IV. Sixtus, (Latince: Xystus IV) gerçek adıyla Francesco della Rovere (21 Temmuz 1414, Celle Ligure, Savona, Ceneviz Cumhuriyeti, modern İtalya – 12 Ağustos 1484, Roma), 9 Ağustos 1471 - 12 Ağustos 1484 arasında papa olarak görev almış bir din adamıdır.
Papa olarak inşa ettirdiği eserlerinin başında Sistina Şapeli'nin inşa edilmesi gelmektedir. Bu eser ile rönesans'ın başlangıcında Roma'da yeni bir artistik çağın açılmasını gösteren bu çağın ilk şaheser binalarının yapılmasını sağlamıştır. Vatikan Gizli Arşivleri'nin kurucusu olan papadır. Constance Konsil'inin kararlarını kaldırılmasına karar vererek İspanyol Engizisyonu'nun kurulup ve bu dinsel kurumun kabul ettiği tutucu ve gayri insancıl adalet kavramlarının geliştirilmesine önayak olmuştur. Yolsuzluk ve yakın akrabalarını kayırıp onlara meşru ve adil olmayan şahsi mali menfaat sağlamasıyla isim yapmıştı. Döneminin en kötü politik komplosu olarak adı çıkmış ve Pazi sülalesinin Medici'leri elemine etmek için hazırlayıp uygulamaya koydukları "Pazzi Komplosu" olarak adlandıran siyasi komploya şahsen katkıda bulunduğu bilinmektedir.
İlk yılları
Ceneviz Cumhuriyeti'ne bağlı Savona yakınlarında "Celle Ligure" adlı bir kasabada bulunan küçük bir manifatura ticareti ile uğraşan bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Adı Francesco della Rovere idi. Bir Fransiskanlar Hristiyan tarikatı manastırında keşiş olmaya karar verip ona göre eğitim almaya başladı. Bu tarikat üyeleri politikaya pek katılmadıkları için kendini politikaya verecek bir papaz için bu iyi bir seçim olmayabilirdi.
Fakat gayet üstün yetenekli olduğu için önce Pavia Üniversitesi'nden felsefe ve teoloji linşa derecesi aldı ve sonra yüksek eğitime devam ederek (1439-1441)'de Venedik Üniversitesi'nden "felsefe masteri" ve (1444-1446)'da Padova Üniversitesi'nden "mantık doçenti" yüksek derecelerini aldı. Bundan dolayı üniversite eğitimcisi olarak Padova, Bologna, Pavia, Siena ve Floransa üniversitelerinde mantık, felsefe ve teoloji konularında dersler ve konferanslar verdi. Bizans asıllı, Trabzon doğumlu olup İtalya'ya göçmüş ve orada büyük filolojist hümanist olarak tanınmış Kardinal Bessarion'un yanında çalışan müritlerden en önemlisi oldu.
Sonra Roma'ya geçti. Burada Fransiskanlar Hristiyan Tarikatı 'nin merkezi bürokratları arasında isim yaptı. Bu Hristiyan tarikatın idari bürokrasisi içinde önemli bir organ olan "proküratör" görevini yüklendi. Bundan sonra yine bu. Hristiyan tarikatın Ligurya bölgesi başkanlığı görevi verildi. Sonra Perugia Fransiskanlar general vekili oldu.
1467'de Papa II. Paulus tarafından Vincoli St Pietro Katedrali kardinali yapıldı. İdari görevlerinde uğraşmadığı zamanlarda yine akademik çalışmalara dikkatini verip önemli Katolik kilisesi dinsel doktrininin kavramları üzerinde teolojicilerin ilgisini çeken Katolik kilisenin felsefi temellerini inceleyen filozoflar olan Thomas Aquinas ve John Duns Scotus'un birbirine karşıt olduğu kabul edilen fikir ve tutumlarının birbirlerine yakınlıklarını elden geçiren deneme tezleri hazırlayıp yayımladı.
