο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα «Αλ Καντάφι».[115] Έπειτα ο Μοράλες ταξίδεψε στην Αβάνα για να παρακολουθήσει ένα συνέδριο αφιερωμένο στη ζωή του Κάστρο, όπου κατά την ομιλία που εκφώνησε τόνισε την ανάγκη για στενότερες σχέσεις μεταξύ Λατινικής Αμερικής και Μέσης Ανατολής προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό.[116] Υπό τη διοίκησή του εγκαθιδρύθηκαν διπλωματικές σχέσεις με το Ιράν με τον Μοράλες να επαινεί τον Πρόεδρο του Ιράν, Μαχμούτ Αχμεντινετζάντ, ως σύντροφο της επανάστασης.[117] Τον Απρίλιο του 2007 παρακολούθησε την ενεργειακή πρώτη σύνοδο κορυφής για τη Λατινική Αμερική διαφωνώντας με πολλούς συμμάχους στο ζήτημα των βιοκαυσίμων, στη χρήση των οποίων διαφώνησε.[118] Ιδιαίτερα, επίσης, σφοδρή ήταν η διαφωνία του με τον πρόεδρο της Βραζιλίας, Λούλα, σχετικά με την επιθυμία του Μοράλες να εθνικοποιήσει τα διυλιστήρια της χώρας του, τα οποία ανήκαν στη βραζιλιάνικη εταιρεία Petrobas. Τον Μάιο η Βολιβία εξαγόρασε τα διυλιστήρια μεταβιβάζοντάς τα στην Κρατική Εταιρεία Πετρελαίου της Βολιβίας.[119]
Η κυβέρνηση του Μοράλες επιδίωξε να ενθαρρύνει ένα μοντέλο ανάπτυξης βασισμένο στη θεωρία του "vivir bien" (ζώντας καλά).[91] Αυτό συνεπαγόταν την επιδίωξη συνθηκών κοινωνικής ειρήνης και συναίνεσης, την εξάλειψη των διακρίσεων και την αναδιανομή του πλούτου.
Κατά την εκλογή του Μοράλες το ποσοστό αναλφαβητισμού στη Βολιβία ήταν 16%, το μεγαλύτερο στη Λατινική Αμερική.[120] Για τη μείωση του ποσοστού αυτού επιδίωξε τη βοήθεια των αριστερών συμμάχων του ξεκινώντας σχετική καμπάνια με τη βοήθεια της Κούβας, ενώ παράλληλα η Βενεζουέλα προσφέρθηκε να προσκαλέσει πέντε χιλιάδες Βολιβιανούς αποφοίτους της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για να σπουδάσουν δωρεάν στη Βενεζουέλα.[121] Το 2009 η UNESCO ανακοίνωσε την εξάλειψη του αναλφαβητισμού στη Βολιβία[122], αν και η Παγκόσμια Τράπεζα ισχυρίστηκε ότι είχε μειωθεί κατά 5%.[123] Η Κούβα, επίσης, βοήθησε τη Βολιβία να αναπτύξει το ιατρικό της σύστημα, εγκαινιάζοντας οφθαλμολογικά κέντρα στη χώρα περιθάλποντας 100.000 Βολιβιανούς δωρεάν κάθε χρόνο, και προσφέροντας 5000 υποτροφίες σε Βολιβιανούς μαθητές προκειμένου να σπουδάσουν στην Κούβα.[124] Η κυβέρνηση επεδίωξε να επεκτείνει την παροχή ιατρικών υπηρεσιών εγκαινιάζοντας είκοσι νέα νοσοκομεία μέχρι το 2014 και επεκτείνοντας τη βασική ιατρική κάλυψη μέχρι την ηλικία των 25 ετών.[125] Παράλληλα επιχειρήθηκε να συνδυαστεί η δυτική ιατρική με την παραδοσιακή πρακτική ιατρική της Βολιβίας. να συνδυάσουν τη δυτική ιατρική με την παραδοσιακή πρακτική ιατρική της Βολιβίας.[126]
Το 2006 με το πρόγραμμα Bono Juancito Pinto παρεσχέθηκε οικονομικό μηνιαίο βοήθημα 29 δολαρίων στις φτωχές οικογένειες για κάθε παιδί που είχαν[127], ενώ με το πρόγραμμα Renta Dignidad, το 2008, άρχισε να δίνεται μηνιαία οικονομική βοήθεια της τάξεως των 344 δολαρίων σε πολίτες με χαμηλά εισοδήματα άνω των εξήντα ετών.[128] Το 2009 με το πρόγραμμα Bono Juana Azurduy προβλέφθηκε η οικονομική διευκόλυνση ανασφάλιστων μανάδων με σκοπό να αποκτήσουν πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη.[129] Σχετικά με αυτά τα μέτρα διατυπώθηκε από συντηρητικούς κύκλους η κριτική ότι αυτά είχαν σχεδιαστεί προκειμένου η κυβέρνηση Μοράλες να εξαγοράσει την υποστήριξη των φτωχών.[130]
Μια από τις βασικές προτεραιότητες που ανακοίνωσε η κυβέρνηση Μοράλες ήταν η εξάλειψη του ρατσισμού προς τις ομάδες ιθαγενών της χώρας.[131] Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό η κυβέρνησή του ανακοίνωσε ότι όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι ήταν υποχρεωμένοι μέσα σε διάστημα δύο ετών να μάθουν μια από τις τρεις επίσημες ιθαγενικές γλώσσες της Βολιβίας, ήτοι Κέτσουα, Αιμάρα ή Γκουαρανί.[132] Παράλληλα η κυβέρνησή του ενθάρρυνε επιμορφωτικά προγράμματα ιθαγενών[133] και επιδίωξε να αυξήσει τη συμμετοχή πολιτών από ομάδες ιθαγενών που φοιτούσαν στα πανεπιστήμια. Μέχρι το 2008 υπολογίζεται ότι οι μισοί φοιτητές που ήταν εγγεγραμμένοι στα πανεπιστήμια της Βολιβίας ήταν ιθαγενείς[134], αν και στο μεσοδιάστημα είχαν ιδρυθεί τρία πανεπιστήμια ειδικά για ιθαγενείς που προσέφεραν επιδοτούμενα μαθήματα.[135] Το 2009 ιδρύθηκε υφυπουργείο Αποαποικιοποίησης, το οποίο το 2010 προώθησε νομοθεσία κατά του Ρατσισμού και των διακρίσεων απαγορεύοντας την υιοθέτηση ρατσιστικών απόψεων σε δημόσια ή ιδιωτικά ιδρύματα.[136]
Πολλοί σχολιαστές σημείωσαν ότι υπήρξε μια ανανεωμένη αίσθηση υπερηφάνειας μεταξύ του ιθαγενικού πληθυσμού της χώρας μετά την εκλογή του Μοράλες.[137] Αντιθέτως η αντιπολίτευση κατηγόρησε τη διοίκηση Μοράλες για όξυνση των διαφυλετικών εντάσεων μεταξύ των ιθαγενικών, των λευκών και των μιγαδικών πληθυσμών[138] με κάποιους πολίτες που δεν ανήκαν στους ιθαγενικούς πληθυσμούς να αισθάνονται ότι βίωναν ρατσισμό.[139]
Ο Μοράλες και ο αντιπρόεδρος Αλβάρος Γκαρσία Λινέρα το 2006 γυαλίζοντνας τα παπούτσια παιδιών που εργάζονταν ως λούστροι.
