Estaos fundadores del Conseyu d'EuropaDistribución aproximada de les llingües falaes anguaño n'Europa.
La Carta Europea de les Llingües Minoritaries o Rexonales ye un alcuerdu ratificáu n'Estrasburgu'l 5 de payares de 1992 polos estaos miembros del Conseyu d'Europa pa la defensa y promoción de toles llingües d'Europa qu'escarecen de calter d'oficialidá o que siendo oficiales en dalgún de los firmantes nun lo son n'otros o siendo oficiales nel firmante ta en manifiesta debilidá. Esclúyense espresamente los dialeutos de les llingües oficiales y los idiomes de los inmigrantes. Ésta obliga a los mesmos a cumplila, según los sos compromisos.
El Conseyu d'Europa tien como finalidá la salvaguarda de los derechos humanos y la democracia pluralista, per aciu la preeminencia del derechu. Ta constituyíu por más Estaos que los pertenecientes a la Xunión Europea.
Calcúlase qu'alredor de 40 millones de ciudadanos de la Unión usen regularmente una llingua rexonal o minoritaria histórica.[1] Según informes de la Unesco hai más de 30 llingües europees amenaciaes, polo qu'anque s'use'l términu de llingua minoritaria aveza ser un eufemismu de llingua minorizada, que nun son sinónimos.[2][3]Los Estaos escueyen les llingües coles que se comprometen y el grau a aplicar con un mínimu de trenta y cinco párrafos o apartaos escoyíos.
Afita que la proteición de les llingües rexonales o minoritaries históriques d'Europa, qu'en dalgún casu cuerren el riesgu de sumir, contribúi al caltenimientu y al desenvolvimientu de les tradiciones y la riqueza cultural del continente. Amás, la posibilidá d'usar estes llingües tantu na vida privada como na pública constitúi un drechu imprescriptible.
Tamién sorraya que la proteición y el fomentu d'estos idiomes dientro del valor intercultural y del plurillingüismu nun tendríen de facese en desterciu de les llingües oficiales y de la necesidá d'aprendeles.
Definición
Afítase que les llingües a les que se fai referencia son les emplegaes tradicionalmente nun territoriu d'un Estáu por un númberu inferior al restu de la población d'esi Estáu. Son distintu a les llingües oficiales del Estáu, nun incluyendo a los dialeutos d'éstes, nin les llingües de los inmigrantes.
El territoriu en que se fala una llingua rexonal o minoritaria" ye la estaya xeográfica na que dicha llingua ye la manera d'espresión d'un númberu de persones que xustifica l'adopción de les distintes midíes de proteición y fomentu previstes na presente Carta.
Sicasí les llingües ensin territoriu" son les emplegaes en tol territoriu del Estáu per parte de porcentaxes minoritarios de persones y que, poro, nun se pueden circunscribir a un estaya xeográfica concreta del mesmu.
Oxetivos y finxos
Tán descritos nel artículu 7. Tou Estáu puede formular una o delles reserves a los párrafos 2 a 5 d'esti artículu 7, nun almitiéndose nenguna otra reserva (artículu 21).
1. Nos territorios nos que se falen diches llingües y según la situación de caúna d'elles, les Partes van basar la so política, la so llexislación y la so práutica a:
2. Les Partes comprométense a desaniciar toa restricción o torga no que cinca al usu d'una llingua rexonal o minoritaria que desaliente o ponga en peligru'l caltenimientu o'l desenvolvimientu de la mesma.
3. Les Partes comprométense a fomentar la comprensión mutua ente tolos grupos llingüísticos del país, buscando la tolerancia escontra les llingües rexonales o minoritaries.
4. Tienen De tenese en considerancia les necesidaes y los deseos espresaos polos grupos qu'empleguen diches llingües. Si ye necesariu creando órganos encargaos d'asesorar a les autoridaes sobro estes llingües.
5. Lo mesmo ye aplicable a les llingües ensin territoriu. Sicasí, les midíes van determinase de manera flexible, según les necesidaes y los deseos, y respetando les tradiciones y carauterístiques de los grupos que falen les llingües de que se trate.
Desglose de los artículos
Nos estremaos artículos descríbense los ámbitos d'actuación de les Partes:
Enseñanza (artículu 8).
Xusticia (artículu 9).
Autoridaes alministratives y servicios públicos (artículu 10).
Medios de comunicación (artículu 11).
Actividaes y servicios culturales (artículu 12).
Vida económica y social (artículu 13).
