Holt

Math	pentref, cymuned
Poblogaeth	1,521, 1,554
Daearyddiaeth
Sir	Wrecsam
Gwlad	Cymru
Arwynebedd	1,715.05 ha
Gerllaw	Afon Dyfrdwy
Yn ffinio gyda	Rhedynfre
Cyfesurynnau	53.0754°N 2.8896°W
Cod SYG	W04000897
Cod OS	SJ409539
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Lesley Griffiths (Llafur)
AS/au y DU	Andrew Ranger (Llafur)
Statws treftadaeth	Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Pentref a chymuned ym mwrdeistref sirol Wrecsam, Cymru, yw Holt^[1][2] ("Yr Holt" yn 1566).^[3] Saif ar Afon Dyfrdwy. Mae Caerdydd 180 milltir i ffwrdd o Holt ac mae Llundain tua 190.

Ceir croes farchnad ganoloesol yng nghanol y pentref a chofrestrwyd Eglwys Sant Chad yn Gradd I gan Cadw ers 17 Gorffennaf 1996.^[4]

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Lesley Griffiths (Llafur) ac yn Senedd y DU (San Steffan) gan Andrew Ranger (Llafur).^[5][6]

Yn y cyfnod Rhufeinig, roedd Holt yn safle o bwys. Lleolwyd gweithfa lleng caer Rufeinig Deva (Caer) yn Holt (Bovium), lle cynhyrchid crochenwaith a theiliau at ddefnydd miwrol a sifil. Gorwedd y safel ar lan orllewinol afon Dyfrdwy ger y pentref. O bryd i'w gilydd mae darnau o grochenwaith yn cael eu darganfod o hyd wrth droi'r caeau.

Codwyd castell ar gynllun pentagonaidd gyda thŵr ar bob cornel gan yr arglwydd lleol John de Warenne, arglwydd Brwmffild a Iâl, a dderbyniodd ei dir gan Edward I o Loegr ar ôl 1282. Roedd Castell Holt yn adfail erbyn y 17g; y cwbl a erys heddiw yw rhannau isel muriau'r gorthwr mewnol, porth a grisiau. Cafodd gweddill yr adfeilion ei symud ar gychod i lawr afon Dyfrdwy ar ôl gwarchae yn ystod Rhyfel Cartref Lloegr a'u defnyddio at adeiladau Neuadd Eaton.

Mae rhannau o Eglwys Sant Chad yn dyddio i'r 15g a'r 17g a chofrestwryd hi yn Gradd I gan Cadw ers 17 Gorffennaf 1996. Ceir motiffau ar y fedyddfaen sy'n cynrychioli Harri Tudur a theulu'r Stanleys a wnaed tua 1483.

• 
  Y fedyddfaen.
• 
  Rhosyn Harri Tudur

Yr enw Cymraeg ar y bont yw 'Pont Rhedynfre' neu 'Bont Holt', sef y pentref ar ochr Cymru o'r afon (hefyd: Pont Farndon)^[7] Yr enw a ddefnyddir yn Saesneg arni yw 'Farndon Bridge' (cyfeiriad grid SJ412544) sy'n dod o enw'r pentref sydd yr ochr arall i'r bont, yn Sir Gaer, ac felly'n cysylltu Cymru a Lloegr, dros Afon Dyfrdwy. Mae'r bont yn dyddio i tua 1339 ac fe'i codwyd gan fyneich o Abaty Sant Werburgh, Caer. Ceir chwedl leol i ddau o feibion Madog ap Gruffudd of Dinas Brân, Llangollen foddi yma ger y bont, a bod eu sgrechiadau yn dal i'w clywed ar adegau.^[8]

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:^{[9][10][11][12]}

• Leigh Richmond Roose (1877-1916), chwaraewr pêl-droed
• William Stanley (Brwydr Bosworth)

• (Saesneg) Pentre Holt
• (Saesneg) Holt, BBC Cymru Archifwyd 2006-07-19 yn y Peiriant Wayback