Hassaku (Citrus hassaku Hort. ex Tanaka, Citrus x hassaku), ハッサク trong tiếng Nhật, 八朔 (bát sóc) theo kanji và tiếng Trung, là một loại cây ăn quả có múi của Nhật Bản, lai giữa bưởi (C. maxima) và phép lai Kunenbo (C. nobilis Lour. var. kunep tanaka).[2][3]
Từ chỉ định cho cả cây và quả, Tanaka đã biến loài C. maxima X C. reticulata này thành một loài riêng biệt đúng nghĩa: Citrus hassaku Hort. ex Tanaka.[2][4]
Nguồn gốc
Cây hassaku nguyên thủy là một giống lai tự nhiên giữa bưởi và quýt, với đặc tính giống bưởi; được Ekei Shounin tìm ra tại đền Jyoudo ở cổ trấn Innoshima (nay thuộc Onomichi), tỉnh Hiroshima, vào thời kỳ Edo năm 1860.[5][6][7] Cây được đặt tên là jagada, sau đó là hassaku (bát sóc), ám chỉ đến ngày đầu tiên của tháng 8 theo âm lịch cũ Nhật Bản, khi quả chín trên cây.[7] Theo Cécile Didierjean, người dân đã dâng cúng hassaku như một lễ vật cho thần ShintoKôjin ở Ōmi vào tháng 3 như một loại trái cây theo mùa.[8] Cây đã không được nhân giống và trồng đại trà cho đến khoảng năm 1925.[6]
Mô tả
Thử nghiệm chia sẻ alen được Tokurou Shimizu et al. (2016) thực hiện cho ra tổ tiên của quả là: bưởi (C. maxima) và quýt Kunenbo (Citrus nobilis).[2] Các tác giả tương tự cho rằng các loại quả cam quýt khác là giống lai của hassaku gồm: bưởi tháng Năm và bưởi vàng với Hirado buntan thụ phấn, Summer Fresh với natsudaidai thụ phấn, Sweet Spring thụ phấn với satsuma.[2]
Cây trông giống như cây bưởi nhỏ, hầu như không có gai. Cây mạnh khỏe, vươn thẳng; lá to giống lá bưởi nhưng cuống lá hẹp hơn giống như lá cam ngọt. Quả có kích thước từ trung bình đến lớn (đường kính 9 đến 10 cm) và hơi dẹt. Vỏ vàng cam; dày vừa phải và hơi sần sùi. Quả mọc thành từng chùm với số lượng vừa phải. Trục rộng và nửa rỗng khi trưởng thành. Thịt quả vàng nhạt. Quả không mọng nước lắm và bảo quản vừa phải sau khi hái.[9]
Quả được thu hoạch vào tháng 2, sau đó được bảo quản 1 đến 2 tháng ở nơi tối, mát mẻ để làm mất tính axit, sau đó được bán ra thị trường vào tháng 4, vì vậy đây không phải là loại trái cây có múi dài ngày.[3]
Hassaku là một loại trái cây không hạt (không tạo ra hạt giống)
Vỏ màu vàng cam; dày vừa phải; bề mặt hơi sần sùi; kết dính vừa phải.[6] Từ 10 đến 12 cụm chứa hạt có thể giảm đi nếu hoa được thụ bằng phấn hoaC. natsudaidai Hayata.[10]
Khả năng không tự tương thích giao tử (GSI)
Quả hassaku không hạt (khử hạt) ở nhiều giống cây trồng. Một nghiên cứu của Nhật Bản (2021) đã quan sát các gen quy định tính không tương thích ở các loại cây như hassaku, hyuganatsu, Tosa Buntan, Banpeiyu và Sweet Spring mikan. Hoạt động này giúp xây dựng một sơ đồ phát sinh loài và cho biết rằng có những cụm Trung Quốc nơi ba trong số sáu gen RNase T2 giống hệt với các loại quả cam quýt của Nhật Bản.[11]
Sản xuất
Năm 1964, theo báo cáo, diện tích trồng hassaku tại Nhật Bản đã vượt quá 2.500 mẫu Anh, chủ yếu ở tỉnh xuất xứ Hiroshima. Tuy nhiên, vào những năm 1960, cây đã được trồng ngày càng nhiều tại những nơi khác.[6]
Diện tích trồng hassaku là 10.000 ha vào năm 1980. Hassaku cùng với satsuma, natsudaidai, iyokan là những giống cam quýt chính được sản xuất tại Nhật Bản đến năm 2010. Với sự xuất hiện của các giống mới (harumi, setoka và shiranuhi hoặc dekopon), diện tích trồng hassaku chỉ còn 1.585 ha vào năm 2017. Đây vẫn là diện tích trồng cây có múi lớn thứ 6 ở Nhật Bản vào thời điểm đó.[12]
Hiện nay, hầu hết quả hassaku được trồng ở tỉnh Wakayama,[5] chiếm khoảng 60% sản lượng của Nhật Bản.[7] Năm 2010, 68 % trong số 39.519 tấn trái cây có múi được trồng tại tỉnh này. Phần còn lại được trồng tại tỉnh Ehime và Tokushima.
