Çerkes mutfağı

Çerkes mutfağı, Çerkeslere özgü yemek pişirme tarzıdır. Çerkes yemekleri (шхынхэр) daha çok et ve süt ürünleri ağırlıklıdır. Çerkesler ekmeği (хьэлыгъу haluğ ekmek) az kullanırlar.[1] Çerkesleri/Adığeleri tanıtan yemekler şıpsı-p’aste (щыпс-пӀастэ; soslu et suyu ve kaçamak) ile şelame-halıjo’dur (щэлэмэ-хьалыжъо; yağda kızartılmış ve içi peynirle doldurulmuş ince börek).[2] Adiğelerin geleneksel yemekleri et, tahıl ve süt yemeklerinden oluşur.[2] Çerkeslerde yemeğe başlamadan, sofra büyüğünün bir konuşma (dua) yapması adettir.[3]

Tanım

Hal'vaz (sağ) ile Mat'za (sol), Şapsığlar, Kfar Kama, İsrail, 2012

Tahıl yemekleri (лэжьыгъэхэкӀ шхынхэр): Çerkes tavuğu ya da şipsi (şıpsı щыпс): çoğu cevizden bulamayanlar yağda kavrulmuş undan ve bazıları da süt ilave ederek yaparlar. Şipsi daima pasta ile yenir.[1] Pasta yemeğin “ekmek” olarak adlandırılabilecek kısmı iken, şıpsi da soslu kısımdır. Dövülmüş dana etinden yapılma şıps Bjeduğlar, kaymakla donatılmış beyaz renkli tavuk şıpsı Kabardeyler, içine dövülmüş çeviz katılan şıps Şapsığlar, sütlü hindi ile et suyu karışımı şıps Türkiye’deki Abzehler, içine dana ya da koyun eti doğranmış lıts’uk’u şıps Çemguylar arasında yaygındır.[2] Çerkes pastası ya da pasta: akdarı, mısır ya da buğday unundan pişirilen ve ekmek yerine kullanılan lâpa.[1] Türk mutfağındaki kaçamak gibidir. Pasta kelimesi Latince kökenli olup hamur demektir.[2] Mamrıse: bir tür Çerkes kaçamağıdır. Pasta gibidir. Arap ülkelerinde yaşayan bazı Adiğeler pirinç kaçamağı yaparlar.[2] Çerkes böreği ya da haluj: üçgen şeklinde yağda kızartılmış peynirli puf böreğidir.[1] Kaynamış sütle, sıcak/ılık sütle, peynir suyu ile ya da sadece sıcak suyla yoğrulan una ufalanmış peynir konmuş biçimini K’emguylar, kızartılmış ve dövülmüş biber konmuşunu Bjeduğlar, doğranmış taze soğan ve maydanoz konmuşunu da Türkiye’deki bazı Adiğeler yaparlar.[2] Thurıje halıjo, tavada tereyağı içinde kızartılmış börek.[4] Tebe halıjo ya da goşe halıjo, tava içinde közde pişirilmiş börek.[4] Haku halıjo (хьаку хьалыжъо), fırında pişirilmiş bir börek çeşidi.[4] Halıjojıye, suda pişirilmiş peynirli börek; suda pişirilmiş börek.[4] Çerkes mantısı (Batı psıhaluj «su haluju»; Doğu psıhalıwe псы хьэлыуэ): yarımay şeklinde hazırlanan mantı türüdür. Metaz, buğday unundan içine peynir konan ve suda pişirilen küçük ama kalınca börek. Şapsığlar buna “psıjo halıjo” derler. Şapsığ metaz’ı, içine peynir, dövülmüş soslu ceviz, vs konur, portakal iriliğinde mısır unundan hazırlanır ve suda pişirilir.[4] Guıvbat, börek çeşidi, buğday unu, süt ve yağ ile birlikte yoğurulur, içine peynir konur ve ekmek fırınında pişirilir.[4] Çerkes simidi ya da halvane, halguane. Seku: Düzce’de, özellikle de Haç’emzıy köyü K’emguyları tarafından yapılan bir darı yemeğidir.[2] Hatık darı, mısır veya buğday unundan kaynar süt ile yoğrulmuş (çörek büyüklüğünden yumruk büyüklüğüne kadar) ufak parçacıkların fırında pişirilmesi ile yapılan bir tür çörek. Yoğrulduğu unun yapıldığı tahılın adına bağlı çeşitleri bulunur: mısır hatığı.[5]