Το 2009 η κυβέρνησή του έθεσε σε εφαρμογή αλλαγές στην εργατική νομοθεσία, αν και οι χρονοβόρες συζητήσεις που ακολούθησαν με τις εμπορικές ενώσεις είχαν ως συνέπεια την καθυστέρηση των μεταρρυθμίσεων.[140] Η κυβέρνηση Μοράλες αύξησε τον κατώτατο μισθό κατά 50%[141] και μείωσε την ηλικία συνταξιοδότησης από τα 65 στα 60, ενώ το 2010 τη μείωσε, για δεύτερη φορά, στα 58 έτη.[142]
Αν και οι πολιτικές αυτές επέφεραν σημαντικές αλλαγές στις συνθήκες διαβίωσης των εργατικών τάξεων, πολλοί Βολιβιανοί της μεσαίας τάξης αισθάνθηκαν ότι είχαν πληγεί από τις μεταρρυθμίσεις του Μοράλες.[143] Το 2006 ψηφίστηκε ο αγροτικός νόμος, σύμφωνα με τον οποίο πραγματοποιήθηκε διανομή κρατικής γης προς τις παραδοσιακές κοινότητες.[144] Το 2010 με νόμο αναγνωρίστηκε η δημιουργία ιθαγενικών περιοχών, αν και εφαρμογή της νομοθεσίας αυτής δεν επετεύχθη λόγω της γραφειοκρατίας και των διαμαχών σχετικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς της γης.[145] Η κυβέρνηση Μοράλες επιδίωξε, επίσης, να βελτιώσει τη θέση των γυναικών στην κοινωνία ιδρύοντας υπηρεσία με αρμοδιότητα την παρακολούθηση της προόδου των μέτρων.[145][89] Επιπλέον επιχείρησε να παράσχει νομική αναγνώριση και προστασία στις ΛΟΑΤ ομάδες[146], αφενός ορίζοντας την 28η Ιουνίου ως ημέρα αφιερωμένη στα δικαιώματα των ΛΟΑΤ ομάδων και αφετέρου προβάλλοντας στην κρατική τηλεόραση τηλεοπτικό σόου με σχετική θεματική.[147]
Υιοθετώντας ως πολιτική αυτό που έγινε γνωστό ως "Κόκα Ναι, Κοκαΐνη Όχι", η κυβέρνηση Μοράλες επιδίωξε να διασφαλίσει τη νομιμότητα της καλλιέργειας της κόκας, υιοθετώντας, όμως, παράλληλα και μέτρα σχετικά με τον έλεγχο, την παραγωγή και το εμπόριο της σοδειάς.{sfn|Kozloff|2008|pp=119–200}} Το 2007 η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα επέτρεπε την καλλιέργεια κόκας σε 50.000 στρέμματα, κύριως για τις ανάγκες της εσωτερικής αγοράς,[148] με την κάθε οικογένεια να είναι υποχρεωμένη να καλλιεργεί κόκα σε μέγιστη έκταση 1.600 τετραγωνικών μέτρων.[149] Την επιτήρηση των μέτρων ανέλαβαν οι τοπικές ενώσεις. Με τον τρόπο αυτό η κυβέρνηση επιχείρησε να απομακρύνει την αστυνομία ή τον στρατό και κατ' επέκταση να αποφύγει τη χρήση βίας κατά των αγροτών κόκας, όπως, δηλαδή, είχε συμβεί κατά το παρελθόν από τις προηγούμενες κυβερνήσεις.[150] Παράλληλα ελήφθησαν μέτρα προς τον σκοπό της εκβιομηχάνισης της παραγωγής της κόκας, προσπάθεια που, μεταξύ άλλων, χρηματοδοτήθηκε με 125.000 δολάρια από τη Βενεζουέλα.[151] Τα μέτρα αυτά αποδείχθηκαν ανεπιτυχή δοθέντος ότι η κόκα παρέμεινε παράνομη στις περισσότερες χώρες του κόσμου και στερώντας επομένως από τους αγρότες την πρόσβαση στις διεθνείς αγορές.[152] Το 2012 η Βολιβία, διαμαρτυρόμενη για την κατηγοριοποίηση της κόκας ως ναρκωτικό από τον ΟΗΕ, αποχώρησε από τη συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για τις ναρκωτικές ουσίες του 1961, ενώ το 2013 πέτυχε τον αποχαρακτηρισμό της κόκας ως ναρκωτικό και την αφαίρεσή της από την προαναφερόμενη συνθήκη.[153] Η κυβέρνηση των ΗΠΑ άσκησε κριτική στην κυβέρνηση Μοράλες σχετικά με τις όλο και μειωμένες προσπάθειές της στον αγώνα της καταπολέμησης των ναρκωτικών προχωρώντας, για τον λόγο αυτό, σε δραστική μείωση της οικονομικής της βοήθειας στα 34 εκατομμύρια δολάρια.[154] Ωστόσο κατά τη διακυβέρνηση Μοράλες αυξήθηκαν οι κατασχέσεις σε φορτία κοκαΐνης[155] ενθαρρύνοντας παράλληλα τους αγρότες και τις τοπικές κοινωνίες να αντιτίθενται και να αναφέρουν στις αρχές τους παραγωγούς και τους διακινητές κοκαΐνης.[156] Πρέπει, όμως, να σημειωθεί ότι τα υψηλά ποσοστά διαφθοράς στην αστυνομία αποτελούν σημαντικό ανασταλτικό παράγοντα που αποδυναμώνει τις όποιες προσπάθειες για την καταπολέμηση της διακίνησης ναρκωτικών στη Βολιβία.[157]
Η κυβέρνηση Μοράλες έλαβε αρκετά μέτρα για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Το 2007 ιδρύθηκε το υπουργείο Διαφάνειας και Καταπολέμησης κατά της Διαφθοράς.[158] Ωστόσο, αρκετοί έχουν επισημάνει ότι τα μέλη του MAS σπάνια παραπέμφθηκαν σε δίκη σχετικά με αδικήματα διαφθοράς με εξαίρεση τον Σάντο Ραμίρεζ, ο οποίος, το 2008, καταδικάστηκε σε δώδεκα χρόνια κάθειρξη για διαφθορά. Αντίθετα το 2009 ένας νόμος επέτρεψε την αναδρομική δίωξη για διαφθορά οδηγώντας έτσι στο εδώλιο αρκετά μέλη της αντιπολίτευσης για φερόμενες πράξεις διαφθοράς κατά τη χρονική περίοδο που προηγήθηκε της ανάληψης της εξουσίας από τον Μοράλες. Προκειμένου να αποφύγουν τη δίωξη, πολλά μέλη της αντιπολίτευσης διέφυγαν στο εξωτερικό.[159]
Εσωτερική αναταραχή και νέο σύνταγμα
Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, ο Μοράλες είχε εκφράσει την υποστήριξή του στις διάφορες φωνές που ζητούσαν να δοθεί μεγαλύτερη αυτονομία στις περιφέρειες της χώρας. Ως πρόεδρος, όμως, άλλαξε την τακτική του αντιμετωπίζοντας τις απόψεις περί αυτονομίας - που προέρχονταν από τις περιφέρειες της Σάντα Κρουζ, Μπενι, Παντο και Ταρίχα- ως μια απόπειρα της πλούσιας καθεστηκυίας τάξης που ζει στις συγκεκριμένες περιοχές να διατηρήσει τα κεκτημένα της.[160] Ωστόσο συμφώνησε να πραγματοποιηθεί δημοψήφισμα σε όλη τη χώρα δημοψήφισμα σχετικά με την αυτονομία των τεσσάρων αυτών περιοχών. Στο δημοψήφισμα που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2006 οι πληθυσμοί των τεσσάρων περιοχών τάχθηκαν υπέρ της αυτονομίας αλλά η συνολική επικράτεια, με ποσοστό 57,6%, τάχθηκε κατά αυτής.[161] Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, ακτιβιστές υπερ της αυτονομίας πραγματοποίησαν απεργιακές κινητοποιήσεις και αποκλεισμούς δρόμων στην Ανατολική Βολιβία που οδήγησαν σε βίαιες συγκρούσεις με υποστηρικτές του MAS.[162] Τον Ιανουάριο του 2007 στην Κοτσαμπάμπα, οι συγκρούσεις μεταξύ των δύο ομάδων είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο πολιτών, με τον Μοράλες να στέλνει τον στρατό προκειμένου να επιβάλει την τάξη. Ιθαγενείς που πρόσκεινταν στην αριστερά ίδρυσαν την Επαναστατική Περιφερειακή κυβέρνηση, αλλά ο Μοράλες την κατήγγειλε ως παράνομη συνεχίζοντας να αναγνωρίζει ως νόμιμο τον προερχόμενο από τη δεξιά επικεφαλής της περιφερειακής κυβέρνησης, Μανφρεντ Ρέγιες Βίγια.[163]
