Tập san Sử Địa

Tập san Sử Địa số cuối cùng, 1975

Tập san Sử Địa là một tập san học thuật sưu tầm, khảo cứu chuyên ngành do nhóm giáo sư, sinh viên Trường Đại học Sư phạm Sài Gòn thuộc Viện Đại học Sài Gòn chủ trương thực hiện, phát hành mỗi 3 tháng, với Nguyễn Nhã làm chủ nhiệm và Phạm Thị Hồng Liên quản lý, và với sự bảo trợ của nhà sách Khai Trí tại Sài Gòn. Toàn bộ Tập San Sử Địa gồm có 29 số (22 tập), được phát hành từ năm 1966 cho tới 30 tháng 4 năm 1975 thì ngừng.

Ban chủ biên tập san có sự tham gia của các chuyên gia như giáo sư Nguyễn Thế Anh, Bửu Cầm, Phan Khoang, Phạm Văn Sơn, Phạm Cao Dương, Quách Thanh Tâm, Trần Anh Tuấn, Tạ Chí Đại Trường, Chen Chin Hô (tức Trần Kình Hòa), Đặng Phương Nghi... Ngoài ra còn có một số nhà nghiên cứu tham gia viết bài như Hoàng Xuân Hãn, Lê Văn Hảo, Vương Hồng Sển, Hồ Hữu Tường, Nguyễn Hùng Cường, Nguyễn Đăng Thục...[1]

Năm 2007, toàn bộ 29 số tập san Sử địa đã được tái bản dưới dạng số hóa trong một CD-ROM (ảnh) do Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam phối hợp cùng Viện Viễn Đông Bác cổ của Pháp thực hiện dưới sự đồng ý của Tiến sĩ sử học Nguyễn Nhã - nguyên chủ bút tập san.[2] Nhân dịp tái bản lần này, giáo sư Phan Huy Lê - Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam - nhận định: "Tập san Sử Địa để lại cho tôi những ấn tượng sâu sắc về tinh thần khoa học và ý thức dân tộc của những người chủ trương tập san và các tác giả bài viết. Tính khoa học và tính dân tộc là đặc điểm bao trùm của tập san. Nhiều bài viết trên tập san thật sự là những công trình nghiên cứu có giá trị cao, sưu tầm tư liệu công phu, xử lý thông tin khoa học, thái độ khách quan trung thực và nhất là góp phần dấy lên tinh thần yêu nước, ý thức dân tộc và nêu cao các giá trị văn hóa dân tộc..."

Bối cảnh ra đời

Được chuẩn bị và hình thành từ phong trào sinh viên những năm 1963 - 1964, bước đầu một số sinh viên (thuộc hai ban Sử Địa Trường Đại học Sư phạm Sài Gòn) thành lập một câu lạc bộ ngoại khóa lấy tên "Nhóm Sử Địa Đại học Sư Phạm Sài Gòn", thường tổ chức các hoạt động du khảo, diễn thuyết, báo chí và phát hành nội san "Tin Sử Địa" (in ronéo).[3] Ông Nguyễn Văn Trương, chủ nhà sách Khai Trí tình cờ được đọc một số của nội san này và muốn giúp đỡ việc in ấn. Sau đó, ngày 27 tháng 2 năm 1966, Tập san Sử Địa số 1 ra mắt tại Câu lạc bộ Báo chí tại Sài Gòn, và ông Nguyễn Nhã, lúc đó vừa học xong Đại học, được giao trách nhiệm chủ nhiệm.[4][5]

Nhờ tính cách đa dạng của các tác giả góp mặt và hoàn cảnh sáng tác khá tự do của miền Nam lúc đó, cũng như sự tiếp cận thông tin nhiều chiều nên những bài viết được trình bày qua nhiều góc cạnh khác nhau, với từng quan điểm cá nhân và khách quan của người viết.

