Венецыя

Горад
Венецыя
Venezia
Сцяг[d] Герб
45°26′ пн. ш. 12°19′ у. д.HGЯO
Краіна	Італія
Правінцыя	Венета
Мэр	Luigi Brugnaro[d][1]
Гісторыя і геаграфія
Заснаваны	25 сакавіка 421
Плошча	412 км²
Вышыня цэнтра	2 м
Водныя аб’екты	Венецыянская лагуна і Адрыятычнае мора
Часавы пояс	UTC+1 і UTC+2
Насельніцтва
Насельніцтва	271,3 чалавек (2004)
Канфесійны склад	католікі, пратэстанты
Афіцыйная мова	італьянская, венецыянская
Лічбавыя ідэнтыфікатары
Тэлефонны код	041
Паштовы індэкс	30121–30176
Аўтамабільны код	VE
comune.venezia.it
Венецыя Венецыя
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Венецыя (італ.: Venezia, вен.: Venezsia) — горад у Паўночнай Італіі на астравах у аднайменнай лагуне і на беразе Венецыянскага заліва Адрыятычнага мора. Марскі порт (грузазварот звыш 20 млн тон у год); міжнародны аэрапорт імя Марка Пола. Пачатковы пункт аўтадарог і чыгунак. Венецыя складаецца з 2 частак: гістарычнай, размешчанай на 118 астравах (гл.востраў Сан-Мікеле), падзеленых 150 каналамі і пратокамі, цераз якія перакінуты каля 400 мастоў (Спіс мастоў Венецыі, у тым ліку Рыяльта, мост Уздыхаў, Мост дэла Ліберта), і прамыслова-партовай часткі (уключае гарады Маргера, Местрэ, Фузіна). У Сярэднявеччы Венецыя з'яўлялася цэнтрам Венецыянскай рэспублікі, адной з найважнейшых дзяржаў Міжземнамор'я. У цяперашні час буйны турыстычны і прамысловы цэнтр, сталіца рэгіёну Венета і правінцыі Венецыя. Насельніцтва - 270,4 тыс. жыхароў (2009).

Першыя паселішчы на тэрыторыі Венецыі (на астравах лагуны каля паўночнага ўзбярэжжа Адрыятычнага мора) узніклі ў 5 стагоддзі да н.э. У перыяд нашэсця варварскіх плямён (4-7 ст.н.э.) колькасць насельніцтва павялічылася за кошт уцекачоў з мацерыковай часткі Італіі. У сярэдзіне 6 стагоддзя астравы былі заваяваны Візантыяй, але фактычна заставаліся незалежныя. На астравах узніклі абшчыны, якія ў канцы 7 - пачатку 8 стагоддзя ўтварылі рэспубліку на чале з дожам. Горад Венецыя ўзнік у пачатку IX ст на востраве Рыяльта як цэнтр дуката (герцагства). З IX—X па XVI стагоддзе — буйны цэнтр пасрэдніцкага гандлю паміж Заходняй Еўропай і Усходам. У канцы 10 стагоддзя Візантыя разглядала Венецыю як незалежную дзяржаву. Былі далучаны істрыйскія гарады Кападыстрыя, Парэнца, Умага, Равіньё і іншыя. У часы крыжацкіх паходаў (11-13 стагоддзі) ператварылася ў міжземнаморскую імперыю, авалодала часткай Канстанцінопаля, шэрагам гаваняў на Мармуровым моры і ў пралівах, астравамі Эўбея, Крыт і іншыя. Значанага росквіту Венецыя дасягнула ў 14-15 стагоддзях, замацавалася ў Далмацыі, завалодала некалькімі пунктамі ў Албаніі, Іанічнымі астравамі. У 14 — пачатку 16 стагоддзя пашырыла свае ўладанні на кантыненце (былі далучаны гарады Падуя, Равена, Крэмона, Рыміні). Захоп туркамі Канстанцінопаля (1453), перамяшчэнне гандлёвых шляхоў з Міжземнамор'я ў Атлантычны акіян нанеслі ўдар магутнасці Венецыі. У венецыяна-турэцкіх войнах яна страціла амаль усе тэрыторыі на Балканах і ва Усходнім Міжземнамор'і, што прывяло да палітычнага і эканамічнага заняпаду. У 1797 годзе Венецыя акупавана войскамі Напалеона I і паводле Кампафармійскага міру 1797 года перададзена Аўстрыі. Паводле Прэсбургскага міру 1805 года далучана да Італьянскага каралеўства. Венскі кангрэс 1814-15 зноў перадаў Венецыю Аўстрыі. У час рэвалюцыі 1848-49 гг. у Італіі ў Венецыі абвешчана (сакавік 1848) рэспубліка (кіраўнік Д. Манін), у жніўні 1849 пасля гераічнай абароны яна пала пад ударамі аўстрыйскай арміі. Паводле Венскага міру 1866 года ўвайшла ў склад Італьянскага каралеўства. У 1943 годзе акупіравана нацысцкімі войскамі, была цэнтрам руху Супраціўлення. Вызвалена ў выніку народнага паўстання 28-29 красавіка 1945 года, 30 красавіка занята войскамі саюзнікаў.