Τον Ιούλιο του 2006 πραγματοποιήθηκαν εκλογές για την ανάδειξη αντιπροσώπων στην αναθεωρητική βουλή, στις οποίες καταγράφηκε ρεκόρ συμμετοχής. Το κόμμα MAS κέρδισε τις 137 από τις 255 θέσεις.[164] Για πρώτη φορά εκλέχτηκε τόσο μεγάλος αριθμός αγροτών και ιθαγενών στη Βουλή.[165] Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους η Βουλή ενέκρινε το νέο σύνταγμα, το οποίο μετέτρεψε τη Δημοκρατία της Βολιβίας σε Πολυεθνοτικό Κράτος της Βολιβίας, περιγράφοντάς το ως ένα "πολυεθνοτικά κοινοτικό και κοινωνικά ενοποιημένο κράτος". Το Σύνταγμα έδωσε έμφαση στην κυριαρχία της Βολιβίας στις φυσικές πηγές, διαχώρισε την εκκλησία από το κράτος, απαγόρευσε τις ξένες στρατιωτικές βάσεις, εισήγαγε περιορισμό δύο θητειών για τον πρόεδρο και επέτρεψε περιορισμένη αυτονομία στις περιφέρειες. Επιπλέον κατοχύρωσε το δικαίωμα των Βολιβιάνων στο νερό, το φαγητό, τη δωρεάν περίθαλψη, την εκπαίδευση και τη στέγαση.[166] Με αφορμή την κατοχύρωση της ιδέας του πολυεθνοτισμού, ένας σχολιαστής σημείωσε ότι ο Μοράλες με το να αναγνωρίσει δικαιώματα αυτοδιάθεσης πολλών εθνών εντός ενός κράτους πρότεινε "μια ριζική αναδιαμόρφωση του ίδιου του κράτους".[167]
Ο Μοράλες το 2008
Τον Μάϊο του 2008, οι ανατολικές περιφέρειες πίεσαν για μεγαλύτερη αυτονομία, αλλά η κυβέρνηση Μοράλες αρνήθηκε τη νομιμότητα των θέσεών τους.[168] Εν τέλει η Γερουσία, που δεν ελεγχόταν από την κυβέρνηση, ενέκρινε την πραγματοποίηση δημοψηφίσματος σχετικά με την παραμονή ή όχι του Μοράλες στην εξουσία.[169] για την παραμονή ή μη του Προέδρου στην εξουσία. Στο δημοψήφισμα που πραγματοποιήθηκε, και στο οποίο συμμετείχε το 83% του εκλογικού σώματος, το 67,4% ψήφισε υπερ της παραμονής του Μοράλες στον προεδρικό θώκο.[170] Τα κόμματα της αντιπολίτευσης, συνασπισμένα σε ένα ενιαίο σχήμα υπό τον τίτλο "Εθνικό Συμβούλιο για τη Δημοκρατία" και χρηματοδοτούμενα από την οικονομική ελίτ της χώρας, ξεκίνησαν μια σειρά από εκστρατείες αποσταθεροποίησης της κυβέρνησης Μοράλες.[171] Ταραχές ξέσπασαν σε όλη την ανατολική επικράτεια καθώς υποστηρικτές της αυτονομίας έκλεισαν δρόμους, κατέλαβαν αεροδρόμια και συγκρούστηκαν με οπαδούς της κυβέρνησης, την αστυνομία και τον στρατό. Κάποιοι σχημάτισαν παραστρατιωτικές οργανώσεις τοποθετώντας βόμβες σε κτίρια κυβερνητικών εταιρειών, οργανώσεις ιθαγενών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και οργανώνοντας ρατσιστικές επιθέσεις σε κοινότητες ιθαγενών με αποκορύφωμα την επονομαζόμενη "σφαγή του Πάντο", κατά την οποία δολοφονήθηκαν μαζικά οπαδοί του MAS.[172] Οι αυτονομιστές απολάμβαναν της υποστήριξης υψηλά ισταμένων αξιωματούχων. Ο κυβερνήτης της Σαντα Κρουζ, Ρουμπεν Κοστας, χρησιμοποιώντας ρατσιστικά επίθετα για τον Μοράλες και τους υποστηρικτές του τον χαρακτήρισε ως ένα Αϊμάρα φονταμενταλιστή και απολυταρχικό δικτάτορα κατηγορώντας τον για πράξεις κρατικής τρομοκρατίας.[173] Εν μέσω αναταραχής ξένοι σχολιαστές άρχισαν να διαβλέπουν την πιθανότητα γενικευμένης εμφύλιας σύρραξης.[174]
Μετά την αποκάλυψη ότι η αμερικανική κυβέρνηση είχε υποστηρίξει με 4,5 εκατομμύρια δολάρια τις περιφερειακές κυβερνήσεις που διεκδικούσαν αυτονομία, τον Σεπτέμβριο του 2008 ο Μοράλες κατηγόρησε τον πρέσβη των ΗΠΑ, Φιλιπ Γκόλντμπεργκ, για "συνωμοσία κατά της δημοκρατίας" και ενθάρρυνση της κοινωνικής αναταραχής, διατάζοντάς τον να φύγει από τη χώρα.[175][176] Η κυβέρνηση των ΗΠΑ απάντησε απελαύνοντας τον πρέσβη της Βολιβίας, Γουσταύο Γκουσμάν.[177] Ακολούθως η κυβέρνηση Μοράλες απέλασε το κλιμάκιο της Αμερικανικής Δίωξης Ναρκωτικών (DEA) από τη χώρα, ενώ οι ΗΠΑ απέσυραν τις ειρηνευτικές δυνάμεις που διατηρούσαν στη χώρα.[178] Σε ένδειξη αλληλεγγύης ο Ούγκο Τσάβες απέλασε τον Αμερικανό πρέσβη από τη Βενεζουέλα και απέσυρε τον δικό του πρέσβη από τις ΗΠΑ.[179] Η Ένωση κρατών της Λατινικής Αμερικής συγκάλεσε έκτακτη συνάντηση προκειμένου να συζητήσει για την κατάσταση στη Βολιβία εκφράζοντας την πλήρη υποστήριξή της στην κυβέρνηση Μοράλες.[180]
Ο Μοράλες κατά τη διάρκεια της συνάντησής του με τον Ρώσο πρόεδρο Ντμίτρι Μεντβέντεφ το 2009
Αν και η κυβέρνηση Μοράλες αδυνατούσε να κατευνάσει την κατάσταση, ο Μοράλες αρνήθηκε να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης θεωρώντας ότι ο στόχος των αυτονομιστών ήταν να τον προκαλέσουν να πράξει με αυτόν τον τρόπο.[181] Αντί γι' αυτό επέλεξε να συμβιβαστεί ξεκινώντας συνομιλίες με την κοινοβουλευτική αντιπολίτευση. Ως αποτέλεσμα πραγματοποιήθηκαν δεκάδες τροποποιήσεις στο Σύνταγμα με τις δύο πλευρές να συμφωνούν σε συγκεκριμένα θέματα.[182] Παρ' όλα αυτά οι κυβερνήτες των Ανατολικών περιφερειών αρνήθηκαν τις αλλαγές θεωρώντας ότι αυτές δεν παρείχαν αρκετή αυτονομία ενώ από την άλλη πλευρά αρκετά μέλη του MAS αισθάνθηκαν ότι η κυβέρνηση με τις συγκεκριμένες τροποποιήσεις υπέκυψε στη δεξιά.[183] Το Σύνταγμα τέθηκε σε δημοψήφισμα τον Ιανουάριο του 2009 και εγκρίθηκε με το 61,4% των ψήφων.[184]