Danh sách đề mục 29 quyển Tập San Sử Địa

Số 1 - Tháng 1, 2, 3/1966

Tập san số ra mắt, 1966

Số 2 - Tháng 4, 5, 6/1966

Số 3 - Tháng 7, 8, 9/1966

Đặc khảo về Trương Công Định

Số 4 - Tháng 10, 11, 12 - 1966

Số 5 - Tháng 1, 2, 3/1967

Đặc khảo về phong tục Tết Việt Nam và các lân bang

Số 6 - Tháng 4, 5, 6/1967

Số 7 và 8 - Tháng 7, 8, 9, 10, 11, 12/1967

Đặc khảo về Phan Thanh Giản (1796-1867)

  • Lá thư tòa soạn
  • Phan Thanh Giản đi sứ ở Paris - Trương Bá Cần.
  • Phan Thanh Giản dưới mắt người Pháp - Nguyễn Thế Anh.
  • Một nghi vấn về tập Tây Phù Nhật Ký - Lãng Hồ
  • Kinh Lược Đại Thần Phan Thanh Giản với sự chiếm cứ ba tỉnh miền Tây - Phù Lang
  • Chung quanh cái chết và trách nhiệm của Phan Thanh Giản trước các biến cố của Nam Kỳ cuối thế kỷ XIX - Phạm Văn Sơn
  • Cuộc đời Phan Thanh Giản - Trần Quốc Giám
  • Nhơn cuộc du xuân, may gặp kho tàng quý giá về Cụ Phan Thanh Giản - Lê Văn Ngôn
  • Thái độ của triều đình Huế đối với Phan Thanh Giản - T.Q.G.
  • Bản án của các Đại Thần nghị xử về việc để thất thủ 3 tỉnh Vĩnh Long - An Giang - Hà Tiên - Tô Nam dịch.
  • Lương Khê Thi Văn Thảo - Tô Nam - Mai Chưởng Đức - Mộng Tuyết thất tiểu muội trích dịch.
  • Bài Văn Bia ở Miếu Văn Thánh Vĩnh Long do Phan Thanh Giản soạn - Mai Sơn sưu tập
  • Bức thư Nôm (26-1-1837) của Phụ Thân gửi cho Phan Thanh Giản
  • Ý kiến bạn đọc: về địa danh Faifo - Lịch sử súng thần công - Sự tương tàn giữa gia đình hoàng tử Cảnh và vua Minh Mạng
  • Giới thiệu sách báo
  • Hộp thơ Sử Địa
  • Tin tức đặc biệt: Sự thành lập Hội Giáo sư Sử Địa Việt Nam
  • Mục lục phân tích số 7 & 8 bằng ngoại ngữ

Số 9 và 10 - Tháng 1, 2, 3, 4, 5, 6/1968

Đặc khảo về vua Quang Trung

Số 11 - Tháng 7, 8, 9 - 1968

Số 12 - Tháng 10, 11, 12 - 1968

Kỷ Niệm 100 năm Nguyễn Trung Trực

  • Lá thư tòa soạn
  • Nguyễn Trung Trực, dõng tướng Tân An Phủ - Phù Lang Trương Bá Phát
  • Xin cung hiến một ít tài liệu về Cụ Nguyễn Trung Trực - Lê Thọ Xuân
  • Nguyễn Trung Trực, một Kinh Kha của miền Nam - Phạm Văn Sơn
  • Cải chính một điều lầm tài liệu về Nguyễn Trung Trực - Đông Hồ
  • Đất khởi nghĩa và vài giai thoại về Nguyễn Trung Trực - Sơn Nam
  • Tình hình chính trị Việt Nam thời kỳ Nguyễn Trung Trực khởi nghĩa: Quan điểm của Ba Lê, Madrid và Huế về hòa ước Saigon 1862. Phản ứng của nhân dân Việt Nam. Các giáo sĩ - Nguyên bản Nguyễn Xuân Thọ, bản dịch của Nguyễn Huy
  • Chung quanh vấn đề viết soạn tiểu sử Nguyễn Trung Trực cũng như của các nhân vật lịch sử khác - Vương Hồng Sển
  • Ý kiến bạn đọc
  • Giới thiệu sách báo
  • Hộp thơ sử địa
  • Mục lục Tập San Sử Địa trong 3 năm (từ 1966 đến 1968)
  • Mục lục phân tích bằng ngoại ngữ
  • Phụ lục bằng Pháp ngữ

