Józef Adam Zygmunt (23 Nisan 1911 - 20 Ocak 1989) Polonyalı bir sosyalist (PPS) ve 1948'den sonra Komünist politikacı. 1947-1952 yılları arasında Polonya Halk Cumhuriyeti'nin başbakanı ve 1954-1970 yılları arasında 16 yıl boyunca tekrar görev yaptı. Ayrıca 1970'ten 1972'ye kadar Polonya Devlet Konseyi Başkanı olarak görev yaptı.
İlk yılları
Babası Józef (1881-1939)[1] ve annesi Regina née Szpak (1880-1966) olan Cyrankiewicz, o zamanlar Avusturya-Macaristan İmparatorluğu olan Tarnów'da doğdu.[2] Babası Ulusal Demokrasi'nin yerel bir aktivistiydi[3] ve Polonya Silahlı Kuvvetleri'nde teğmendi,[4] annesi ise birkaç kereste atölyesinin sahibiydi.[5] Cyrankiewicz, Jagiellonian Üniversitesi'ne gitti. 1935'te Polonya Sosyalist Partisi'nin Krakov şubesinin sekreteri oldu.[6]
II. Dünya Savaşı
Dünya Savaşı'nın başlangıcında Polonya'nın 1939 yenilgisinin başlangıcından itibaren Armia Krajowa Polonya direniş örgütü Silahlı Mücadele Birliği'nde aktif olan Cyrankiewicz, 1941 baharında Gestapo tarafından yakalandı ve Montelupich'te hapsedildikten sonra Auschwitz toplama kampına gönderildi. 4 Eylül 1942'de kampa girdi ve 62.933 kayıt numarasını aldı.[7]
O, diğer Auschwitz mahkûmlarıyla birlikte, sonunda savaşın sonlarında Sovyet cephesi Auschwitz'e yaklaştığında Mauthausen'e transfer edildi. Sonunda ABD Ordusu tarafından serbest bırakıldı.
İktidara yükselmesi
İlk dönemi
Savaşın sona ermesinin ardından, 1946'da Polonya Sosyalist Partisi'nin merkez yürütme komitesinin genel sekreteri oldu. Bununla birlikte, hizip içi çatışmalar Partiyi iki kampa böldü: biri Cyrankiewicz tarafından yönetilirken diğeri aynı zamanda başbakan olan Edward Osóbka-Morawski tarafından yönetildi.
Osóbka-Morawski, PPS'nin komünizme karşı birleşik bir cephe oluşturmak için Polonya'daki diğer komünist olmayan parti olan Polonya Köylü Partisi ile birleşmesi gerektiğini düşündü. Cyrankiewicz, PPS'nin, tek parti kuralının dayatılmasına karşı çıkarken, sosyalist bir program yürütmede (hükûmetteki görevlerin çoğunu elinde bulunduran) komünistleri desteklemesi gerektiğini savundu. Polonya Komünist İşçi Partisi (PPR), Osóbka-Morawski'yi görevden alarak ve Cyrankiewicz'i başbakan yaparak PPS içindeki bu bölünme üzerinde oynadı.
PPS, 1948'de Polonya Birleşik İşçi Partisi'ni (PZPR) oluşturmak için PPR ile birleşti. PZPR, yeni bir adla PPR olmasına rağmen, Cyrankiewicz başbakan olarak kaldı. O da PZPR Merkez Komitesi sekreteri seçildi.[8]
Cyrankiewicz 1952'de başbakanlık görevinden vazgeçti çünkü parti başkanı Bolesław Bierut bu görevi kendisi istedi. Ancak Bierut döneminde başbakan yardımcısı oldu.
İkinci dönemi
Ancak 1954'te Polonya "kolektif liderliğe" döndükten sonra Cyrankiewicz, 1970'e kadar bu görevi sürdüreceği başbakanlığa geri döndü. Bu zamana kadar, Nikita Kruşçev'in "gizli konuşmasının" ardından 1956'daki ayaklanma sırasında kanıtlandığı gibi, sosyalist Cyrankiewicz'den geriye çok az şey kalmıştı. İlk başta ülke genelinde patlak veren ayaklanmayı bastırmaya çalıştı ve "halk hükümetine karşı elini kaldıran her provokatör veya deli, bu elin kesileceğinden emin olabilir" tehdidinde bulundu.[9]
Cyrankiewicz, 1970'te sahilde 42 kişinin öldüğü ve 1000'den fazla kişinin yaralandığı gösteriler sırasında protestoculara ateş açılması emrinden de sorumluydu. Bu gösterilerden birkaç ay sonra Cyrankiewicz, başbakanlığı uzun süredir yardımcısı olan Piotr Jaroszewicz'e devretti ve başkanlığa eşdeğer bir görev olan Devlet Konseyi başkanlığına getirildi. Polonya'daki en yüksek devlet görevi olmasına rağmen, Cyrankiewicz yarı emekli konumuna ayrılmıştı. 1972'de resmen emekli olana kadar bu görevi sürdürdü.
Cyrankiewicz 1989'da, komünist rejimin çöküşünden birkaç ay önce öldü. Ancak Cyrankiewicz (ve 1948 göstermelik duruşmaya katılan diğerleri), 2003 yılında Witold Pilecki cinayetinde suç ortaklığıyla suçlandı.
Kaynakça