Μετά την έγκριση του νέου συντάγματος, προκηρύχθηκαν νέες γενικές εκλογές. Η αντιπολίτευση, η οποία έλεγχε το Κογκρέσο, επιδίωξε να αναβάλει τις εκλογές απαιτώντας νέο βιομετρικό σύστημα εγγραφής, ελπίζοντας ότι με αυτόν τον τρόπο θα κέρδιζε χρόνο προκειμένου να σχηματίσει ενιαίο μέτωπο κατά του MAS.[185] Πολλοί ακτιβιστές του MAS αντέδρασαν βίαια κατά αυτών των αιτημάτων. Ο Μοράλες αντιδρώντας στα αιτήματα τις αντιπολίτευσης προχώρησε σε απεργία πείνας συνολικής διάρκειας πέντε ημερών με σκοπό η αντιπολίτευση να ανακαλέσει.[186] Συμφώνησε, επίσης, στην εισαγωγή νέου συστήματος εγγραφής των ψηφοφόρων, αλλά επέμεινε ότι αυτό θα γινόταν εφικτό χωρίς την αναβολή των εκλογών.[187] Εν τέλει η αντιπολίτευση συμφώνησε στη διενέργεια εκλογών. Λίγο μετά ανακοινώθηκε ότι η αστυνομία απέτρεψε σχέδιο για τη δολοφονία του Μοράλες και του αξιωματούχου Μάρκος Φαρφάν, ενώ συνέλαβαν δύο υπόπτους και κατάσχεσαν οπλισμό[188] Στις εκλογές που ακολούθησαν ο Μοράλες κατόρθωσε να συγκεντρώσει το 64,2% των ψηφοφόρων, με τη συμμετοχή να αγγίζει το 90%.[189] Ο βασικός του αντίπαλος, Ρέγιες Βίγια, συγκέντρωσε το 27% των ψήφων. Το MAS κέρδισε τα 2/3 των εδρών και στη Γερουσία και στη Βουλή των Αντιπροσώπων.[190] Ο Μοράλες, ιδίως, αύξησε τα ποσοστά του στις ανατολικές περιφέρειες με το MAS να κερδίζει την πλειοψηφία στην περιφέρεια της Ταρίχα.[191] Μετά τη νίκη του, ο Μοράλες δήλωσε ότι "είναι υποχρεωμένος να επιταχύνει τον ρυθμό αλλαγής και να ενισχύσει τον σοσιαλισμό" στη Βολιβία αντιμετωπίζοντας την επανεκλογή του ως εντολή για περαιτέρω μεταρρυθμίσεις.[192]
Δεύτερη προεδρική θητεία: 2009 - 2014
Κατά τη διάρκεια της δεύτερης θητείας, ο Μοράλες άρχισε να μιλάει ανοιχτά για "κοινοτικό σοσιαλισμό" ως την ιδεολογία που επιθυμούσε για το μέλλον της Βολιβίας.[193] Το νέο υπουργικό συμβούλιο που σχημάτισε αποτελείτο κατά 50% από γυναίκες (για πρώτη φορά στη Βολιβία) αν και μέχρι το 2012, η αναλογία είχε πέσει στο 1/3.[145] Τον Απρίλιο του 2010, στις περιφερειακές εκλογές που πραγματοποιήθηκαν το κυβερνητικό κόμμα πέτυχε ευρεία νίκη.[194] Το 2013 η κυβέρνηση ψήφισε νόμο για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών.[195]
Ο Μοράλες σε διεθνές συνέδριο το 2012
Τον Δεκέμβριο του 2009, ο Μοράλες συμμετείχε σε συνέδριο σχετικά με την κλιματική αλλαγή που διοργάνωσαν τα Ηνωμένα Έθνη στην Κοπεγχάγη της Δανίας, όπου επέρριψε την ευθύνη για την κλιματική αλλαγή στον καπιταλισμό και ζήτησε την επιβολή φόρου στις οικονομικές συναλλαγές με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων υπερ της προσπάθειας για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.
Μετά την εκλογική νίκη του Μπαράκ Ομπάμα και του Δημοκρατικού Κόμματος στις αμερικάνικες εκλογές του 2008, οι σχέσεις μεταξύ Βολιβίας και ΗΠΑ άρχισαν ελαφρώς να βελτιώνονται, και τον Νοέμβριο του 2009 ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις προκειμένου να αποκατασταθούν οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών.[196] Λόγω της υποστήριξης των ΗΠΑ στη στρατιωτική εισβολή του ΝΑΤΟ στη Λιβύη, ο Μοράλες κατηγόρησε τον Ομπάμα ζητώντας να ανακληθεί η βράβευση του Ομπάμα με το Νόμπελ ειρήνης.[197] Τα δύο κράτη εν τέλει αποκατέστησαν τις διπλωματικές τους σχέσεις τον Νοέμβριο του 2011, αν και ο Μοράλες αρνήθηκε να επιτρέψει την επιστροφή στη χώρα του κλιμακίου της Δίωξης Ναρκωτικών των ΗΠΑ.[198][199]
Τον Οκτώβριο του 2012, η κυβέρνηση ψήφισε τον αποκαλούμενο ως "νόμο της Μητέρας Γης", σύμφωνα με τον οποίο απαγορευόταν η καλλιέργεια γενετικά μεταλλαγμένων οργανισμών. Αν και η κίνηση αυτή επαινέθηκε από περιβαλλοντολόγους, οι καλλιεργητές Σόγιας αντέδρασαν θεωρώντας ότι ο νόμος αυτός θα τους καθιστούσε λιγότερο ανταγωνιστικούς στην παγκόσμια αγορά.[200]
Στις 2 Ιουλίου 2013, ο υπουργός εξωτερικών της Βολιβίας ανέφερε ότι η παράκαμψη που αναγκάστηκε να πραγματοποιήσει το προεδρικό αεροπλάνο του Μοράλες, όταν οι ισπανικές, γαλλικές, πορτογαλικές και ιταλικές αρχές αρνήθηκαν την πρόσβαση του στον εναέριο χώρο του λόγω υποψιών ότι σε αυτό επενέβαινε ο Έντουαρντ Σνόουντεν, έθεσε τη ζωή του προέδρου σε κίνδυνο.[201] Οι ηγέτες των κρατών της Λατινικής Αμερικής περιέγραψαν το γεγονός "ως μια σοκαριστική παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας και ως ασέβεια προς τη Λατινική Αμερική".[202] Ο Μοράλες περιέγραψε το περιστατικό σαν να βρισκόταν σε κατάσταση ομηρίας.[203] Η Γαλλία απολογήθηκε για το περιστατικό την επόμενη ημέρα.[204] Οι πρόεδροι της Αργεντινής, του Εκουαδόρ, του Σουρινάμ, της Ουρουγουάης και της Βενεζουέλας, πολιτικοί σύμμαχοι του Μοράλες στην περιοχή, συγκεντρώθηκαν προκειμένου να ζητήσουν μια εξήγηση για το περιστατικό.[205]
Στις 31 Ιουλίυο 2014 ο Μοράλες καταδίκασε τη στάση του Ισραήλ στο ζήτημα της Γάζας και αποκάλεσε το Ισραήλ ως "κράτος τρομοκράτη".[206]
Το 2008 ο Μοράλες είχε δεσμευθεί ότι δεν θα ήταν πάλι υποψήφιος στις προεδρικές εκλογές του 2014.[207] Όμως ο Μοράλες έθεσε πάλι υποψηφιότητα στις εκλογές επιτυγχάνοντας την επανεκλογή του στον προεδρικό θώκο χαρακτηρίζοντας τη νίκη του ως "έναν θρίαμβο των αντι-αποικιοκρατών και αντι-ιμπεριαλιστών" και αφεριώνοντας τη νίκη του στους Κάστρο και Τσάβες.[208][209][210]