Số 13 - Tháng 1, 2, 3/1969

Kỷ Niệm Chiến Thắng Xuân Kỷ Dậu (Đống Đa)

  • Lá thư tòa soạn
  • Trận Đống Đa - Phù Lang Trương Bá Phát
  • Đống Đa, mâu thuẫn văn hóa vượt biên giới - Tạ Chí Đại Trường
  • Bắc Hành Tùng Ký - Hoàng Xuân Hãn
  • Triều đại Quang Trung dưới mắt các nhà truyền giáo tây phương - Đặng Phương Nghi
  • Tài dùng binh của Nguyễn Huệ - Nguyễn Nhã
  • Chung quanh các cuộc chiến thắng quân Tôn Sĩ Nghị của vua Quang Trung ngày Tết năm Kỷ Dậu - Phan Khoang
  • Vài tài liệu về Ngọc Hân Công Chúa và Quang Trung - Tạ Quang Phát
  • Trái tim bất tử của Lê Chiêu Thống - Tô Nam
  • Cuộc giao thiệp giữa Quang Trung với Càn Long. Vụ 16 châu và xây đền Sầm Nghi Đống - Lý Văn Hùng
  • Những đặc điểm về Nguyễn Huệ - Phạm Văn Sơn
  • Giới thiệu sách báo
  • Mục lục phân tích bằng ngoại ngữ

Số 14 và 15 - Tháng 4, 5, 6, 7, 8, 9/1969

  • Lá thư tòa soạn
  • Bắc Hành Tùng Ký - Hoàng Xuân Hãn
  • Sau ngót 150 năm. Thử giải điểm thắc mắc của An Toàn Hầu Trịnh Hoài Đức về sử địa nước nhà - Lê Thọ Xuân
  • Cuộc bạo hành tại Huế ngày 5-7-1885 - Vụ cướp phá hoàng cung - Cuộc đề kháng của vua Hàm Nghi và triều Đồng Khánh - Nguyễn Xuân Thọ
  • Nguyên nhân khô hạn ở Miền Phan - Nguyễn Huy
  • Cuộc chiến tranh giành ảnh hưởng ở nước Chân Lạp giữa Tiêm la và các Chúa Nguyễn - Phan Khoang
  • Tài dùng binh của Nguyễn Huệ - Nguyễn Nhã
  • Địa danh, di tích lịch sử, thắng cảnh trong vùng người Việt gốc Miên - Lê Hương
  • Dẫn vào lịch sử - Trần Anh Tuấn
  • Trung Việt văn hóa luận tập - Mai Chưởng Đức dịch
  • Sự quan hệ của Bác Cổ Học viện đối với văn hóa nước ta - Bửu Cầm và Cẩm Hà dịch
  • Đông Dương Cộng sản Đảng - Tài liệu của sở mật thám Đông Dương
  • Giới thiệu sách báo
  • Ý kiến bạn đọc
  • Mục lục phân tích bằng ngoại ngữ

Số 16 - Tháng 10, 11, 12/1969

Đặc khảo Việt Kiều tại các lân bang: Miên,Thái, Lào

  • Lá thư tòa soạn
  • Việt Kiều tại Thái Lan - Đông Tùng
  • Sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc của Việt Kiều tại Thái Lan - Đông Tùng
  • Thơ văn cách mạng phổ biến trong giới Việt Kiều ở Thái Lan - Đông Tùng
  • Đời sống Việt Kiều tại Cao Miên - Lê Hương
  • Việt Kiều tại Ai Lao qua các thời đại - Tùng Vân
  • Katay Don Sasorith, Thủ tướng Lào gốc Việt - Tùng Vân
  • Việt Kiều tại Ai Lao - Phạm Trọng Nhân
  • Việt Kiều tại Thái Lan - Châu Long
  • Vai trò của người Việt Nam tại bán đảo Đông Dương - Hãn Nguyên
  • Bắc Hành Tùng Ký - Hoàng Xuân Hãn
  • Cuộc tranh giành ảnh hưởng ở nước Chân Lạp giữa Tiêm La và các Chúa Nguyễn - Phan Khoang
  • Ý kiến bạn đọc
  • Giới thiệu sách báo
  • Mục lục phân tích bằng ngoại ngữ

