Катэхізіс Сымона Буднага

Тытульны ліст «Катэхізіса», выдадзенага ў Нясвіжы ў 1562 годзе. Надпіс на тытуле: «Катихисісъ, то естъ наука стародавная хрістіаньская от светого писма, для простыхъ людей языка руского, въ пытаніахъ и отказѣхъ събрана»

«Катэхізіс» (аг.-усх.-слав.: Катихисісъ) — кніга кароткіх пытанняў і адказаў на хрысціянскую тэматыку, выдадзеная 10 чэрвеня 1562 года ў Нясвіжы філосафам і дзеячом рэфармацыйнага руху Сымонам Будным і кальвінісцкім прапаведнікам Лаўрэнцем Крышкоўскім.

Катэхізіс перавыдаваўся тройчы. Першы раз у Стакгольме ў 1628 годзе, наступныя разы — у Мінску ў 2005 і 2012. Дагэтуль бібліятэкі Беларусі не мелі ніводнага асобніку гэтай кнігі, і з творам маглі пазнаёміцца толькі даследчыкі ў аддзеле рэдкай кнігі Нацыянальнай бібліятэкі, і толькі з яго ксеракопіяй.

Гісторыя

Ідэяй адукацыі «простых людзей» Сымон Будны захапіўся ў 1560 годзе ў часе працы на пасадзе прапаведніка ў Клецку[1]. Сумесна з нясвіжскім прапаведнікам Мацеем Кавячынскім, яго братамі, кальвінісцкім прапаведнікам Лаўрэнціем Крышкоўскім Будны заснаваў у Нясвіжы друкарню. Грашовую дапамогу на яе ўтрыманне аказалі Мікалай Радзівіл «Чорны» і будучы канцлер вялікі літоўскі Астафій Валовіч. На загад апошняга з Вільні былі перавезеныя шрыфты Францыска Скарыны, што паскорыла з’яўленне «Катэхізіса» ўжо ў чэрвені 1562 года.

Апісанне

Змест

У сваёй прадмове да «Катэхізіса» Сымон Будны адзначае, што яго кніга выдаецца не толькі з асветніцкіх мэтаў:

" Сію книжку написахъ, абы... истинны разуменіа жаждущиі мели, чого бы ся и сами учили и деток своихъ научали "

Ён заклікае феадалаў, найперш маладых князёў Радзівілаў, шанаваць тагачасную беларускую мову і клапаціцца аб развіцці культуры, адукацыі і кнігадрукавання:

" Абы ваши княжацкия милости не только в чужоземских языцех кохали, але бы ся теж... и того здавна славного языка славянского размиловати и оным ся бавити рачили. Слушная бо речь ест, абы ваши княжацкие милости того народу язык миловати рачили, в котором давъные предъки и их княжацкие милости панове отци ваших княжацких милости славне преднейшие преложеньства несуть "

Пісьменнік-палеміст рашуча асуджае імкненне Рэчы Паспалітай вывесці з ужытку «рускую мову» (старабеларускую мову) і замяніць яе польскай[2]. Акрамя выкладаў асобных палажэнняў хрысціянскага веравучэння, у кнізе ўзнімаліся такія актуальныя для таго часу праблемы, як грамадзянскія абавязкі чалавека, адносіны да дзяржаўных пасад, права валодання зямельнай уласнасцю, стаўленне хрысціян да войнаў і інш[2].

Моўныя адметнасці

Фанетыка

«Катэхізіс» стаў узорам выкарыстання зразумелай простаму народу старажытнай беларускай мовы. Народная гаворка тут выкарыстоўваецца нашмат шырэй і паслядоўней, чым у выданнях Францыска Скарыны[3]. Незважаючы на рэлігійную тэматыку, «Катэхізіс», паводле прафесара Льва Шакуна, па сваіх моўна-стылістычных асаблівасцях набліжаецца да твораў тагачаснай свецкай літаратуры Літвы, якая ўжо даволі далёка адыйшла ад царкоўнаславянскай кніжнасці[4].

Сярод адметных фанетычных рысаў беларускай гаворкі, якія Будны адным з першых свядома адлюстраваў у сваім творы, можна адзначыць:[3]

Адметы Прыклад
1) пераход «у» ва «ў» нескладовае, якое праз адсутнасць спецыяльнай графемы перадавалася праз «в» «вживати», «навчаніе», «навчати»
2) зацвярджэнне шыпячых «божыи», «всемогучыи», «иншыи», «чужыи», «маючы», «содравшы»
3) у «Катэхізісе» ўпершыню ў беларускім пісьменстве паралельна мяккім «-ть» ўжываецца і цвёрды канчатак «тъ» у формах дзеясловаў 3-й асобы адзіночнага і множнага ліку цяпершаняга часу (параўн.: «маеть», «мовить», «пишеть», «стоить», «ведають», «терпеть» — «обецуетъ», «говорятъ», «завидуютъ», «живутъ», «могутъ»

Лексіка

Значную моўную адметнасць уяўляе і слоўнікавы склад, асновай якога з’яўляецца ўласнабеларуская лексіка, да якой належаць як агульнаславянскія словы, што існуюць і ў сучаснай беларускай мове, так і шматлікія новаўтварэнні, якія ўзніклі на глебе самастойнага існавання беларускай мовы[3].