Et yemekleri (лыхэкӀ шхынхэр): et, Çerkes mutfağında geniş bir yer tutar.[2] Eskiçağlarda Adığeler büyükbaş hayvanlar, küçükbaş hayvanlar ve domuz beslerlerdi.[2] En çok tutulan etler koyun (özellikle de kuzu) etidir. Kümes hayvanları arasında, en çok tavuk ve hindi eti tercih edilirdi.[2] Sucuk: dövülüp doğranmış et bağırsağa doldurulur, fırında ya da bacalara asılarak kurutulur.[2] Corme: temizlenen işkembe, bağırsak ve süt birlikte karıştırılır, ince bağırsaklara doldurulup bağlanır ve ocaklarda kurutulur. Yeneceği zaman tavada pişirilir.[2] Thamç’eğunıb: karaciğer süt içine doğranır, içine bir miktar kemiksiz et konur, kalın ya da ince bağırsaklara doldurulur ve suda pişirilir.[2] Lepsı: haşlanmış taze et suyu yemeği.[1]

Süt yemekleri (гъэщхэкӀ шхынхэр): Adiğe yiyecekleri içinde üçüncü sırayı oluşturur. Süt değişik biçimlerde üretilerek değerlendirilir: krema, kaymak, taze tereyağı, kaynatılmış tereyağı, yoğurt, peynir.[4] Süt katılan değişik yiyecek ve katıklar olarak, süt, Kalmuk çayına katıldığı gibi, pirinç ve akdarı çorbası/fıgu hanthups, hagulıjo, mısır çorbası/natrıfıps ve cençıps/fasulye yemeği içine de katılır. Seku, sütlaç/şedes, pirinç lapası/pıncğapts'e ve fabe, su katılmadan sırf sütle yapılır. Hamur suyu ve hamur kabartması da sütle gerçekleştirilir.[4] Süt ile halıjuap'e, şelame, mık'umıpş ve zetépşşıç' yoğurulur, mecac ve hatık kaynar süt ile yapılır. Şep'aste/sütlü kaçamak farklı bir yiyecek olup, bazen kaynamış sütlü kaçamak/şejo şep'aste yapılır.[4] Peynir türleri arasında sepet peyniri/metekuaye ve şirdenli peynir/tletekuaye[4] sayılsa da Türkiye'de adı çok duyulanı Çerkes peyniri (Adiğe kueyey)[1] denendir. Sofradan eksik edilmeyen yoğurt, özellikle öğle yemeğinde sıcak kaçamak ve etli yemeklerin üzerine tüketilir. Yoğurt yemeklerde de kullanılır. Yumurta çılbırı, suda pişirilmiş ya da karıştırılıp tavada kızartılmış olan yumurta doğranıp yoğurdun üzerine konur ve karıştırılır. Cençtur, yoğurt ve kremaya pişmiş fasulye katılır. Kabtur, pişmiş kabak yoğurt-krema karışımına doğranır.[4] Kundısıv, sütlü içeceklerden olup acılaşmış, turşu tadını almış peynir suyu kaynatılarak içine ekşimemiş süt konarak tüketilir.[4]

İçecekler (шъонхэр): Alkollü içkiler arasında yer alan şarap Müslümanlıktan önce tüketilen içeceklerin başında gelir ve konuk ve düğün/şölen sofralarından eksik olmazdı. Sofraya konan şarabı konuklar tek kâseden sırayla içerlerdi. Alkolsüz içeceklerden baldan yapılan boza, darı ya da mısır unundan yapılan baskıme, Kabardeyler arasında içilen ve baskımeye benzeyen fakat ondan daha sert olan, darı ya da mısır unundan yapılan meremjıy.[4] Çay Türkiye'de bugün herkesçe yapılan biçimde olsa da, Kafkasya'da geleneksel olarak Kafkas ormangülü (Rhododendron caucasicum) adı verilen bir ormangülü türünden yapılırdı. Kalmuklardan alınıp bütün Kuzey Kafkasya kültürüne aktarılan ve benimsenen Kalmuk çayı Adığe kahvaltılarının vazgeçilmezi olmuştur. Kalmuk çayı esasen Tibet'e kadar uzanan Orta Asya halklarınca yaygın tüketilen sütlü ve terayağlı bir çaydır. Besleneyler kuşburnu dalının uç sürgünü, Hatkoylar ve diğerleri labada (şş’orey/kuzu kulağı шӀорэй ya da lebevıts/efelik, Çemguylar vılevıts derler) türlerinin tohumunu ya da dadıv denen bir bitki türünü kaynatarak suyunu süzerler ve içine süt, tereyağı ve tuz ile karabiber koyarak kabardıktan sonra kahvaltıda tüketirler.[6]