Số 17 và 18 - Tháng 1, 2, 3, 4, 5, 6/1970

Số 19 và 20 - Tháng 7, 8, 9, 10, 11, 12/1970

Đặc khảo về Cuộc Nam Tiến của dân tộc Việt Nam

  • Lá thư tòa soạn
  • Hà Tiên, chìa khóa Nam Tiến của dân tộc Việt Nam xuống đồng bằng sông Cửu Long - Hãn Nguyên
  • Sự thôn thuộc và khai thác đất Tầm Phong Long - Chặng cuối cùng của cuộc Nam Tiến - Nguyễn Văn Hầu
  • Nam Tiến Việt Nam - Nguyễn Đăng Thục
  • Lịch sử cuộc Nam Tiến của dân tộc Việt Nam - Phù Lang Trương Bá Phát
  • Vài nét về văn học nghệ thuật Việt Nam trên đường Nam Tiến - Nguyễn Văn Xuân
  • Những người Việt tiền phong trên bước đường Nam Tiến tại Cao Lãnh - Kiến Phong - Lê Hương
  • Việc khẩn hoang vùng Rạch Giá - Sơn Nam
  • Việc mãi nô dưới vòm trời Đông Phố và chủ đất thật của vùng Đồng Nai - Bình Nguyên Lộc
  • Cột đồng Mã Viện, nguyên tác của Đào Duy Anh - Nhất Thanh dịch
  • Đồ Bàn Thành Ký - Tô Nam dịch
  • Di tích Chiêm Thành tại Bình Định - Trần Nhâm Thân
  • Di tích và cổ vật Chiêm Thành tại Bình Thuận - Lê Hữu Lễ
  • Thư tịch về cuộc Nam Tiến - Trần Anh Tuấn
  • Giới thiệu sách báo
  • Phụ bản tám bản đồ

Số 21 - Tháng 1, 2, 3/1971

200 năm phong trào Tây Sơn

  • Lá thư tòa soạn
  • Phe chống đảng Tây Sơn ở Bắc với tập "Lữ Trung Ngâm" - Hoàng Xuân Hãn
  • Công chúa Ngọc Hân Bắc Cung Hoàng Hậu triều Quang Trung - Nhất Thanh
  • Cuộc khởi dậy và chiến tranh của Tây Sơn - Phù Lang Trương Bá Phát
  • Việc mất đất sáu châu Hưng Hóa - Nguyễn Toại
  • Thái độ "kẻ sĩ" triều Quang Trung - Nguyễn Đăng Thục
  • Kẻ sĩ đời Lê mạt (Giai đoạn Tây Sơn đánh Bắc Hà) - Phạm Văn Sơn
  • Nguồn động lực Nam Tiến với vùng đất Tây Sơn - Lý Văn Hùng
  • Chuyện còn truyền lại từ khi Nhà Nguyễn Tây Sơn mất ngôi - Thúy Sơn
  • Những ngày tàn của Tây Sơn dưới mắt của giáo sĩ Tây Phương - Nguyễn Ngọc Cư
  • Sử học Tây phương sau Chiến tranh thế giới thứ hai - Hoàng Ngọc Thành
  • Giới thiệu sách báo