Даследчык мовы твораў С. Буднага акадэмік Аркадзь Жураўскі, у прыватнасці, адзначае наступныя асаблівасці лексічнага складу «Катэхізіса»:

Адметы Прыклад
1) у «Катэхізісе» прысутнічае значная колькасць лексічных беларусізмаў, якія толькі-толькі пачыналі замацоўвацца ў літаратурным ужытку таго часу «бачити», «взоръ», «выховати», «згинути», «карати», «краина», «личьба», «мова», «мовити», «надея», «наставникъ», «прикрий», «пытанье», «справа», «ховати»[5]
2) у Буднага назвы дзён тыдня ўжываюцца ў беларускім фанетыка-марфалагічным абліччы: «понѣдѣлокъ», «второкъ», «середа», «четвѣеръ», «пятница», «субота»
3) у лексыцы «Катэхізіса» сустракаецца нямала палянізмаў, большасць з якіх — словы, якія раней не выкарыстоўваліся ў помніках, але пазней фактычна замацаваліся ў беларускім пісьменстве: «дочасный», «жебровати», «зычити», «згола», «зацный», «маетность», «малженство», «пришлый», «цнота», «члонок», «шкода»
4) значэнні незразумелых словаў Сымон Будны тлумачыў наўпрост у тэксце[3]
(гэты прыём тлумачэння вядомы з канца XV ст.)
«брака или женитьбы», «брань или валка», «елеомъ или маслом», «зелье або лекарство», «недуги або хворобы», «совесть або сумненне», «татьми се есть злодѣеями», «чада або молодые люди» і г. д. (некаторыя словы С. Будны тлумачыў на палях: «напасть — искушение», «стихія — початки», «чающе — ожидаючи»

Пераклады

У пачатку 1990-х у Нацыянальнай бібліятэцы імя М. Я. Салтыкова-Шчадрына ў Санкт-Пецярбургу быў знойдзены поўны спіс нясвіскага «Катэхізіса» ў перакладзе на рускую мову[6].

Даследчыкі прыйшлі да высновы, што гэту кнігу ў пачатку XVIII стагоддзя збіраліся перавыдаць у пятроўскай Расіі. Падтрыхтоўкай выдання, як мяркуюць, кіраваў адзін з найбліжэйшых паплечнікаў Пятра I, былы рэктар Кіева-Магілянскай акадэміі Феафан Пракаповіч[6].

Зноскі

  1. Мікалай Прыгодзіч «Для простыхъ людей языка руского…» Сымон Будны і яго «Катэхізіс» // Роднае слова. — Мн.: 1994. — № 3. — С. 23.
  2. а б Мікалай Прыгодзіч «Для простыхъ людей языка руского...» Сымон Будны і яго «Катэхізіс» // Роднае слова. — Мн.: 1994. — № 3. — С. 24.
  3. а б в г Мікалай Прыгодзіч «Для простыхъ людей языка руского...» Сымон Будны і яго «Катэхізіс» // Роднае слова. — Мн.: 1994. — № 3. — С. 25.
  4. Шакун Л. М. Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мн., 1984. — Т. 1.
  5. гл. Жураўскі А. Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мн., 1967. — Т. 1. — С. 187—201.
  6. а б Мікалай Прыгодзіч «Для простыхъ людей языка руского...» Сымон Будны і яго «Катэхізіс» // Роднае слова. — Мн.: 1994. — № 3. — С. 26.

Спасылкі

Read other articles:

Endovascular aneurysm repairIntervensiEndovascular aneurysm repairSinonimEndovascular aortic repairICD-9-CM39.51, 39.52, 39.7[sunting di Wikidata] Endovascular aneurysm repair (EVAR) atau perbaikan aneurisma endovaskular adalah prosedur bedah endovaskuler minimal invasif yang dilakukan untuk mengatasi kelainan pada aorta terutama aneurisma aorta abdominalis (AAA). Jika digunakan untuk mengatasi aneurisma aorta torakalis, prosedurnya disebut TEVAR atau Thoracic Endovascular Aortic/Aneurysm...