Başlıca Yemekler

Çerkes tavuğu

Çerkesler tarafından yapılan bir meze çeşididir. Unlu ve cevizli olmak üzere iki türde yapılmaktadır. Cevizli olanı tavuk ve ceviz içi ile yapılan bir tür yemektir. İçine ayrıca sarımsak, yağ, biber, tuz ve karabiber eklenir, bu malzemeler biraz farklılık gösterebilmektedir. Unlu çerkez tavuğu ise un ve tavuk ile yapılır ve buna da şıps denir.

Çerkes peyniri

Çerkes peyniri (Adigece адыгэ Къуае, Arapçaجبنة شركسيّة, Rusça Адыгейский сыр), peynir yapmak için mayalanan sütün ince dilimlenerek sıcak suya atılmasıyla yapılan, taze veya kuru olarak yenen tuzlu bir peynir türü. Çerkes tuzsuz peyniri taze ve kurutulmuş olmak üzere iki çeşidi vardır. Füme çerkes peyniri kurutulmuş peynir yapıldıktan sonra, odun ateşinin közlerinden bir miktar yukarıda asılarak ısı ve is ile kurutulur bu şekilde bozulmadan uzun süre dayanabilmektedir. Krem veya açık sarı bir renge sahiptir.

Haluj

Haluj diğer mantı çeşitlerinden farklıdır. Haluj tuzlu ve sert hamurun içine haşlanmış patates, kişniş, pul biber, soğan ve sarımsak koyularak yapılan bir yemektir. Çerkeslerde özel olarak her ayda bir Haluj günü düzenlenir. Bu leziz ve çok güzel olan mantı türü tüm Avrupa'da yaygındır. Pişirildiği zaman hemen yenmesi gereken bir yemek yoksa soğur ve içindeki patates harcı katılaşabilir.

Haluj Kuzey Kafkasya'nın en çok tüketilen hamur işidir. Aynı zamanda Haluj Kafkasya'da değişik çeşitleri vardır. Dağıstan'da Hınkal ve Çeçenler de Cırdıngış isimleriyle anılır ki aslında Hınkal haluja fazla benzemez. Çünkü Hınkal içi kıymayla yaoılan ve bohça şekline getirilen bir yemektir. Aslı Gürcülere ve Kafkasya Avarlarına aittir. Çeçenlerdeki Cırdıngış ta Haluja benzemektedir.

Haliva

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f Kafkas Vakfı : Çerkes yemekleri 2 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. ^ a b c d e f g h i j k l m Doç.Dr. Vinereko Mir (2007). Yemekler 13 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Maykop, Adige Cumhuriyeti Devlet Basımevi, 2007
  3. ^ Nimet Berkok ve Kamil Toygar. Çerkes mutfak kültürünün tarihi kaynakları 14 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ a b c d e f g h i j k l m Doç.Dr. Vinereko Mir (2007). Süt ürünü yiyecekler 14 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Maykop, Adige Cumhuriyeti Devlet Basımevi, 2007
  5. ^ "Adıgey Bunlar Senin İnsanların". 7 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2014. 
  6. ^ Nimet Berkok ve Kamil Toygar. Çerkes yemekleri : içecekler 16 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. < Kuzey Kafkas Muftak Kültürü ve Yemekleri

Read other articles:

Gempa bumi Hindu Kush 2015USGS ShakeMap dari gempa bumi tersebutWaktu UTC2015-10-26 09:09:42ISC612180979USGS-ANSSComCatTanggal setempat26 Oktober 2015 (2015-10-26)Waktu setempat13:39 AFT[1][2]Kekuatan7.5 Mw[1][2][3]Kedalaman212,5 km (132,0 mi)[1]Episentrum36°26′28″N 70°43′01″E / 36.441°N 70.717°E / 36.441; 70.717Koordinat: 36°26′28″N 70°43′01″E / 36.441°...

 

منتخب جيبوتي لكرة القدم معلومات عامة بلد الرياضة  جيبوتي الفئة كرة القدم للرجال  رمز الفيفا DJI  الاتحاد اتحاد جيبوتي لكرة القدم كونفدرالية كاف (أفريقيا) الملعب الرئيسي ملعب دو فيل الموقع الرسمي الموقع الرسمي  الطاقم واللاعبون المدرب نور الدين الغرسلي الهداف محم�...