Số 22 - Tháng 4, 5, 6/1971

  • Lá thư tòa soạn
  • Phe chống đảng Tây Sơn ở Bắc với tập "Lữ Trung Ngâm" - Hoàng Xuân Hãn
  • Giao Châu thời Lục Triều - Bửu Cầm
  • Thủy trình đường ghe từ Huế (Thừa Thiên) ra Nam Định - Bùi Quang Tung
  • Vài tài liệu Pháp về cuộc khởi nghĩa Trương Công Định tại Gò Công - Nguyễn Ngọc Cư
  • Nguyễn Quyền (thời gian bị an trí ở Bến Tre) - Nguyễn Duy
  • Ngọc phả tướng công Đại vương công thần đời Trưng Vương - Đình Thụ Hoàng Văn Hòe
  • Tìm hiểu suối nước nóng thiên nhiên tại Bình Thuận - Lê Hữu Nghĩa
  • Chuyến du khảo vào nông trại Thới Sơn - Nguyễn Văn Hầu
  • Nguyên nhân vụ án Tiền-quân Thành - Tô Nam
  • Cao-Đạt trước một phiên tòa lịch sử - Đông Tùng
  • Tân Việt Cách mạng Đảng - tài liệu Sở mật thám Đông Dương (Nguyễn Ngọc Cư dịch)
  • Mỏ và tinh khoáng kỹ nghệ ở Việt Nam Cộng Hòa - Lạp Chúc Nguyễn Huy
  • Trung Việt văn hóa tạp luận - Mai Chưởng Đức dịch
  • Thử tìm hiểu vấn đề gia phả ở miền Nam - Nguyễn Đức Dụ
  • Khâm Định An Nam Kỷ Lược - Nguyễn Khắc Kham
  • Giới thiệu sách báo
  • Tin tức đặc biệt
  • Phụ trương
  • Quelques documents inédits sur la révolte de Trương-Công-Định à Gò Công (1861-63) - Bùi Quang Tung

Số 23 và 24 - Tháng 7, 8, 9, 10, 11, 12/1971

Đặc Khảo Đà Lạt

  • Lá thư tòa soạn
  • Một vài ký vãng về hội nghị Đà Lạt - Hoàng Xuân Hãn
  • Lịch sử phát triển Đà Lạt (1893 - 1954) - Hãn Nguyên
  • Ít dòng nhật ký về hội nghị trừ bị Đà Lạt 1946 - Trần Văn Tuyên
  • Bác sĩ Yersin, người đầu tiên tìm ra vùng đất Đà Lạt - Nguyễn Văn Y
  • Ấp Hà Đông - Nguyễn Nhân Bằng
  • Các điều kiện đất đai và vài cảm nghĩ về sinh môi tại vùng Đà Lạt - Thái Công Tụng
  • Vài nét đại cương về hình thể đất đai của vùng Đà Lạt (Tuyên Đức) - Võ Đình Ngộ
  • Địa chất vùng Đà Lạt - Nguyễn Văn Vân
  • Khí hậu Đà Lạt - Nguyễn Kim Môn
  • Rau Cải Đà Lạt - Vũ Văn Tiếp
  • Quần thụ Thông 3 lá ở cao nguyên Đà Lạt: Một tài nguyên thiên nhiên quan trọng cần phải cứu vãn - Nguyễn Hữu Đính và Nguyễn Hữu Hài
  • Tình trạng hiện tại và triển vọng tương lai của ngành trồng cây ăn trái ôn đới tại Đà Lạt - Phạm Văn Lộc
  • Thông hai lá ở cao nguyên Đà Lạt - Nguyễn Văn Tài
  • Khái lược về sinh hoạt nhân văn và kinh tế của Đà Lạt - Phạm Văn Lưu và nhóm sử địa Đà Lạt
  • Phần chỉ dẫn du lịch về thành phố Đà Lạt - Nhóm sử địa Viện Đại học Đà Lạt
  • Bản đồ du lịch thành phố Đà Lạt - Bản đồ Đà Lạt và các vùng phụ cận và 30 phụ bản - Nha Địa Dư Quốc gia