 

Dr. H.Asripan NaniM.Si Wali Kota Kotamobagu Ke-3PetahanaMulai menjabat 25 September 2023PresidenJoko WidodoGubernurOlly Dondokambey PendahuluTatong BaraPenggantiPetahanaAsisten Perekonomian dan Pembangunan Sekretariat Provinsi Sulawesi UtaraPetahanaMulai menjabat 26 Juli 2023GubernurOlly DondokambeyKepala Dinas Perpustakaan dan Arsip Daerah Pemprov SulutMasa jabatan26 November 2021 – 26 Juli 2023GubernurOlly Dondokambey Informasi pribadiLahir28 Agustus 1966 (umur 5...

 

Cet article est une ébauche concernant le droit français. Vous pouvez partager vos connaissances en l’améliorant (comment ?) selon les recommandations des projets correspondants. Article 14 de la Constitution du 4 octobre 1958 Données clés Présentation Pays France Langue(s) officielle(s) Français Type Article de la Constitution Adoption et entrée en vigueur Législature IIIe législature de la Quatrième République française Gouvernement Charles de Gaulle (3e) Promulgation 4...

Frankfort, KentuckyKotaState CapitolLokasi Frankfort, KentuckyNegaraAmerika SerikatNegara bagianKentuckyCountyFranklinDidirikan1786Incorporated28 Februari 1835Pemerintahan • JenisDewan/Manajer • MayorGippy GrahamLuas • Total15,0 sq mi (400 km2) • Luas daratan14,7 sq mi (380 km2) • Luas perairan0,3 sq mi (8 km2)Ketinggian509 ft (155 m)Populasi (2010) • Total25.527...

 

2014 DreamWorks Animation film Mr. Peabody & ShermanTheatrical release posterDirected byRob MinkoffScreenplay byCraig WrightBased onPeabody's Improbable Historyby Ted KeyProduced by Alex Schwartz Denise Nolan Cascino Starring Ty Burrell Max Charles Ariel Winter Stephen Colbert Leslie Mann Allison Janney Edited byMichael AndrewsMusic byDanny Elfman[1]Productioncompanies DreamWorks Animation PDI/DreamWorks Bullwinkle Studios Distributed by20th Century FoxRelease dates February ...

 

DangdutSumber aliranHindustani, Melayu, Arab, patrol, gamelan, rok, pop, houseSumber kebudayaanTh. 1970-an IndiaAlat musik yang biasa digunakanTabla (dapat diganti dengan ketipung), drum set, suling, tamborin, gitar (akustik atau elektrik), mandolin, bass, saksofon, terompet, kibor, dll.[1]SubgenreDangdut asli (Rhoma Irama, Meggy Z, Elvy Sukaesih)Koplo (Jawa Timur, Jawa Tengah & Yogyakarta)Jaranan dangdut (Nganjuk & Banyuwangi)Dangdut rampak/Calung (Jawa Barat & Banten)Dan...

Peta lokasi Pasig. Kota Pasig (Tagalog:Lungsod ng Pasig;Inggris:Pasig City) adalah kota yang terletak di Metro Manila, Filipina. Kota ini memiliki populasi sebesar 505.058 jiwa. Kota ini memiliki 30 barangay. Pranala luar Philippine Standard Geographic Code Diarsipkan 2012-04-13 di Wayback Machine. 2000 Philippine Census Information lbsKota dan Munisipalitas Metro ManilaKotaCaloocan · Las Piñas · Makati · Malabon · Mandaluyong · Manila&#...

 

Overview of health and illnesses of Adolf Hitler Adolf Hitler (right) showing Benito Mussolini the wreckage of the room Hitler was in when an assassination attempt by bombing occurred at his Wolf's Lair headquarters. Hitler suffered numerous superficial wounds, but both of his eardrums were punctured by the blast. While he recovered from those injuries, Hitler's health had been on a decline for some time before the incident, and he never returned to the state of fitness he had enjoyed before....

 

Fictional kid gang in the DC Comics Universe Newsboy LegionThe original Newsboy Legion (from left to right: Gabby, Bigwords, Tommy, and Scrapper) in Star Spangled #7 (April 1942).Art by Jack Kirby.Publication informationPublisherDC ComicsFirst appearanceStar-Spangled Comics #7 (April 1942)Created byJoe SimonJack KirbyIn-story informationMember(s)Tommy TompkinsBig WordsGabbyScrapperFlippa Dippa The Newsboy Legion is a teenage vigilante group in the DC Comics Universe. Created by Joe Simon and ...

この項目には、一部のコンピュータや閲覧ソフトで表示できない文字が含まれています(詳細)。 数字の大字(だいじ)は、漢数字の一種。通常用いる単純な字形の漢数字(小字)の代わりに同じ音の別の漢字を用いるものである。 概要 壱万円日本銀行券(「壱」が大字) 弐千円日本銀行券(「弐」が大字) 漢数字には「一」「二」「三」と続く小字と、「壱」「�...