Papalık dönemi
Temmuz 1471'de Papa II. Paulus öldüğü zaman toplanan Kardinaller Konklavi'nin dört günlük toplantısı sonucunda papa seçildi ve V. yüzyıldan beri papalarca kullanılmayan IV. Sixtus papalık adına aldı.
Papa olarak ilk icrası Osmanlı Devleti'ni Balkanlardan ve İstanbul'dan söküp almak hedefli yeni bir Haçlı Seferi organize etmeye çaba vermek oldu. Bu hedef erişebilmek için Fransa, İspanya, Almanya, Macaristan ve Polonya'ya özel papalık temsilcileri gönderdi ve bu ülkelerin hükümdarlarını yeni bir Haçlı seferine çağırdı. Fakat artık bu ülkelerde Haçlı Seferlerinin boş düşler olduğu anlaşılmıştı ve ne bu ülkeler hükümdarları ve ne soylularından hiçbir uygun yanıt alamadı ve ne de bu ülkelerden Haçlı askerleri toplayabildi. Papa Kardinal Oliverio Carafa'yi kurduğu bir deniz filosunun komutanı tayin etti. Bu filo 10 Papalık Devleti kadirgası ve küçük sayıda Venedik ile Napoli devletleri kadırgalarından oluşmaktaydı. Bu filo Balkanlara Dalmaçya'ya kıyılarındaki limanları vurarak ilerleyip Ege Denizi'nde İzmir limanına saldırıp bu Osmanlı sahil şehrini eline geçirmek amacıyla yola çıktı. Fakat bu filoya katılan değişik devlet kadırgaları reisleri ve hatta Papalık devleti kadırgaları reisleri arasında ganimet alırlarsa nasıl paylaşacakları sorunu üzerinde anlaşmazlık çıktı ve bu filo Ege'ye varamadan dağıldı. Böylece bir korsanlık akınından farkı olmayan bu "Haçlı Seferi (?)" tümüyle tam bir fiyasko oldu. Bu korsanlık seferinde filo sadece 25 Türk esir toplayabildi ve Papa IV. Sixtus sanki bir zafer kazanmış gibi bu 25 zavallı esiri Roma sokaklarında gezdirip teşhir etti.
IV. Sixtus Fransa'ya karşı halefi olduğu papa II. Paulus'un siyasi tutumunu devam ettirdi. Fransa Kralı IX. Louis'in Katolik kilisesi papalık kilise kanun ve beyannamelerinin Fransa'da bulunan kiliselerde ancak Fransa krallığının özel izni ile okunup ilan edilebilmeleri kararında ısrar etmesini protesto etti ama bu papalık protestosu Fransa'da hiçbir sonuç vermedi.
Rusya Ortodoks Kilisesini'nin Roma'da bulunan Katolik Kilisesi ile birleşip tek bir Hristiyan mezhebi olması için çeşitli girişimler yaptı. Rus Moskova Knezi olan III. İvan ile son Bizans İmparatoru XI. Konstantinos'un yeğeni ve Mora Despotu Demetrius Paleologos'un kızı olan ve Osmanlı Devleti'nin İstanbul'un fethiyle İtalya'ya kaçmış olan Zoe (Sophie) Paleologina'nın 1472'de evlenmesine destek sağladı. Böylece Rus Ortodokslar ileri gelenleri ile müzakerelere girişti. Ama yine bu çabalarının hepsi boşa gitti.