 

شعار جائزة نوبل. تمنُح جوائز نوبل (بالسويدية: Nobelpriset، وبالنرويجية: Nobelprisen) كل عام من قبل الأكاديمية الملكية السويدية للعلوم والأكاديمية السويدية ومعهد كارولنسكا ولجنة نوبل النرويجية، وذلك للأفراد والمنظمات ذوي الإسهامات البارزة في مجالات الكيمياء والفيزياء والأدب والسلا...

العلاقات الليبيرية الليختنشتانية ليبيريا ليختنشتاين   ليبيريا   ليختنشتاين تعديل مصدري - تعديل   العلاقات الليبيرية الليختنشتانية هي العلاقات الثنائية التي تجمع بين ليبيريا وليختنشتاين.[1][2][3][4][5] مقارنة بين البلدين هذه مقارنة عامة ومرجع...

 

American lawyer and politician Denise M. DuchenyMember of the Board of Directors of the Border Environment Cooperation CommissionIncumbentAssumed office 2014Appointed byBarack ObamaMember of the Board of Directors of the North American Development BankIncumbentAssumed office 2014Appointed byBarack ObamaMember of the California Unemployment Insurance Appeals BoardIn officeJanuary 2011 – September 2011[1]Member of the California Senatefrom the 40th districtIn officeDe...

 

Koordinat: 37°19′55″N 122°01′52″W / 37.33182°N 122.03118°W / 37.33182; -122.03118 Apple Inc.Pemandangan dari atas Apple Park di Cupertino, CaliforniaSebelumnyaApple Computer Company(1976–1977)Apple, Inc.(1977–2007)JenisTerbukaKode emiten Nasdaq: AAPL NASDAQ-100 component DJIA component S&P 100 component S&P 500 component ISINUS0378331005Industri Perangkat keras komputer Perangkat lunak komputer Elektronik konsumen Distribusi digital Se...

Questa voce sull'argomento stagioni delle società calcistiche italiane è solo un abbozzo. Contribuisci a migliorarla secondo le convenzioni di Wikipedia. Segui i suggerimenti del progetto di riferimento. Voce principale: Unione Sportiva Fiumana. Unione Sportiva FiumanaStagione 1938-1939Sport calcio Squadra Fiumana Allenatore Marcello Mihalich Presidente Alessandro Andreanelli e Aldo Tuchtan Serie C4º posto nel girone A. Coppa ItaliaPrimo turno eliminatorio. 1937-1938 1939-1940 S...

 

追晉陸軍二級上將趙家驤將軍个人资料出生1910年 大清河南省衛輝府汲縣逝世1958年8月23日(1958歲—08—23)(47—48歲) † 中華民國福建省金門縣国籍 中華民國政党 中國國民黨获奖 青天白日勳章(追贈)军事背景效忠 中華民國服役 國民革命軍 中華民國陸軍服役时间1924年-1958年军衔 二級上將 (追晉)部队四十七師指挥東北剿匪總司令部參謀長陸軍�...

 

追晉陸軍二級上將趙家驤將軍个人资料出生1910年 大清河南省衛輝府汲縣逝世1958年8月23日(1958歲—08—23)(47—48歲) † 中華民國福建省金門縣国籍 中華民國政党 中國國民黨获奖 青天白日勳章(追贈)军事背景效忠 中華民國服役 國民革命軍 中華民國陸軍服役时间1924年-1958年军衔 二級上將 (追晉)部队四十七師指挥東北剿匪總司令部參謀長陸軍�...

Superior court of record with unlimited civil and criminal jurisdiction in Hong Kong High Court of the Hong Kong Special Administrative Region香港特別行政區高等法院22°16′42″N 114°09′48″E / 22.27833°N 114.16333°E / 22.27833; 114.16333Location38 Queensway, Admiralty, Hong Kong Island,  Hong Kong, ChinaCoordinates22°16′42″N 114°09′48″E / 22.27833°N 114.16333°E / 22.27833; 114.16333Authorized byHong Kong Basic...

 

Mass Rapid Transit station in Singapore  CC30 Keppel吉宝கெப்பல் Future Mass Rapid Transit (MRT) stationConstruction site of Keppel station in 2020General informationLocation51 Keppel RoadSingapore 099423[1]Coordinates1°16′12″N 103°49′52″E / 1.2701°N 103.8310°E / 1.2701; 103.8310Operated bySMRT Trains Ltd (SMRT Corporation)Line(s)  Circle LinePlatforms2 (1 island platform)Tracks2ConnectionsBus, TaxiConstructionStru...