 

Северный морской котик Самец Научная классификация Домен:ЭукариотыЦарство:ЖивотныеПодцарство:ЭуметазоиБез ранга:Двусторонне-симметричныеБез ранга:ВторичноротыеТип:ХордовыеПодтип:ПозвоночныеИнфратип:ЧелюстноротыеНадкласс:ЧетвероногиеКлада:АмниотыКлада:Синапси...

 

Mudan Paeonia suffruticosa Klasifikasi ilmiah Kerajaan: Plantae (tanpa takson): Angiospermae (tanpa takson): Eudikotil (tanpa takson): Eudikotil inti Ordo: Saxifragales Famili: Paeoniaceae Genus: PaeoniaL. Spesies Lihat teks Paeonia cv. Shima-nishiki Mudan atau peoni (genus Paeonia) adalah genus tunggal untuk tanaman hias yang tergolong keluarga Paeoniaceae. Tanaman botan merupakan tanaman rempah yang tergolong tumbuhan tahunan (perenial). Tinggi mulai dari 50 cm hingga 1,5 meter. Tingg...

Військово-музичне управління Збройних сил України Тип військове формуванняЗасновано 1992Країна  Україна Емблема управління Військово-музичне управління Збройних сил України — структурний підрозділ Генерального штабу Збройних сил України призначений для планува...

 

Распространение языков в Словакии по переписи 1910 года. Распространение языков в Словакии по переписи 2011 года. Языки Словакии — языки, распространённые в Словакии. Официальный государственный язык — словацкий, принадлежащий к группе славянских языков. Венгерский �...

 

Ada usul agar Pelarut dalam reaksi kimia digabungkan ke artikel ini. (Diskusikan) Botol pelarut berisi etanol dan aseton. Pelarut adalah suatu zat yang melarutkan zat terlarut (cairan, padat atau gas yang berbeda secara kimiawi), menghasilkan suatu larutan. Pelarut biasanya berupa cairan tetapi juga bisa menjadi padat, gas, atau fluida superkritis. Kuantitas zat terlarut yang dapat larut dalam volume pelarut tertentu bervariasi terhadap suhu. Pelarut paling umum digunakan dalam kehidupan seha...

Mystery religion in the Roman Empire Mithras redirects here. For other uses, see Mithras (disambiguation). Not to be confused with Mithridatism. Double-faced Mithraic relief. Fiano Romano (Rome), 2nd to 3rd century CE (Louvre Museum). Mithras killing the bull (c. 150 CE; Louvre-Lens) Rock-born Mithras and Mithraic artifacts (Baths of Diocletian, Rome) Mithraism, also known as the Mithraic mysteries or the Cult of Mithras, was a Roman mystery religion centered on the god M...

 

هيئة تنظيم الاتصالات والحكومة الرقميةالهيئة العامة لتنظيم قطاع الاتصالات والحكومة الرقميةالشعارمعلومات عامةالاختصار TDRA (بالإنجليزية)تدرا (بالعربية) البلد  الإمارات العربية المتحدة التأسيس 2003النوع هيئة اتحاديةالمقر الرئيسي أبوظبي،  الإمارات العربية المتحدةموقع �...

 

بولكلي   تقسيم إداري البلد مصر  التقسيم الأعلى محافظة الإسكندرية  إحداثيات 31°13′59″N 29°57′27″E / 31.233°N 29.9576°E / 31.233; 29.9576   تعديل مصدري - تعديل   بولكلي هو حي يقع في منطقة الرمل بالإسكندرية، ويمثل جزء مهم من التاريخ المصري الحديث، منذ أن إحتضن الحي المقر �...

European news website EuractivTypeNews MediaOwner(s)MediahuisFounded1999; 25 years ago (1999)LanguageEnglish, French, German, Spanish, Italian, Polish, Slovak, Czech, Greek, Bulgarian and RomanianHeadquartersBrussels, BelgiumCountryBelgium, France, United Kingdom, Germany, Spain, Italy, Poland, Slovakia, Czech Republic, Greece, Bulgaria, Romania and CroatiaWebsitewww.euractiv.com Euractiv is a European news website focused on EU policies, founded in 1999 by the French media ...

 

German painter The Visitation : Mary visits Elizabeth (1500-1510) Master M. S. (Hungarian: M. S. Mester, German: Meister M. S., Slovak: Majster M. S.) was a 16th-century painter in Central Europe in late Gothic and early Renaissance art. He was active in Selmecbánya (now Banská Štiavnica, Slovakia) in the Kingdom of Hungary, and probably led a workshop there. Since his true name is unknown, he is sometimes identified with various other Gothic masters. German art historians generally i...