Με αφορμή τη νίκη του, οι Financial Times σημείωσαν ότι ο Μοράλες ήταν "ένας από τους πιο δημοφιλείς ηγέτες".[211] Στις 17 Οκτωβρίου 2014 ο Μοράλες ξεπέρασε τον Αντρές ντε Σάντα Κρούζ και τη διάρκεια εννέα ετών και εικοσί τέσσερων ημερών θητεία του και έγινε ο μακροβιότερος πρόεδρος της Βολιβίας.[212][213] Σχολιάζοντας στην εφημερίδα The Guardian τη νίκη του Μοράλες στις εκλογές η Ellie Mae O'Hagan απέδωσε τη διαχρονική δημοφιλία του όχι στην αντι-ιμπεριαλιστική ρητορική του αλλά στις "αξιοσημείωτες κοινωνικοοικονομικές μεταρρυθμίσεις", οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση της φτώχειας και της ακραίας φτώχειας κατά 25% και 43% αντίστοιχα.[214]
Στις αρχές Φεβρουαρίου 2016 κυκλοφόρησαν φήμες ότι ο Μοράλες είχε αποκτήσει παιδί με μια νεαρή γυναίκα, την Γκαμπριέλα Ζαπάτα Μοντάνιο, και ότι είχε πραγματοποιήσει ευνοϊκές παραχωρήσεις προς την κινέζικη εταιρεία, στην οποία εργαζόταν.[215] Ο Μοράλες παραδέχτηκε ότι όντως είχαν αποκτήσει μαζί έναν γιο, ο οποίος πέθανε σε βρεφική ηλικία, αλλά αρνήθηκε ότι προχώρησε σε ευνοϊκές παραχωρήσεις προς την εταιρεία δηλώνοντας ότι δεν είχε διατηρήσει επικοινωνία μαζί από το 2007.[216] Η επιτροπή που ερεύνησε την υπόθεση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Μοράλες δεν είχε διαπράξει κάποιο ατόπημα. Λίγο αργότερα η Ζαπάτα Μοντάνιο καταδικάστηκε σε δέκα χρόνια κάθειρξη για οικονομικές ατασθαλίες.[217]
Στις 10 Ιανουαρίου 2019 ο Μοράλες παραβρέθηκε στην τελετή ορκωμοσίας του Προέδρου της Βενεζουέλας, Νικολάς Μαδούρο.[218] Τον Απρίλιο του 2019, ο Μοράλες καταδίκασε τη σύλληψη από το Ηνωμένο Βασίλειο του ιδρυτή των WikiLeaks, Τζούλιαν Ασάνζ.[219]
Όριο θητειών
Το Σύνταγμα του 2009 απαγόρευε να παραμείνεις κάποιος στον προεδρικό θώκο για πάνω από δύο συνεχόμενες θητείες.[220] Ο Μοράλες, μέχρι τότε, διατελούσε Πρόεδρος της χώρας για τρίτη συνεχόμενη θητεία λόγω της απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, το 2013, σύμφωνα με την οποία η πρώτη θητεία του Μοράλες στην προεδρία δεν μετρούσε καθώς η εκλογή του είχε πραγματοποιηθεί πριν την επικύρωση του νέου Συντάγματος, το 2009.[221] Αν και ο Μοράλες είχε ισχυριστεί το 2014 ότι δεν θα επιχειρούσε να τροποποιήσει το Σύνταγμα προκειμένου να υπηρετήσει και για τέταρτη θητεία,[222], τον Φεβρουάριο του 2016 έλαβε χώρα δημοψήφισμα για την έγκριση ή μη τροποποίησης του Συντάγματος, σύμφωνα με την οποία θα επιτρεπόταν στον Πρόεδρο της χώρας να διεκδικήσει και τρίτη συνεχόμενη θητεία.[223][224][225][226] Στο δημοψήφισμα που ακολούθησε ο λαός τάχθηκε υπερ της τροποποίησης κατά 48,7% και κατά της τροποποίησης κατά 51,3%.[227] Ο Μοράλες κατηγόρησε για την ήττα του στο δημοψήφισμα τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό και "τον βρώμικο πόλεμο" που διεξήγαγε η δεξιά αντιπολίτευση.[228][229][230]
Αν και καθόλη τη διάρκεια της προεδρίας του ο Μοράλες απολάμβανε υψηλά ποσοστά δημοτικότητας, γεγονός είναι ότι η δημοτικότητά επλήγη σημαντικά λίγο πριν τη διενέργεια του δημοψηφίσματος λόγω των ισχυρισμών ότι η πρώην σύντροφός του, Γκαμπριέλα Ζαπάτα Μοντάνιο, είχε συμβάλει στο να εξασφαλίσει η κινέζικη εταιρεία, στην οποία εργαζόταν, συμβόλαια αξίας πεντακοσίων εκατομμυρίων δολαρίων από την κυβέρνηση καθώς και ότι η κυβέρνηση είχε απειλήσει δημοσιογράφους που ερευνούσαν την υπόθεση.[215][227] Ακόμη περισσότερο που η Ζαπάτα υποστήριξε δημοσίως ότι το παιδί που είχαν αποκτήσει με τον Μοράλες και που ο τελευταίος ισχυρίστηκε ότι είχε πεθάνει σε βρεφική ηλικία, ήταν, στην πραγματικότητα, εν ζωή.[231] Αργότερα η ίδια ανασκεύασε τα όσα ισχυρίστηκε υποστηρίζοντας ότι το μωρό πέθανε το 2009.[232] Τον Ιούνιο του 2016 ο γενικός εισαγγελέας της Βολιβίας, Ραμίρο Γκερέρο, δήλωσε στους δημοσιογράφους ότι η Ζαπάτα είχε πληρώσει πέντε χιλιάδες δολάρια τους γονείς ενός άσχετου με την υπόθεση παιδιού για να παριστάνει ότι είναι ο γιος του Μοράλες. Για την υπόθεση αυτή συνελήφθησαν πέντε άτομα[215][232] ενώ τον Μάϊο του 2017 οι δικαστικές αρχές κατέληξαν ότι το παιδί δεν ήταν εν ζωή.[233] Morales denied the allegations relating to the government contracts and ordered an inquiry into how the contracts were awarded.[234] Η έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Μοράλες δεν είχε πράξει κάτι μεμπτό, αν και η Ζαπάτα εν τέλει συνελήφθη και καταδικάστηκε σε κάθειρξη δέκα ετών για αθέμιτη άσκηση επιρροής και ξέπλυμα παρανόμως αποκτηθέντων χρημάτων.[231][232][235] Ωστόσο, ιδιαίτερη συζήτηση δημιούργησε το γεγονός ότι ο δικηγόρος και θείος της Ζαπάτα, ο οποίος είχε υποστηρίξει τους ισχυρισμούς της ανηψιάς του σχετικά με το ότι ο γιος του Μοράλες ήταν ζωντανός, καταδικάστηκε επίσης σε φυλάκιση.[231]
Παρά την ήττα στο δημοψήφισμα αλλά και τους ισχυρισμούς του Μοράλες ότι δεν θα διεκδικήσει τέταρτη θητεία εάν έχανε σε αυτό,[236] τον Δεκέμβριο του 2016 το MAS πρότεινε για υποψήφιο στις προεδρικές εκλογές του 2019 τον Μοράλες, δηλώνοντας ότι θα αναζητούσαν άλλους τρόπους για να ενισχύσουν τη νομιμότητα της υποψηφιότητας του Μοράλες.[237] Τον Σεπτέμβριο του 2017, το MAS ζήτησε από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Βολιβίας να ακυρώσει τους νομικούς περιορισμούς που απαγόρευαν στις εκλεγμένες αρχές να διεκδικούν την επανεκλογή τους επανειλημμένα.[238] Στην απόφασή του, ένα μήνα αργότερα, το Συνταγματικό Δικαστήριο κατήργησε τον περιορισμό των δύο θητειών των εκλεγμένων αρχών, δηλώνοντας ότι ο περιορισμός αυτός συνιστά παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων σύμφωνα με την Αμερικανική Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, μια πολυμερή συμφωνία που είχε υπογραφεί από αρκετές χώρες της Λατινικής Αμερικής,[238] επιτρέποντας έτσι στον Μοράλες να διεκδικήσει για τέταρτη φορά την επανεκλογή του.[228] Αντιδρώντας σε αυτή την απόφαση, ο Γενικός Γραμματέας του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών, Λουίς Αλμάγρο, δήλωσε ότι η διάταξη αυτή στην Αμερικανική Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που αναφέρθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο "δεν σημαίνει ότι παρέχει το δικαίωμα σε παντοντινή εξουσία":[238] ωστόσο, το 2019 δημόσια υποστήριξε τη συμμετοχή του Μοράλες στις εκλογές, αναφέροντας ότι "και άλλοι πρόεδροι άλλων χωρών [..] συμμετείχαν στις εκλογικές διαδικασίες βασισμένοι σε αποφάσεις δικαστηρίων".[239] Ο αρχηγός της αντιπολίτευσης, Σαμουέλ Δόρια Μεδίνα χαρακτήρισε την απόφαση ως "πλήγμα προς το Σύνταγμα".[238]