Etrafında akrabaları ile IV. Sixtus'un Platina'yı Kütüphane Başksni olarak görev vermesi Melozzo da Forlì
Bunlardan sonra politika dikkatini hemen hemen sadece İtalya'daki devletlerin politikalarına teksif etti. IV. Sixtus kendi politik durumunu etrafında topladığı akrabaları ve yakın arkadaşlarına sağladığı taraflı ve adil olmayan özel imtiyazlar ve şahsi mali menfaatlerle güçlendirmeyi hedef edindi. Bu politikaları izlemekte iken yaptığı yolsuzluklar ve yakın akrabalılarına büyük zenginlikler bağışladı. Vatikan Müzesi'nden bulunan Melozzo da Forlì fresco tablosunda IV. Sixtus etrafında Giuliano della Rovere (sonra papa II. Julius), Giovanni della Rovere, Pietro Riario, adlı yeğenleri ile papa önünde diz çokmuş ilk hümanist Papalık tarihi hakkında kitap yazarı Bartolomeo Platina görünmektedir. Yeğeni Pietro Riario papanın kendine verdiği imtiyazlar sonucu Roma'nın en zenginlerinden biri oldu. Papa onu Papalığın ve Papalık Devleti'nin dışişlerine bakmaya da görevlendirdi. Fakat Pietro 1474'te gençken öldü. Onun yerini (sonradan kendisi II. Julius adıyla papa olacak) Giuliano della Rovere aldı. Yeğeni Giovanni della Rovere'yi papa Senigallia yöneticisi olarak görevlendirdi ve onun Urbino Dükü Federico III da Montefeltro'nun kızı ile evlenmesini organize etti. Bu evlilikten 1631'de sona ermesine kadar "Della Rovere" sülalesinden Urbino Dükleri ortaya çıkmıştır.[1] Papa IV. Sixtus 34 tane kardinal atamıştır ve bunlardan 6'sı kendisinin çeşitli yeğenleri olmuştur. Bir yeğeni olan Giuliano della Rovere arka arkaya birkaç değişik yere kardinal olmuş ve 1503-1513 döneminde II. Julius adı ile Papa olmuştur.
Papa IV. Sixtus'un "Palazzo della Cancelleria" üuzerindeki armasi
Papanın yeğeninin oğlu olan. Kardinal Rafael Riario Papalık vekilharç-şansölyesi (Camerlengo) olduğu zaman Roma'nın önemli mimari eserlerinden olan "Palazzo della Cancelleria" adlı bina onun idare merkezi olarak mimar Donato Bramante tarafından yaptırılmıştır.
Eski bir İtalyan tarihçi ve hukukçu "Stefano İnfessura" (d. yak. 1435 – o. yak. 1500) yazmış olduğu Papa II. Paulus (1464-1471), Papa IV. Sixtus (1471-1484), Papa VIII. İnnocentius (1484-1492) papalık dönemlerini ve Papa VI. Aleksander'in ilk papalık yıllarını kapsayan Roma Günlüğü (Diario della Città di Roma adlı hatıra/tarih eserinde Papa Sixtus'un erkek çocuklar ve genç delikanlılarla eşcinsel ilişkiler kurduğunu; onlara özel imtiyazlar, kilise görevleri ve hatta papazlık görevleri verdiğini ve kardinal olarak atadığı bazı genç papazların Roma'da "erkek güzeli" olarak gayet yaygın bilinen genç delikanlılar olduğunu yazmıştır.[2] Bir 16. yüzyıl İngiliz Protestant kilisesi polemikçi propagandacısı olarak isim yapmış İngiliz papaz John Bales Papa IV. Sixtus'un Santa Lucia Kardinali'ne gönderdiği bir mektupta papazların gayet sıcak aylarda delikanlılar ve genç erkeklerle eşcinsel ilişkilerde bulunmalarını tavsiye ettiğini bildirmektedir.[3] Katolik yazarlar ve Katolik kilisesi sözcüleri bunları Katolikler aleyhinde psikolojik propaganda olarak yazılmış hiciv yapan hayalperest eserler olduğunu devamlı olarak iddia etmişlerdir.