Уздоўж каналаў і вузкіх крывых вуліц размяшчаюцца багата дэкараваныя цэрквы, палацы. На цэнтральнай плошчы Сан-Марка — сабор (IX—XV стагоддзя), Палац дожаў (XIV—XV стагоддзяў), Старая бібліятэка Сан-Марка (XVI ст), будынкі рэлігійных братэрстваў (скоул), кляштары. Горад і лагуна уключаныя ў спіс Сусветнай спадчыны.

Вызначаюць 6 адміністрацыйных раёнаў (sestieri), якія склаліся яшчэ ў Сярэднявеччы:

• Сан-Марка (San Marco)
• Канарэджа (Cannaregio)
• Кастэла (Castello)
• Дарсадура (Dorsoduro)
• Сан-Пола (San Polo)
• Санта-Крочэ (Santa Croce)

Прамыслова-партовая частка Венецыі мацерыковая. Суднабудаванне і сударамонт, каляровая металургія, нафтаперапрацоўчая, хімічная, электратэхнічная, лёгкая прамысловасць. Рамесная вытворчасць мастацкіх шкляных вырабаў (гл. Венецыянскае шкло, востраў Мурана; музей), карунак (востраў Бурана), мазаікі. Універсітэт, кансерваторыя (1916). Музеі (у тым ліку Галерэя Акадэміі мастацтваў). Першы агульнадаступны оперны тэатр (1637—1812), оперны тэатр «Фенічэ» (1792).

Астраўная Венецыя — марскі курорт, цэнтр міжнароднага турызму сусветнага значэння, месца правядзення міжнародных кінафестываляў (гл. Венецыянскі кінафестываль), мастацкіх выстаў (гл.Венецыянская біенале), Венецыянскага карнавалу. Нутрагарадскія перавозкі на маторных суднах, гандолах, баржах.

У 2024 годзе Венецыя першай у свеце ўвяла абавязковую плату за аднадзённы ўезд у горад. Грошы маюць браць толькі цягам самых загружаных дзён года з мая па ліпень^[2].

• Тамаза Альбіноні, кампазітар
• Антоніа Вівальдзі, кампазітар
• Джавані Габрыэлі, кампазітар і музыкант
• Карла Гальдоні, драматург
• Джыралама Прыулі, дож
• Геранім Эміліяні, каталіцкі святы

• Спіс цэркваў Венецыі
• Царква Сан-Джобэ
• Царква Іль Рэдэнторэ
• Царква Сан-Барнаба

• Спіс палацаў Венецыі

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 4: Варанецкі — Гальфстрым / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1997. — Т. 4. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0090-0 (т. 4).

• UNESCO Venice Office
• Карта Венецыі Архівавана 28 сакавіка 2007.
• Sectioned map of Venice Архівавана 23 верасня 2010.
• Architecture of Venice: palaces Архівавана 15 чэрвеня 2006.
• A tour of Venice, Europe’s largest carfree city
• Satellite image from Google Maps
• For broadband: Interactive high quality fullscreen QTVR panoramas
• Venice in one picture a day Архівавана 16 кастрычніка 2010.
• A virtual tour of Venice, with free audio guide in mp3