Sử dụng
Tiêu thụ
Hassaku tại một chợ Nhật Bản
Quả hassaku ăn như trái cây thường; thịt màu vàng có kết cấu giòn, vị bùi bùi xen chút vị đắng[3] được đánh giá đặc biệt cao ở Nhật Bản vì độ tươi. Quả được trộn với xa lát, chế biến thành nước trái cây tiệt trùng, thạch, món tráng miệng ngọt. . . Vỏ được làm kẹo, dùng để nấu rượu mùi, hoặc làm gia vị sau khi sấy khô và nghiền thành bột.
Tinh dầu
Masayoshi Sawamura (2010) đưa ra thành phần chi tiết trong tinh dầu từ hassaku: chủ yếu có limonene (89,77%), γ- terpinene (5,56%), myrcene (1,8%), α-pinene (0,24%) [13] . Đồng tác giả ghi nhận sự hiện diện của nootkatone (hợp chất tự nhiên: 1 sesquiterpenoid và 1 ketone điển hình của bưởi C. maxima) và 1- p -manthen-8-thiol góp phần vào «hương bưởi thơm» (ông cho rằng các giống cam quýt lai của Nhật Bản như iyokan, kawachi-bankan, kawano-natsudaïdaï, sambokan, v.v. chứ không phải C. paradisi) [13] .
Dược phẩm
Nhiều ấn phẩm khoa học thảo luận về thành phần hóa học của lá cây, vỏ và nước ép hassaku, chủ yếu có chất chống oxy hóa .
Quả hassaku chứa một dẫn xuất coumarin mới, auraptene, là một chất kháng khuẩn mạnh [14] và chống co thắt [15]. Neohesperidin, một glycoside đắng từ vỏ và naringin từ quả làm giảm sự hình thành hắc tố ở chuột lang [16] . Lá cũng chứa các hợp chất kháng khuẩn [17] . Chiết xuất từ quả non đã áp dụng trong y tế, trong các phương pháp điều trị chăm sóc da cho bệnh nhân viêm da cơ địa, đã mang lại hiệu quả cải thiện đến 76% số bệnh nhân.[7]
Trong bài đánh giá về polymethoxyflavone, Zarina Mushtaq và cộng sự . liệt kê 3 dẫn xuất cụ thể của C. hassaku là: 3,5,6,8,3′,4′-hexamethoxyflavone, 3,5,7,8,3′,4′-hexamethoxyflavone (gần giống với cam satsuma), 5,7,4′-trihydroxy - 6,3′-dimethoxyflavone (giống như sudachi rất giàu hydroxy-dimethoxyflavone).[18]
Sâu bệnh
Vào những năm 1960, người ta đã giả định và chứng minh rằng cây hassaku dễ bị nhiễm vi rút tristeza, lây truyền qua rệp.[19]
Du lịch
Phòng Thương mại và Công nghiệp của đảo Innoshima đã tạo ra Hassa-Kun, một linh vật có hình quả hassaku, để quảng bá du lịch tại địa phương.[20]
^ abTalon, Manuel; Caruso, Marco; jr, Fred G. Gmitter (21 tháng 1 năm 2020). “5”. The Genus Citrus (bằng tiếng Anh). Woodhead Publishing. tr. 85. ISBN978-0-12-812217-4. Truy cập ngày 26 tháng 11 năm 2020.