Intercambios tresfronterizos (artículu 14).
Aplicación d'esta Carta
L'hemiciclu de la Paz, interior de l'Asamblea.
Nel apartáu IV detállase que les Partes apurrierán informes al secretariu xeneral del Conseyu d'Europa de la política siguida al respeutu que se va facer de forma trienal y que se van facer públicos. Estos van examinase por un Comité d'espertos (formáu por un miembru per cada Parte, designáu pol Comité de Ministros entre una llista de persones de la mayor integridá y de reconocida competencia, nomaos pa 6 años) que va preparar un informe pal Comité de Ministros. Dichu informe va dir acompañáu de les observaciones que se convidara a facer a les Partes y el Comité de Ministros podrán facelu públicu.
El secretariu xeneral del Conseyu d'Europa va facer un informe biañal detalláu a l'Asamblea Parllamentaria, sobro l'aplicación de la Carta.
Estaos que lu roblen
Descríbense les llingües coles que se comprometen, pero caúna en distintos graos que nun se describen. Nel cuadru de la derecha les llingües autóctones que nun consten que se protexan. Anque esta Carta busca la proteición de les llingües europees, la xurisdicción de los Estaos europeos aplícase a otros idiomes minorizados n'otros continentes.
Estaos firmantes de la Carta Europea de les Llingües Minoritaries o Rexonales
Les reconocíes como oficiales nos estatutos d'autonomía y les otres qu'estos estatutos protexen y amparen: catalán (Cataluña, Islles Baleares, C. Valenciana[6] y Aragón),[7] vascu (País Vascu y parte vascófona de Navarra), gallegu (Galicia), occitanu (Cataluña), asturianu (Asturies), lleonés (Castiella y Lleón),[8] aragonés (Aragón).[9]
Rifeñu o tarifit (Melilla) y árabe marroquín (Ceuta).[10] romanín (tol territoriu). Asturlleonés (Cantabria),[11] y asturlleonés (Estremadura).[12]
Alemán, bretón, catalán, corsu, vascu, francoprovenzal, luxemburgués, occitanu y romanín. Fuera del continente entre otres llingües indíxenes: warao (Guayana Francesa), llingües caribes (San Martín), shimaore (Mayotte), tamil (Reunión)
Josep Romeu, coles mesmes xerente del CIEMEN, una organización non gubernamental con sede en Cataluña (España) señala que son los Estaos los que deciden como traten a les llingües rexonales o minoritaries, ensin considerar los derechos de los falantes de les llingües y ensin poder coercitivu pal so cumplimientu:
Eduardo J. Ruíz Vieytez doctor de Drechos Humanos na Universidá de Deusto nel so trabayu Llingües oficiales y llingües minoritaries: cuestiones sobro'l so estatutu xurídicu al traviés del derechu comparáu realiza dos crítiques al respeutive de la Carta y la situación xurídica de les llingües europees. Una fai referencia a la esclusión nesta Carta de les llingües de los inmigrantes, situación qu'hai que considerar como dimámica y protexer igualmente estes llingües conforme se produza'l so asentamientu:
En segundu llugar considera qu'estes llingües, como tol sofitu cultural ya identitariu d'estes minoríes, nos sistemes democráticos queda por cuenta de les mayoríes existentes nesti Estáu, lo que puede llevar a una falta de reconocencia y una debilidá política que puede llegar a la marxinación:
Guillem Calaforra de la Universidá Jagellónica de Cracovia considera tamién la falta de compromisu auténticu d'esta Carta que se realizó dende enriba y ensin dar un poder real a les comunidaes onde tán estes llingües minorizaes, que lo fueron por aiciones actives de los estaos-nación dominantes. Poro queda como una bona voluntá del qu'ostenta'l poder:
↑España declara que, a los efeutos previstos nos citaos artículos, entiéndense por llingües rexonales o minoritaries, les llingües reconocíes como oficiales nos Estatutos d'Autonomía de les Comunidaes Autónomes del País Vascu, Cataluña, Islles Baleares, Galicia, Comunidá Valenciana y Navarra.
España declara tamién, a los mesmos efeutos, que tamién s'entienden por llingües rexonales o minoritaries les que los Estatutos d'Autonomía protexen y amparen nos territorios onde tradicionalmente se falen.
↑llingües protexíes por Italia: albanés, catalán, alemán, griegu, eslovenu, croata, francés, francoprovenzal, friulanu, ladín, occitanu, sardu Llingües oficiales de cada país. Goecities.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