Νέα προεδρική κατοικία
Η νέα προεδρική κατοικία ανεγέρθηκε με απόφαση του Μοράλες το 2018
Ο ουρανοξύστης αξίας τριάντατεσσάρων εκατομμυρίων δολαρίων, γνωστός και ως "το μεγάλο σπίτι του Λαού" (Casa Grande del Pueblo) που κατασκευάστηκε στην ιστορική πλατεία Μουρίγιο προκειμένου να στεγάσει την προεδρική κατοικία δημιούργησε έντονη πολιτική αντιπαράθεση.[240][241] Η πρόταση για την κατασκευή του κτηρίου είχε αρχικά απορριφθεί λόγω των περιορισμών ύψους που είχε θέσει η δημοτική αρχή στο ιστορικό τμήμα της πόλης, ωστόσο η βουλή, όπου πλειοψηφούσε το κόμμα του Μοράλες, παρέκαμψε την απαγόρευση επιτρέποντας την κατασκευή του κτηρίου.[240][241] Το "Μεγάλο Σπίτι του Λαού" εγκαινιάστηκε από τον Μοράλες στις 9 Αυγούστου του 2018.[242]
Όταν ολοκληρώθηκε, ο 29όροφος ουρανοξύστης, ύψους 120 μέτρων, έγινε το ψηλότερο κτίριο στη Λα Παζ.[243][244] Ο ουρανοξύστης σχεδιάστηκε από Βολιβιανούς αρχιτέκτονες και διακοσμήθηκε με μοτίβα από την παράδοση των αυτοχθόνων που αντιπροσωπεύουν την παραδοσιακη κουλτούρα της Βολιβίας.[240] Ο ουρανοξύστης κατασκευάστηκε προκειμένου να αντικαταστήσει το προηγούεμενο προεδρικό μέγαρο, το οποίο ο Μοράλες σχεδίαζε να μετατρέψει σε μουσείο.[245] Το κτήριο περιλαμβάνει ένα ελικοδρόμιο με τους δύο τελευταίους ορόφους να αποτελούν την κατοικία του Προέδρου, η οποία περιλαμβάνει γυμναστήριο, σπα, τζακούζι και ιδιωτικό ανελκυστήρα.[240][241] Η συνολική έκταση του προεδρικού διαμερίσματος είναι 1.068 τ.μ. με το μπάνιο και το δωμάτιο ρούχων να καταλαμβάνουν 46 τ.μ. και το μπάνιο 61 τ.μ.[246] Σύμφωνα με το "Diario Pagina Siete", το υπνοδωμάτιο του Μοράλες είχε την ίδια έκταση με το μέσο σπίτι που παρείχε η κυβέρνηση μέσω του κρατικού προγράμματος στέγασης.[246]
Πολλοί αναλυτές και επικριτές του Μοράλες επέκριναν τον τελευταίο για τις δαπάνες αυτές εξαιτίας των υψηλών ποσοστών φτώχειας στη Βολιβία.[246] Το ιδιωτικό ραδιόφωνο "NPR", με έδρα τις ΗΠΑ, περιέγραψε τη νέα κατοικία ως "ένα πολυτελές ουρανοξύστη" με τους επικριτές να υποστηρίζουν ότι "ο Μοράλες συμπεριφέρεται περισσότερο σαν αυτοκράτορας παρά σαν πρόεδρος",[247] ενώ το Reuters έγραψε ότι ο Μοράλες "δυσαρέστησε αυτούς που τον υποστήριξαν, ειδικά λόγω της κατασκευής τού επιδεικτικού προεδρικού παλατιού".[248] Ο Βολιβιανός Καρδινάλιος της Καθολικής ΕκκλησίαςΤορίμπιο Τικόνα Πόρκο έδωσε στο μέγαρο το παρατσούκλι "Παλάτι του Έβο" και επέκρινε την πολυτέλεια με την οποία επενδύθηκε αυτό.[241]
Μετά την υπογραφή της σύμβασης για την κατασκευή του, ο Μοράλες δήλωσε ότι αυτό "δεν είναι πολυτελές", από τη στιγμή που φιλοξενούσε την αίθουσα του υπουργικού συμβουλίου, χώρο για εκδηλώσεις και αμφιθέατρο χιλίων θέσεων καθώς και επίσης δωμάτια για αποκλειστική χρήση από τον πρόεδρο.[245] Δήλωσε, επίσης, ότι με την κατασκευή του θα μειώνονταν οι κυβερνητικές δαπάνες κατά είκοσι εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο καθώς πέντε άλλα υπουργεία θα μεταφέρονταν στο κτήριο.[240] Δήλωσε επίσης ότι "το Μεγάλο Σπίτι του Λαού" ήταν μια ρήξη με το παρελθόν και περιέγραψε την προηγούμενη προεδρική κατοικία, το "Παλάτι Κεμάδο" ή "Καμμένο Παλάτι", ως απομεινάρι του αποικιοκρατισμού και σύμβολο των νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων που απομύζησαν τον πλούτο της Χώρας, την κληρονομιά του και τις μνήμες του. Η υπουργός Τύπου του Μοράλες, Γκιζέλα Λόπεζ, απάντησε στην κριτική δηλώνοντας ότι ο ουρανοξύστης ήταν "μια αναγκαιότητα για τον λαό".[242]
Προεδρικές εκλογές 2019, Παραίτηση και Καταγγελίες για Πραξικόπημα
Στις εκλογές που πραγματοποιήθηκαν στις 20 Οκτωβρίου 2019 ο Μοράλες επανεκλέχθηκε από τον πρώτο γύρο για 4η θητεία συγκεντρώνοντας ποσοστό 47,1%. Ο αντίπαλός του, Κάρλος Μέσα, συγκέντρωσε 35,5% των ψήφων. Σύμφωνα με τον εκλογικό νόμο αφης στιγμής η απόσταση μεταξύ του Μοράλες και του Μέσα ήταν άνω του 10%, δεν απαιτείτο να διεξαχθεί δεύτερος γύρος μεταξύ των δύο επικρατέστερων υποψηφίων.[249]
Τα αποτελέσματα των εκλογών αμφισβητήθηκαν αμέσως καθώς κατά τη διάρκεια της εκλογικής βραδυάς υπήρξε μια ανεξήγητη παύση στη μετάδοση των αποτελεσμάτων, η οποία οδήγσε σε μεγάλες διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα. Ως απάντηση στις ανησυχιίες και στις βίαιες διαμαρτυρίες ο Μοράλες ζήτησε από τον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών να πραγματοποιήσει έλεγχο της διαδικασίας καταμέτρησης..[250] Ο Μοράλες δήλωσε ότι θα διενεργούσε δεύτερο γύρο εκλογών με τον Μέσα αν ο ΟΑΚ έβρισκε αποδείξεις περί αλλοίωσης του εκλογικού αποτελέσματος.[249] Ο Μοράλες ζήτησε από τους διαδηλωτές "εκεχειρία" μέχρι ο ΟΑΚ να ολοκληρώσει τον έλεγχό του, ενώ ο Κάρλος Μέσα ζήτησε από τους υποστηρικτές του να συνεχίσουν τις απεργίες και τις διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα.[251] Στις 8 Νοεμβρίου 2019, οι αστυνομικές αρχές αρκετών πόλεων, μεταξύ των οποίων της Λα Παζ, της Σαντα Κρουζ, του Σούκρε και της Κοτσαμπάμπα, προσχώρησαν στις διαδηλώσεις εναντίον της κυβέρνησης.[252][253]