Papa IV. Sixtus döneminde de Papalık ile Kral XI. Louis hükümdarlığında Fransa Krallığı arasında, 1438 tarihli Fransız Bruges Pragmatik Sanction" adli Fransa kanunu ile başlayan, anlaşmazlık devam etmiştir. Bu Fransa kanununa göre Papa'nın hazırlamış olduğu Papalık kilise kanunları ancak Fransa Kralı tarafından tasdik edilmesinden sonra Fransa'da yürürlüğe girebileceği hakkında olup Papa'nın Fransa'da insanların yaşaması hakkında hiçbir yasama hakkı olmadığını ve böylece Fransa'daki Katolik Kilisesi'nin üzerine hiçbir papalık yasama ve yürütme hakkı bulunmadığını kabul etmekte idi. Fransa Kralı XI. Louis bu kanunu Napoli Krallığı'na erkek vârissiz olan I. Fernando yerine bir Fransa asıllı prensi geçirebilmek için Papa'nın desteğini sağlamak için bir koz olarak kullanmakta idi.[4]
1478'de papaya yakından bağlı olan Sicilya Krallığı'nda çıkan karışıklıklara için Papa Sixtus Aragon Kralı Ferdinand'dan askeri destek istemişti. Bu askeri desteği sağlamak için Aragon Kralı ve Castilla kraliçesi I. Isabella İspanya'da yaşayan MüslümanlarlaYahudilerin kendi inançlarından ayrılıp Katolik Hristiyan olmalarını sağlamak amacı ile bir papalık Engizisyon Mahkemesi kurulmasını istediler. IV. Sixtus'un 1 Kasım 1478'de yayımladığı 'Exigit Sincerae Devotionis Affectus" adlı Papalık kanunu ile İspanya'da Engizisyon Mahkemesi kuruldu. Fakat 1482'ye kadar bu mahkemenin Avrupa'nın her yanında gayet gayri adil tutumu ve yargıları ile ün yapmasına karşı Katolik Hristiyan Kilisesi'nin "iyi ismini korumak" amacı ile Papa IV. Sixtus İspanya hükümdarlarını bu mahkemeyi tenkit eden bir mektubu gönderdi.[4][5]
1478'de, Kardinal Rafael Riario Medicileri Floransa'dan tamamen söküp atıp onların yerini Riari sülalesinden kişilerin devlet başkanı olmasını hedefleyen büyük bir "Pazzi Komplosu" planlamasına başladı. Papa şahsen bu komploya katıldı ve komplo planlanmasına özel katkılarda bulundu. Bu komplo hem Lorenzo de Medici ve hem de kardeşi Giuliano de Medici'nin bir suikastle öldürülmesini hedeflenmişti. Bu komplo Floransa Cumhuriyeti yetkilileri tarafından ortaya çıkartılıp detayları ifşaa edildi. Floransa bu komployu planlayanlara karşı şiddetli gösterdi. Bu komploya katılan Pİsa Başpiskoposu Francesco Salviati idam edilip cesedi Floransa Devleti idare merkezi olan Vecchio Sarayı duvarından asılıp halka teşhir edildi. Bu gerginlik sonunda Papa IV. Sixtus ve onun yönettiği Papalık Devleti ile Floransa Cumhuriyeti arasında iki yıl süren bir savaş başladı. Bu savaş sırasında Papa Venediklilerden destek sağlamak üzere onlarla görüşmelere girişti. Papa bu müzakerelerde Venediklileri Ferrara üzerine hücum etmeye teşvik etti ve bu saldırının başarılı olması halinde bu şehrin idaresinin Papa'nın yeğeni olan Giralamo Rario'ya verilmesi konusu da bu müzakerelerde görüşüldü. VenedikCumhuriyeti Papa'nın tekliflerini kabul edip gerçekten Ferrara'ya saldırdı. Bu sefer Ferrara Dükü Ercole d'Este diğer İtalya devletlerinden kendi tarafını tutacak müteffikler arayıp bulmaya başladı. Bu arada kendini savunmak için Milano Dükü Loudvico Sforza'nin papaya askeri ve politik destek vermekten vazgeçtiği anlaşıldı. Kendine bağlı olan İtalya devletleri yöneticileri Papayı barış yapmaya zorladılar. Papa Sixtus kendinin akrabası ve yandaşı olan Kardinal Rafael Riario Marche bölgesinde tutunmasını sağlamak için tüm Venedik Cumhuriyeti'ni aforoz etti.[4]