 

Pour les articles homonymes, voir Le Cid. Le Cid Frontispice de l'édition de 1637 du Cid. Auteur Pierre Corneille Genre Tragi-comédie Nb. d'actes 5 actes en vers rimés deux à deux et en alexandrins Lieu de parution Paris Date de parution Achevé d'imprimer le 24 mars 1637 Date de création en français 5 janvier 1637 Lieu de création en français Théâtre du Marais, Paris modifier  Le Cid est une pièce de théâtre tragi-comique[1] en vers (alexandrins essentiellement) de Pierre ...

  لمعانٍ أخرى، طالع وزارة البيئة (توضيح). وزارة البيئة (لبنان) تفاصيل الوكالة الحكومية البلد لبنان  تأسست 1992  الإدارة تعديل مصدري - تعديل   وزارة البيئة الجهة الحكومية في لبنان التي تُعنى بالحفاظ على البيئة. التاريخ تأسست الوزارة في عام 1992 بموجب القانون 216/93 لوضع �...

 

Cameroonian artist and intellectual Goddy LeyeBornGodfried Kadjo(1965-11-24)24 November 1965Mbouda, CameroonDied2011 (45 years old).Bonendale, CameroonNationalityCameroonianEducationUniversity of Yaoundé, Rijksakademie van Beeldende KunstenKnown forVideo art, installation art, Conceptual art, Art criticism Goddy Leye (24 November 1965 in Mbouda, Cameroon – 19 February 2011 in Bonendale, Cameroon)[1] was a Cameroonian artist and intellectual. His work is focused on videos, inst...

 

Artery supplying blood to the left side of the heart muscle Left coronary arteryHeart viewed from above, atria removed, base of ventricles exposed. Left coronary artery visible at left.Heart viewed from the front. Coronary arteries (labeled in red text) and other major landmarks (in blue text). Left coronary artery is at upper right in the image.DetailsSourceAscending aortaBranches Anterior interventricular circumflex (ramus intermedius) IdentifiersLatinarteria coronaria sinistraTA98A12.2.03....

この項目では、生物における一連の化学反応について説明しています。日本の建築運動については「メタボリズム」を、古いものから新しいものへ次々と入れ替わることについては「新陳代謝」をご覧ください。 生命を維持するために細胞内で起こる代謝という化学反応を図示した。 エネルギー代謝の過程で中心的な役割を果たす中間体であるアデノシン三リン酸 (ATP...

 

Eucomune Eu – VedutaIl castello di Eu LocalizzazioneStato Francia Regione Normandia Dipartimento Senna Marittima ArrondissementDieppe CantoneEu TerritorioCoordinate50°03′N 1°25′E50°03′N, 1°25′E (Eu) Altitudine17 m s.l.m. Superficie17,94 km² Abitanti7 645[1] (2009) Densità426,14 ab./km² Altre informazioniCod. postale76260 Fuso orarioUTC+1 Codice INSEE76255 CartografiaEu Sito istituzionaleModifica dati su Wikidata · Manuale Eu ([...

 

Запрос «Польский» перенаправляется сюда; см. также другие значения. Польский язык Самоназвание język polski, polszczyzna Страны Польша; Литва, Чехия, Украина, Белоруссия, Латвия, Словакия, Венгрия, Румыния, Молдавия; Россия, Казахстан; Германия, Франция, Великобритания; США, Канада,...

かつて存在した千葉県「八日市場市」とは異なります。 ようかいちし八日市市 八日市大凧 八日市市旗 八日市市章1954年11月10日制定[1] 廃止日 2005年(平成17年)2月11日[2]廃止理由 新設合併八日市市・愛知郡愛東町・湖東町・神崎郡永源寺町・五個荘町 → 東近江市現在の自治体 東近江市廃止時点のデータ国 日本地方 近畿地方都道府県 滋賀県市町村コード 25...

 

فارس الإمبراطورية الساسانية إيران شهر[1][2]       224 – 651 ↓ الإمبراطورية الساسانية[[ديرافش كافياني|ديرافش كافياني]] الإمبراطورية الساسانيةسيمرغ الإمبراطورية الساسانية في أقصى امتداد لها ق. 620 ح.ع.، تحت حكم كسرى الثاني سميت باسم السلالة الساسانية  عا�...