Гарадскі пасёлак Карма У цэнтры Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Гомельская Раён Кармянскі Каардынаты 53°07′45″ пн. ш. 30°48′38″ у. д.HGЯO Першая згадка 1596 Гарадскі пасёлак з 1938 Насельніцтва ▼7 837 чал. (1 студзеня 2024)[1] Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 2337 Паштовы індэкс 247170 Аўтамабільны код 3 СААТА 3225551000 Карма на карце Беларусі ±

Карма на Вікісховішчы

Карма^[2] — гарадскі пасёлак у Гомельскай вобласці Беларусі, цэнтр Кармянскага раёна, на р. Сож пры ўпадзенні ў яе р. Кармянка. За 110 км ад Гомеля, 55 км ад чыгуначнай станцыі Рагачоў на лініі Магілёў—Жлобін, аўтадарогамі злучаная з Чачэрскам і з аўтадарогамі Бабруйск—Крычаў і Гомель—Магілёў. Насельніцтва — 7 583 чал. (2017)^[3].

Назва Карма пайшла ад назвы ракі Кармянкі (адпачатны варыянт — Карма), на якой паселішча стаіць. Гэтая рачная назва балцкага паходжання.

Літоўскія гідранімічныя аналагі — рачныя назвы Karmė, Kermėžys. Таксама на Павоччы рака з балцкай назвай Кармянка (< Карма). Гэтыя гідронімы звязаныя з літ. kermėti «нарастаць; абрастаць», už-kermėti «зарастаць»^[4][5]. Назва ракі звязаная з яе зарастаннем рачнымі раслінамі.

Археалагічныя знаходкі на месцы сучаснага гарадскога пасёлка датуюцца 26 тысячагоддзем да нашай эры^[6]. Тым часам у пісьмовых крыніцах Карма ўпершыню ўзгадваецца ў 1665 годзе^[6] як пасёлак Рэчыцкага павета Менскага ваяводства, шляхецкае ўладанне^[7]. Пад 1696 годам яна значыцца ў каптуровай кнізе Рэчыцкага павета ў сувязі з перадачай у вечнае карыстанне рэчыцкаму гарадскому пісару Паўлу Квялчэўскаму. Пад 1726 годам Карма ўзгадваецца ў інвентары Чачэрскага староства.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Карма аказалася ў складзе Расійскай імперыі, дзе стала цэнтрам воласці Рагачоўскага павета^[8] Магілёўскай губерні. У гэты час маёнткам валодалі Быкоўскія; тут працавала цагельня.

На 1847 год у склад Кармянскай воласці ўваходзіла 58 навакольных вёсак; праз пасёлак праходзіў Чарнігаўскі тракт, працавалі паштовая станцыя і народнае вучылішча. На 1880 год у Карме было 149 будынкаў, дзейнічалі царква і 3 сінагогі, працавалі 36 крамаў і вадзяны млын. На 1886 год — школа, 3 іўдзейскія малітоўныя дамы, 30 крамаў, штогод праводзіліся 3 кірмашы. У канцы ХІХ стагоддзя ў пасёлку было 200 двароў.

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Карма абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 года згодна з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква далучыла пасёлак разам з іншымі тэрыторыямі да РСФСР. 25 лютага 1919 года тут выбухнула сялянскае антыбальшавіцкае паўстанне^[be-tarask], у выніку якога паўстанцы занялі Карму. Аднак 26 лютага 1919 года бальшавікі здушылі выступленне. У 1924 годзе Карму вярнулі БССР, дзе яна стала цэнтрам раёна. 27 верасня 1938 года паселішча атрымала афіцыйны статус гарадскога пасёлка. У Другую сусветную вайну з 15 жніўня 1941 да 26 лістапада 1943 года Карма знаходзілася пад акупацыяй Германіі. У 1962—1965 гадах пасёлак уваходзіў у склад Рагачоўскага раёна, у 1965—1966 гадах — Чачэрскага. У 2007 годзе ў склад гарадскога пасёлка ўвайшлі вёскі Куракаўшчына, Новая Зенькавіна, Старая Зенькавіна, Сырск^[9].

Дэмаграфія

• XIX стагоддзе: 1826 год — 926 чал.; 1897 год — 2649 чал.^[10]
• XX стагоддзе: 1923 год — 1,5 тыс. чал.; 1971 год — 4,1 тыс. чал.; 1995 год — 5 тыс. чал.^[10]; 1997 год — 5,1 тыс. чал.^[11]
• XXI стагоддзе: 2004 год — 6,2 тыс. чал.; 2006 год — 6,2 тыс. чал.; 2008 год — 7,5 тыс. чал.; 2009 год — 7448 чал.^[12] (перапіс); 2016 год — 7610 чал.^[13]; 2017 год — 7583 чал.^[3]

У Карме працуюць 2 сярэднія, музычная і спартыўная школы.

Медычнае абслугоўванне насельніцтва ажыццяўляе мясцовая бальніца.

Дзейнічаюць цэнтр культуры, 2 бібліятэкі.

У гарадскім пасёлку выдаецца раённая газета «Світанак над Сожам».

Карма развіваецца ў адпаведнасці з генеральным планам (1976). У паўднёвай частцы пасёлка захаваўся гістарычны цэнтр з рынкам. Забудова галоўных вуліц — 2—5-павярховыя жылыя дамы. Утварыўся мікрараён з 5-павярховымі будынкамі. У цэлым пераважае драўляная забудова сядзібнага тыпу. Прамысловая зона размяшчаецца ў паўночнай частцы мястэчка.

Прадпрыемствы харчовай, лёгкай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасці.

Спыніцца можна ў гасцініцы «Карма»^[14].

• Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагменты)
• Іўдзейскія могілкі
• Сядзіба Дорыя-Дзерналовічаў «Стэфанава» (XIX ст.)
• Царква Святога Мікалая (1832)

• Краявіды Кармы
• 
  Руіны царквы
• 
  Гаспадарчая пабудова пры сядзібе
• 
  Крухмальны завод
• 
  Адміністрацыйны будынак

• Гнэся Львоўна Дазорцава (1901—1966) — беларускі вучоны ў галіне акушэрства і гінекалогіі.
• Яўген Міхайлавіч Перлін — беларускі тэлевядоўца.
• Ірына Міхайлаўна Палякова — беларускі палітык.
• Таццяна Мікалаеўна Далініна (нар. 1963) — беларускі эканаміст. Доктар эканамічных навук.

• Пасёлкі гарадскога тыпу Гомельскай вобласці
• Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі

• Карма // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 372. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Карма

• Геаграфічныя звесткі па тэме Карма на OpenStreetMap