IV. Sixtus Roma şehrinin imarına çok önem verdi. Yaşadığı dönemde bu şehirde şu imar gelişmeleri yapılmıştır:
Roma Capitolin tepesi üzerinde bulunan arkeoloji müzesi olarak Capitol Müzeleri'nin kurulması;
Laterano Sarayı'nda saklanan antik heykellerin Roma şehrinde halka açık olarak sergilenmeye başlanması;
Modern Roma şehrinin önemli sokakları olan "Via Recta", "Via Sistina", "Via Papale" ve "Via Florea" 'nın açılması ve bu sokakların kaldırım taşları ile kaplanmaları;
Roma'ya su getirmek için antik çağlarda kurulmuş ama tamirsizlikten dolayı kullanılamayan "Aqua Verfina" su kemerinin restorasyonu;
Mimar Baccıo Pontrtelli'ye Orta Çağlar başında yıkılmış olan Tiber Nehri üzerindeki Ponte Aurelius Köprüsü yerine "Ponti Sisto Köprüsü" 'nu yaptırması;
Roma'da bulunan "San Giovanni in Laterano Papalık Piskoposluk Bazilikası", "Santa Maria della Pace Kilisesi", "Santa Maria del Popolo Kilisesi" ve "ant'Agöstino in Campo Marzio Bazilikası" binalarının gayet süslü mimarilerle yaptırılması veya restore edilmeleri;
1477-1483'te sonradan tavanı tablolarla kaplanıp ün kazanacak olan Vatikan'da Sistina Şapeli'nin yapılması.
Papa IV. Sixtus 70 yaşına geldiğinde 1484'te öldü. Bu nispeten uzun hayata rağmen başarısızlıkların ortaya çıkardığı hayal kırıklıkları ve üzüntünün papanın hayatını kısalttığı iddia edilmiştir.
IV. Siztus mezarı için Antonio Del Pollaiolo tarafından hazırlanan lahit
Papa IV. Sixtus için özel bir anıt-mezar hazırlandı. Bu anıt-mezarı ünlü İtalyan ressam, heykeltıraş ve kuyumcu Antonio del Pollaiolo hazırlamıştır. Papa Sixtus'un lahitinin etrafına bronz levhalarla röliyefler konulmuş ve lahitinin üzerine tam ölçekli bir bronzdan yapılmış Papa IV. Sixtus'un yatan bir heykeli yapılmıştı. 1527'de Kutsal Roma İmparatorluğu askerleri tarafından Roma şehrinin ele geçirilip yapılan Roma'nın Yağmalanması sırasında bu anıt-mezar büyük zarar gördü. Günümüzde Papa IV. Sixtus'un mezarı yanında yeğeni Papa II. Julius'un mezarı ile birlikte Aziz Petrus Bazilikası'nda bulunun Papa X. Clemens'in anıt-mezarı önünde bazilikanın tabanı ile aynı seviyede olan iki mermerden mezar taşından oluşmaktadır. Antonio del Pollaiolo'nun onun anıt-mezarı için hazırladığı bronzdan röliyef eserler ve lahitinin kapağı olan bronz heykeli Aziz Petros Bazilikası'nın bodrum katında korunaklı hazine dairesinde saklanmaktadır.
Kaynakça
^Mc Brien (1997) Lives of the Popes", New York: SanFrancisco: Harpers
^Stefano İnfessura, (1890) Diario della città di Roma (1303-1494), İst. St. italiano, Tıp. Forzanı, Roma
^Giovanni Lydus, Analecta in librum Nicolai de Clemangiis, De corrupto Ecclesiae statu. In calce a: Nicolas de Clemanges, Opera omnia, Elzevirius & Laurentius, Lugduni Batavorum 1593, s. 9)
^abcButler, Richard Urban. (1912). "Pope Sixtus İV." The Catholic Encyclopedia. Vol. 14. New York: Robert Appleton Company,
