PROFILPELAJAR.COM

Alf Morgans
Alf Morgans
Ganwyd	17 Chwefror 1850 ; Machen
Bu farw	10 Awst 1933 ; South Perth
Dinasyddiaeth	Cymru Awstralia
Galwedigaeth	gwleidydd, buddsoddwr
Swydd	Prif Weinidog Gorllewin Awstralia, Aelod o Gynulliad Deddfwriaethol Gorllewin Awstralia

Roedd Alfred Edward Morgans (17 Chwefror 1850 - 10 Awst 1933) yn Gymro a wasanaethodd fel pedwerydd Prif Weinidog Gorllewin Awstralia, gan wasanaethu am ychydig dros fis, o 21 Tachwedd i 23 Rhagfyr 1901.^[1]

Bywyd a gyrfa gynnar

Ganwyd Alf Morgans yn yr Ochr Chwith, Machen, Sir Fynwy. Fe'i haddysgwyd mewn ysgolion preifat ac yna mynychodd Ysgol Mwyngloddiau Bryste.^[2] Ar ôl cwblhau ei astudiaethau, cafodd brentisiaeth i gwmni peirianneg fecanyddol yng Nglynebwy.

Ar 19 Mawrth 1872, priododd Fanny Ridler yng Nghaerloyw. Ym 1878, anfonodd cyflogwyr Morgans ef i Fecsico i oruchwylio eu mwyngloddiau aur ac arian. Bu'n gweithio yng Nghanol America am gyfnod o 18 mlynedd, yn cynrychioli buddsoddiadau Prydeinig mewn mwyngloddio a rheilffyrdd, yn enwedig yn Gwatemala a Nicaragwa, ac yn ystod y cyfnod hwnnw fe ddysgodd siarad Sbaeneg yn rhugl, a datblygodd ddiddordeb mewn archeoleg Astec a Maya ac anfonodd arteffactau i amgueddfeydd ym Mhrydain.^[3]

Cyrhaeddodd Morgans Albany, Gorllewin Awstralia ar RMS Himalaya o Lundain ar 18 Mawrth 1896, fel cynrychiolydd Morgans Syndicate Ltd i archwilio eiddo mwyngloddio i fuddsoddwyr yn Llundain a oedd yn chwilio am gyfleoedd buddsoddi cadarn. Caffaelodd ar nifer o fuddiannau eiddo a mwyngloddio ledled y wladwriaeth, gan gynnwys Westralia Mount Morgans,^[4] ac ystyrir ef, yn gyffredinol, yn awdurdod blaenllaw ar fuddsoddiadau mwyngloddio.^[5]^[6]

Gyrfa wleidyddol

Ar 4 Mai 1897 etholwyd Morgans i sedd Cynulliad Deddfwriaethol Coolgardie.

Yn y senedd, roedd yn gefnogwr i'r Prif Weinidog Syr John Forrest. Wedi i Forrest ymddiswyddo o wleidyddiaeth y wladwriaeth, bu cyn cefnogwyr Forrest yn parhau i gydweithio; cyfeiriwyd at y grŵp fel y ministerialists. Ym mis Tachwedd 1901, fe wnaeth y gweinidogion drechu olynydd Forrest i'r arweinyddiaeth, George Leake, ar bleidlais diffyg hyder, ac fe'i gorfodwyd i ymddiswyddo. Fodd bynnag, ni allent gytuno ar enwebai ar gyfer olynydd iddo. Gwahoddodd y llywodraethwr Frederick Henry Piesse i lunio llywodraeth ond ni allai gael digon o gefnogaeth.^[7]

Yn y pen draw, cytunodd y ministerialists ar Morgans fel ymgeisydd cyfaddawd, a chymerodd swydd Prif Weinidog a Thrysorydd Trefedigaethol ar 21 Tachwedd 1901, er nad oedd ganddo unrhyw brofiad blaenorol o wasanaethu fel gweinidog.

Cyn 1947, roedd yn ofynnol i weinidogion a oedd newydd eu penodi ymddiswyddo a sefyll ar gyfer eu hailethol. Yn yr isetholiad gweinidogol dilynol i godi Morgans yn Brif Weinidog, roedd cefnogwyr Leake yn sefyll yn erbyn y cabinet newydd ei benodi gan Morgans, a chafodd tri o'r chwe gweinidog newydd eu trechu. Heb obaith ffurfio llywodraeth gofynnodd Morgans i Lywodraethwr y dalaith i ddiddymu'r Cynulliad a galw etholiad cyffredinol, ond gwrthodwyd y cais. Ymddiswyddodd Morgans fel Prif Weinidog ar 23 Rhagfyr 1901, ac ail benodwyd Leake, y tro hwn gyda chefnogaeth glir. Ni safodd Morgans yn yr etholiad deddfwrfa ddilynol.^[1][

Gyrfa ddiweddarach

Roedd bywyd Alf Morgans ar ôl gwleidyddiaeth yn cynnwys nifer o apwyntiadau consylaidd yng Ngorllewin Awstralia. O 1910 i 1917, roedd yn Gonswl Awstria-Hwngari yng Ngorllewin Awstralia; Ym 1915 bu'n Is-gonswl i Sbaen hefyd. Ym 1921 penodwyd ef yn Asiant Consylaidd yn Perth a Fremantle dros Unol Daleithiau America, gan aros yn y swydd tan 1930, pan ymddiswyddodd oherwydd afiechyd.^[8]

Bu farw ar 10 Awst 1933 yn Ne Perth yng Ngorllewin Awstralia.^[9]