Πριν τη δημοσίευση των πρώτων πορισμάτων του ελέγχου του ΟΑΚ, πραγματοποιήθηκαν αρκετοί ανεξάρτητοι έλεγχοι. Στις 5 Νοεμβρίου 2019, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαμ, Γουόλτερ Mebane, χρησιμοποίησε ένα δικό του μοντέλο εντοπισμού και πρόβλεψης του βαθμού της νοθείας που συνέβη κατά τη διάρκεια της εκλογικής διαδικασίας.[254][255] Ειδικότερα, υπολόγισε ότι υπήρχαν περίπου 22500 παράτυποι ψήφοι και αρχικά υποστήριξε ότι, αν και η νοθεία υπήρξε, αυτή δεν ήταν αρκετή ώστε να μεταβληθεί το αποτέλεσμα των εκλογών. Ωστόσο, στις 13 Νοεμβρίου, ο Mebane υποστήριξε ότι τα δεδομένα που έλαβε από τους συναδέλφους του τον οδήγησαν σε αλλαγή των δεδομένων του μοντέλου που χρησιμοποίησε και στο συμπέρασμα ότι ο Μοράλες, αν δεν είχε διαπράξει τη νοθεία, θα είχε κερδίσει τον Μέσα με διαφορά 9,9%, το οποίο σήμαινε ότι θα έπρεπε να διεξαχθεί και δεύτερος γύρος.[255] Στις 8 Νοεμβρίου 2019, η Ethical Hacking, τεχνολογική εταιρεία ασφαλείας που είχε προσληφθεί για ελέγχει την εκλογική διαδικασία ανακοίνωσε ότι υπήρξαν πολλές παρατυπίες και παραβιάσεις της διαδικασίας και ότι "το καθήκον μας ως εταιρεία ασφαλείας και επόπτη των εκλογών είναι να διακηρύξουν ότι πολλά από οσα βρέθηκαν οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η εκλογική διαδικασία πρέπει να θεωρηθεί άκυρη".[256]
Στις 10 Νοεμβρίου 2019, ο ΟΑΚ δημοσίευσε τα πρώτα πορίσματα της έκθεσής της καταλήγοντας ότι υπήρξε "πασιφανής νοθεία" στις εκλογές.[257][258][259][260] Μέσα σε μία ώρα από τη δημοσίευση της έκθεσης, ο Μοράλες ανακοίνωσε ότι θα διεξαχθούν νέες εκλογές,[261] αλλά η πρότασή του δεν έγινε αποδεκτή από την αντιπολίτευση και τους υπόλοιπους πολιτικούς ηγέτες, οι οποίοι ζήτησαν την παραίτησή του.[262][263] Ο Γενικός Γραμματέας του Εργατικού Κέντρου Βολιβίας, Χουάν Κάρλος Χουαράτσι, ο Αρχηγός της Αστυνομίας, Γιούρι Καλντερόν, και ο γνωστός δεξιός ακτιβιστής Λουίς Φερνάντο Καμάτσο κάλεσαν τον Μοράλες να παραιτηθεί.[264][265] Μετά από αυτό, ο Στρατηγός Γουίλιαμς Κάλιμαν, πιστός υποστηρικτής του Μοράλες και Αρχηγός του Στρατού της Βολιβίας,[266][267][268][269], μαζί με άλλους ανώτατους αξιωματούχους των Ενόπλων Δυνάμεων, του ζήτησαν να πραιτηθεί προκειμένου "να αποκατασταθεί η ειρήνη και η σταθερότητα και για το καλό της Βολιβίας".[270][271]
Οι ηγέτες της αντιπολίτευσης και οι κυβερνήσεις της Βραζιλίας, της Κολομβίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, των Ηνωμένων Πολιτειών και του Καναδά αναγνώρισαν τη γερουσιάστρια της αντιπολίτευσης Ζανίν Άνιες ως de facto προσωρινή πρόεδρο.[290][291][292] Μετά τους θανάτους και τραυματισμούς δεκάδων διαδηλωτών, η Ύπατη Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα έκανε λόγο για «αναίτια και δυσανάλογη χρήση βίας από το στρατό και την αστυνομία», το ίδιο και η Διαμερικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών.[293][294]
Στις 5 Δεκεμβρίου 2019 ο ΟΑΚ δημοσίευσε την τελική του έκθεση σχετικά με το αδιάβλητο της εκλογικής διαδικασίας. Σύμφωνα με αυτή οι παρατηρητές της εντόπισαν συντριπτικά στοιχεία υπερ της εκδοχής της εκλογικής νοθείας από πλευράς του Μοράλες, που περιλάμβαναν πλαστογραφία, ένα παράλληλο τεχνολογικό σύστημα κρυμμένων servers και στοιχεία που συνηγορούσαν σε μεγάλης κλίμακας χειραγώγηση δεδομένων.[295][296][297][298][299] Η έκθεση επιβεβαιώθηκε από μεγάλο αριθμό ανεξάρτητων αναλυτών. Για παράδειγμα κλιμάκιο εκλογικών παρατηρητών που στάλθηκε από την Ευρωπαϊκη Ένωση, στην 68 σελίδων έκθεσή της κατέληξε σε παρόμοιες παρατηρήσεις και συμπεράσματα με την έκθεση του ΟΑΚ. Σημείωσε, επίσης, ότι "υπήρξαν λεπτά με ασυνήθιστα υψηλό αριθμό άκυρων ή λευκών ψήφων και συμμετοχή σε ποσοστό 100% σε πολλά εκλογικά κέντρα" και επισήμανε τη γενική αποτυχία του TSE να δημοσιοποιήσει αυτές τις παρατυπίες.[300][301]
Ωστόσο στις 27 Φεβρουαρίου 2020 έκθεση που δημοσιεύθηκε από ερευνητές του εργαστηρίου εκλογικών δεδομένων και επιστήμης του Τεχνολογικού Ινστιτούτου Μασαχουσέτης που είχαν προσληφθεί από το προοδευτικό αριστερών τάσεων[302][303] think tank CEPR διατύπωσε την άποψη ότι ήταν πολύ πιθανό η νίκη του Μοράλες να ήταν νομότυπη.[304][305]"Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν ευρέως παρουσιάσει τους ισχυρισμούς περί νοθείας ως γεγονότα [..] Όμως, ως ειδικοί στις εκλογικές διαδικασίες, ανακαλύψαμε ότι τα στατιστικά στοιχεία δεν υποστηρίζουν τον ισχυρισμό της νοθείας στις εκλογές του Οκτωβρίου" έγραψαν οι συντάκτες της έκθεσης σε άρθρο τους στην εφημερίδα "Washington Post".[306] Ο κοσμήτορας του ΜΙΤ για τις δημόσιες δραστηριότητες δήλωσε, όμως, ότι "η μελέτη αυτή διενεργήθηκε ανεξάρτητα από το ΜΙΤ [..] ότι θα έπρεπε να αναφέρεται ως έκθεση του CEPR [..] εμείς δεν ενθαρρύνουμε ή προσφέρουμε άποψη στα ευρήματα".[307] Ως μια ανταπόδειξη στην κριτική της εργασίας του για τον ΟΑΚ, ο πολιτικός επιστήμονας του Πανεπιστημίου Georgetown, Irfan Nooruddin, δημοσίευσε ένα παρόμοιο άρθρο στην Washington Post για να υποστηρίξει τα συμπεράσματά του ότι υπήρξαν ανεξήγητα μαζικές αλλαγές προς τον Μοράλες που ήταν "απρόσμενες και απροσδόκητες σε σχέση με όλες τις προηγούμενες εκλογικές τάσεις".