Số 25 - Tháng 1, 2, 3 - 1972

  • Lá thư tòa soạn
  • Phe chống đảng Tây Sơn ở Bắc với tập "Lữ Trung Ngâm" - Hoàng Xuân Hãn
  • Một quyển sử - Nhất Thanh
  • Tương quan giữa những hình chạm trên trống đồng Việt tộc và bài "Đồng Quân" trong Sở Từ - Bửu Cầm
  • Hoạch định và phát triển nông nghiệp dựa vào các vùng thiên nhiên ở Nam Việt Nam - Thái Công Tụng
  • Bọn Cờ Đen hạ sát Francis Garnier - Phù Lang Trương Bá Phát
  • Gia đình và Gia phả - Dã Lan Nguyễn Đức Dụ
  • Một chuyến ghé thăm giã từ xứ Chàm Bình Thuận - Tạ Chí Đại Trường
  • Tân Việt Cách mạng Đảng - Sở Mật Thám Đông Dương (Nguyễn Ngọc Cư dịch)
  • Thư tịch chú giải lịch sử Việt Nam qua Tạp chí Revue Indochinoise (1893-1925) - Trần Anh Tuấn
  • Trung Việt văn hóa luận tập - Mai Chưởng Đức dịch
  • Phái đoàn thám hiểm sông Cửu Long Doudart De Lagrée (1866-1868) - Trần Anh Tuấn
  • Giới thiệu sách báo

Số 26 - Tháng 1, 2, 3/1974

Kỷ niệm 300 năm ngưng chiến nam bắc phân tranh thời Trịnh Nguyễn

Số 27 và 28

Số 29 - Tháng 1, 2, 3 - 1975

Đặc khảo về Hoàng Sa và Trường Sa

  • Thử đặt "vấn đề Hoàng Sa" - Nguyễn Nhã
  • Quần đảo Hoàng Sa - Hoàng Xuân Hãn
  • Phúc trình về công tác nghiên cứu phốt-phát lần cuối cùng tại quần đảo Hoàng Sa của phái đoàn chuyên viên hỗn hợp Nhật-Việt vào mùa thu năm 1973 - Trần Hữu Châu
  • Phúc trình cuộc thám sát hòn Nam Yít thuộc quần đảo Trường Sa vào mùa thu năm 1973 - Trịnh Tuấn Anh
  • Những sử liệu tây phương minh chứng chủ quyền của Việt Nam và quần đảo Hoàng Sa - Trường Sa từ thời Pháp thuộc đến nay - Thái Văn Kiểm
  • Hai quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa giữa Đông Hải - Lam Giang
  • Hoàng Sa và Trường Sa, lãnh thổ Việt Nam - Lãng Hồ
  • Những sử liệu chữ Hán minh chứng chủ quyền của Việt Nam trên quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa qua nhiều thế kỷ - Hãn Nguyên
  • Thử khảo sát về quần đảo Hoàng Sa - Sơn Hồng Đức
  • Hoàng Sa dưới mắt nhà địa chất H. Fontaine - Lạp Chúc Nguyễn Huy
  • Phương diện địa danh học của hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa - Võ Long Tê
  • Nhận xét về các luận cứ của Trung Hoa liên quan tới vấn đề chủ quyền hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa - Quốc Tuấn
  • Hoàng Sa qua vài tài liệu văn khố của Hội Truyền giáo Ba Lê - Nguyễn Nhã
  • Các văn kiện chính thức xác nhận chủ quyền Việt Nam trên hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa từ thời Pháp thuộc tới nay - Bà và Ông Trần Đăng Đại
  • Hoàng Sa qua những nhân chứng - Trần Thế Đức
  • Thư mục chú giải về Hoàng Sa - Nhóm thư tịch sử địa
  • Phụ lục: Biến cố Hoàng Sa tạo phấn khích sáng tác Đại hùng ca - Phạm Thiên Thư

Tham khảo

  1. ^ Danh sách cộng tác ghi trang 2 số ra mắt, năm 1966.
  2. ^ Tái bản số hóa toàn bộ tập san Sử địa[liên kết hỏng]
  3. ^ Lỗi chú thích: Thẻ <ref> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên phle
  4. ^ Một đời vì Hoàng Sa-Trường Sa, Thanh Niên, 12/08/2012.
  5. ^ Tiến sĩ Nguyễn Nhã: Một đời vì Hoàng Sa – Trường Sa, PetroTimes, 29/03/2012.

Liên kết ngoài