[308] Παρέπεμψε, επίσης, σε μια άλλη μελέτη που συντάχθηκε από τους Ντιέγκο Εσκομπάρι, Καθηγητή του Πανεπιστημίου του Τεξας Rio Grande Valley, και Γκαρυ Α. Χούβερ, επικεφαλής του τμήματος Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Οκλαχόμα, οι οποίοι "κατέληξαν με ακόμα πιο κατηγορηματικό τρόπο ότι είχε διαπραχθεί νοθεία στις εκλογές".[309][310] Στις 27 Φεβρουαρίου η επίμαχη έκθεση δέχθηκε αρνητική κριτική από τον ΟΑΚ καθώς αυτή περιείχε "πολλαπλά ψεύδη, ανακρίβειες και παραλείψεις" ενώ η προσωρινή κυβέρνηση της Βολιβίας, δήλωσε ότι η έκθεση στερείτο κάθε επιστημονικής και ακαδημαϊκής αξίας. Η εφημερίδα Pagina Siete σημείωσε ότι ένας εκ των συντακτών της έκθεσης, ο Τζακ Γουίλιαμς, είχε προηγουμένως υπογράψει επιστολή προς το Κογκρέσο των ΗΠΑ με την οποία ζητούσε να αντιταχθεί αυτό στο πραξικόπημα που συνέβη στη Βολιβία και όπου υποστήριζε μια προηγούμενη έκθεση του CEPR που υποστήριζε ότι ο Μοράλες είχε κερδίσει στις εκλογές.[311][312][313]
Τον Δεκέμβριο του 2019, ο Μοράλες εγκαταστάθηκε στην Αργεντινή, όπου επίσης του χορηγήθηκε πολιτικό άσυλο.[314] Αργότερα τον ίδιο μήνα, εκδόθηκε ένταλμα σύλληψης για τον Μοράλες από τις βολιβιανές εισαγγελικές αρχές με τις κατηγορίες της εξέγερσης και της τρομοκρατίας. Η προσωρινή κυβέρνηση ισχυρίστηκε ότι ο Μοράλες ενθάρρυνε βίαιες συγκρούσεις στη χώρα πριν εγκαταλείψει την προεδρία.[315][316] Τον Φεβρουάριο 2020, ο Μοράλες ανακοίνωσε ότι θα θέσει υποψηφιότητα για το Κογκρέσο στις εκλογές του 2020.[317] Στις 20 Φεβρουαρίου, όμως, το Εθνικό Εκλογικό Δικαστήριο αποφάσισε ότι ο Μοράλες δεν πληρούσε τις νόμιμες προϋποθέσεις για να θέσει υποψηφιότητα για τη Γερουσία.[318] Τον Οκτώβριο του 2020 οι κατηγορίες αποσύρθηκαν και το ένταλμα σύλληψης ανακλήθηκε με απόφαση δικαστηρίου της Λα Παζ που έκρινε ότι τα δικαιώματα του Μοράλες είχαν παραβιαστεί.[319]
Μετά την προεδρία (2019 - )
Επιστροφή στη Βολιβία
The election of MAS candidate Luis Arce as Bolivia's president in 2020 facilitated Morales' return from exile
Μία μέρα μετά την ορκωμοσία του νέου προέδρου, Λουίς Άρσε, στις 9 Νοεμβρίου 2020, ο Μοράλες επέστρεψε στη Βολιβία μετά από παραμονή έντεκα μηνών στο εξωτερικό.[1]
Από τις πρώτες αποφάσεις που έλαβε η κυβέρνηση άρση, έγινε αντιληπτό ότι η επιρροή του ίδιου του Μοράλες στην κυβέρνηση αλλά και το κόμμα είχε αρχίσει να φθίνει. Τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 2020 τέσσερεις υποψήφιοι για τη θέση του κυβερνήτη σε αντίστοιχες πολιτείες της Βολιβίας δεν επελέγησαν από το MAS ως υποψήφιοι, αν και είχαν υποστηριχθεί δημόσια από τον Μοράλες.[320]
Στις 11 Δεκεμβρίου, ο Μοράλες με ανάρτηση του στο Twitter ανέφερε ότι ο Μιγκέλ Τσικιτίν Μπεκέρα θα είναι ο υποψήφιος του MAS για κυβερνήτης του Πάντο.[321] Η αναφορά αυτή προκάλεσε έκπληξη στα στελέχη του MAS στο Πάντο καθώς ο συγκεκριμένος δεν περιλαμβανόταν καν στη λίστα των υποψηφία μιας και δεν πληρούσε το κριτήριο των οκτώ κατ' ελάχιστο ετών που πρέπει να είναι κάποιος μέλος στο MAS. Τελικά, ο Χερμάν Ρίχτερ επελέγη για υποψήφιος.
Προσωπική ζωή
Η πρώτη κυρία Μοράλες με τον υπουργό των εξωτερικών του Εκουαδόρ, Ρικάρντο Πατίνιο.
Ο Μοράλες ανήκει στην εθνοτική ομάδα των Αϊμάρα και έχει ευρέως χαρακτηριστεί ως ο πρώτος εκλεγμένος πρόεδρος της Βολιβίας που προέρχεται από τη γηγενή πλειοψηφία της χώρας.[29][322] Αν και ο Μοράλες έχει χαρακτηριστεί, ορισμένες φορές, ως ο πρώτος εκλεγμένος πρόεδρος προερχόμενος από τους ινδιάνους αυτόχθονες στη Λατινική Αμερική, ο Μπενίτο Χουάρεζ, Μεξικάνος που καταγόταν από τη φυλή των Ζαποτέκων, υπήρξε ο πρώτος εκλεγμένος πρόεδρος χώρας που προερχόταν από πληθυσμούς αυτοχθόνων.[323] Ο βιογράφος Μάρτιν Σίβακ περιέγραψε τον Μοράλες ως "έντιμο, χαρισματικό και μαχητικό", σημειώνοντας ότι είναι αρκετά φιλικός και ότι συχνά αναπτύσσει δέσιμο με τους δημοσιογράφους και τους φωτογράφους, εν μέρει επειδή έχει την ικανότητα να εκφράζει τις απόψεις του με απλότητα.[33] Ο ίδιος ο Μοράλες δεν έχει παντρευτεί γι' αυτό και μετά την εκλογή του ως προέδρου, επέλεξε την αδελφή του, Εσθέρ Μοράλες Αϊμα, για να υιοθετήσει τον ρόλο την Πρώτης Κυρίας]. Ωστόσο έχει αποκτήσει δύο παιδιά, την Έυα Λιζ Μοράλες Αλβαράδο και τον Αλβάρο Μοράλες Παρέδες, από διαφορετικές γυναίκες.[324][325][326] Ο πολιτικός Χουαν ντελ Γρανάδου είναι ο νονός της Εύας Λιζ. Μετά τη φυγή του από τη χώρα τα παιδιά του εγκατέλειψαν τη Βολιβία και εγκαταστάθηκαν στο Μπουένος Άιρες.[327]
Ο Μοράλες έχει σχολιάσει ότι είναι Καθολικός προκειμένου να πηγαίνει στους γάμους, ενώ όταν ρωτήθηκε αν πιστεύε στον Θεό απάντησε ότι "Πιστεύει στη γη. Στον πατέρα και τη μητέρα του. Και στο "κούτσι κούτσι" (σεξουαλική δραστηριότητα)". [328] Αναφέρεται, επίσης, ότι ο Μοράλες διάγει ασκητική ζωή επιδεικνύοντας μικρό ενδιαφέρον στα υλικά αποκτήματα.[329] Είναι λάτρης του ποδοσφαίρου και συχνά συμμετέχει σε αγώνες με τοπικές ομάδες.[330][331]
Η παράδοξη συμπεριφορά του Μοράλες έρχεται σε αντίθεση με τη συνηθισμένη συμπεριφορά των επισήμων και των άλλων πολιτικών αρχηγών της Λατινικής Αμερικής. Κατά τη διάρκεια των λόγων του αναφέρεται σε προσωπικές ιστορίες και ανέκδοτα,[332] και χρησιμοποιεί την Κόκα ως πολιτικό σύμβολο φορώντας μια γιρλάντα από φύλλα κόκας στο λαιμό του και ένα καπέλο με φύλλα κόκας όταν απευθύνεται στους υποστηρικτές του.[333] Μετά την εκλογή του, ο Μοράλες άρχισε να φοράει πουλόβερ αντί για κουστούμι που συνήθως φοράνε οι πολιτικοί.[334][335]
Στις 4 Ιουλίου 2018 ο Μοράλες υποβλήθηκε σε επείγουσα εγχείρηση σε ιδιωτική κλινική της Λα Παζ για την αφαίρεση όγκου.[336]
.jpg)
.svg)
_(cropped).jpg)
.jpg)
