Hint-Part krallığı, Gondophares tarafından kurulan ve MS 19'dan MS 226'ya kadar tarih sahnesinde yer alan bir Part krallığıydı. En güçlü dönemlerinde, doğu İran'ın bazı kısımlarını, Afganistan'ın çeşitli kısımlarını ve Hint alt kıtasının kuzeybatı bölgelerini (günümüz Pakistan'ının büyük bir kısmı ve kuzeybatı Hindistan'ın bazı kısımları) kapsayan bir alanı yönetiyorlardı. Hükümdarlar Suren Hanedanı'nın üyeleri olabilir ve krallık bazı yazarlar tarafından "Suren Krallığı" olarak bile adlandırılmıştır.[2]
Krallık, Drangiana (Sistan) valisi Gondophares'in[3]Part İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını ilan ettiği 19/20 yılında kurulmuştur. Daha sonra Gondophares doğuya seferler düzenleyerek Hint-İskitler ve Hint-Grek topraklarını fethederek krallığını bir imparatorluğa dönüştürmüştür.[a][5] 1. yüzyılın ikinci yarısında Kuşanların istilaları sonrasında Hint-Partların etki alanları büyük ölçüde daralmıştır. Yaklaşık 224/5 yılında Sasani İmparatorluğu tarafından fethedilinceye kadar Sistan'ın kontrolünü elinde tutmayı başarmışlardır.[6]Belucistan'da yerel bir Hint-Part hanedanı olan Paratarajalar, MS 262 civarında Sasani İmparatorluğu'nun yörüngesine girmiştir.[7]
Hint-Part krallığının kurucusu Gondophares'in portresi. Başında saç bandı, küpe, kolye ve üzerinde yuvarlak süslemeler bulunan çapraz bir ceket var.
I. Gondophares'in başlangıçta bugünkü doğu İran'da bulunan Sistan'ın hükümdarı olduğu ve muhtemelen Apracarajaların bir vasalı veya akrabası olduğu düşünülmektedir. Cheiroukes veya Tanlismaidates gibi daha önceki Sistan Part valilerinin yerini almış olabilir.[8] Bu Part satrapları, II. Mithridatis'in (MÖ 124-88) bölgedeki Sakaları yenmesinden itibaren Sistan bölgesini yönetiyorlardı.[9]
MÖ 20-10 civarında,[10] belki de önemli hükümdarı olan Azes'in ölümünden sonra eski Hint-İskit krallığında fetihler yapmıştır. Gondophares, Arachosia, Sistan, Sind, Pencap ve Kâbil vadisini kapsayan alanların hükümdarı olmuş, ancak doğu Pencap'ın ötesinde bir toprak sahibi olduğuna dair delil yoktur.[11] Gondophares kendini "Kralların Kralı" olarak adlandırıyordu; bu Part unvanı, onun durumunda Hint-Part imparatorluğunun yalnızca gevşek bir çerçeve olduğunu doğru bir şekilde yansıtıyordu: bir dizi küçük hanedan, muhtemelen Gondophares ve haleflerini tanımaları karşılığında, Hint-Part döneminde konumlarını korudular. Bu daha küçük hanedanlar arasında Apracarajalar, Zeionises ve Rajuvula gibi Hint-İskit satrapları ve Azes sikkelerinin taklitlerini basan anonim İskitler de yer alıyordu. Ksaharatalar, muhtemelen Gondophares'in egemenlik alanının hemen dışında, Gucerât'ta da egemenlik kurmuşlardı.
I. Gondofares'in ölümünden sonra imparatorluk parçalanmaya başlamıştır. Gondophares adı veya unvanı, daha sonra II. Gondophares olarak anılacak ve muhtemelen ilk Gondophares'in oğlu olacak olan Sarpedones tarafından benimsenmiştir. Kendisinin asıl yönetici olduğunu iddia etmesine rağmen Sarpedones'un yönetimi sarsıntılıydı ve Sind, doğu Pencap ve güney Afganistan'daki Arachosia'da parçalı bir para bastı. En önemli halefi Gondofares'in yeğeni olan Abdagases'ti ; kendisi Pencap'ta ve muhtemelen Sistan'ın anavatanında hüküm sürmüştü. Kısa bir saltanattan sonra Sarpedones'in yerine III. Gondophares Gadana adını alan Orthagnes'in geçtiği anlaşılımaktadır. Orthagnes, MS ilk onyıllarda çoğunlukla Sistan ve Arachosia'da, Abdagases ise daha doğuda hüküm sürmüş ve kısa bir süre yerine oğlu Ubouzanes geçmiştir. MS 20'den sonra, Apracaraja hükümdarı Aspavarma'nın yeğeni Sases adlı bir kral, Abdagases'in topraklarını ele geçirmiş ve IV. Gondophares Sases adını almıştır.[kaynak belirtilmeli] Senior'a göre bu, Takht-i-Bahi yazıtında sözü edilen Gondophares'tir.[12]
Başka küçük krallar da vardı: Sanabares, kendisine Büyük Kralların Kralı adını veren, Sistan'da geçici bir gaspçıydı ve ayrıca ikinci bir Abdagases sikke, Sind'de Agata adında bir hükümdar, Satavastres sikke adında başka bir hükümdar ve Kral Arsakes'in kardeşi olduğunu iddia eden ve bu durumda Partlardaki yönetici hanedanlığın gerçek bir üyesi olan isimsiz bir prens vardı.
Ancak Hint-Partlar hiçbir zaman I. Gondophares'in konumunu geri kazanamadılar ve MS 1. yüzyılın ortalarından itibaren Kujula Kadphises yönetimindeki Kuşanlar, krallığın kuzey Hindistan kısmını ele geçirmeye başladılar.[13]
Turan ve Sistan Hükümdarları (MS 160-230)
Turan'ın Hint-Part kralı Pahares I'in sikkeleri (yaklaşık MS 160-230). Sakallı büst solda, Part tarzı taç takıyor. Nike'ın sağa doğru yürüdüğüne dair kaba bir figür.
Hint-Partlar, MS 230 civarında Sasani İmparatorluğu'nun elinde Part İmparatorluğu son bulana kadar yönettikleri Turan ve Sistan'ın kontrolünü elinde tutmayı başarmışlardır.[13] I. Pahares (MS 160-230), Hint-Part krallığının kalıntılarının bölünmesinin ardından Turan'ın hükümdarıydı.[14] Sistan Krallığı, II. Sanabares (MS 160-175) adlı ikinci bir kral tarafından yönetiliyordu.[15] Turan ve Sakastan Krallıkları, MS 230 civarında Sasani hükümdarı I. Erdeşîr'e boyun eğerek sona ermişlerdir.[15] Bu olaylar Taberî tarafından, elçilerin Gor'daki Erdeşîr'e varışlarını anlatırken kaydedilmiştir:[15]
“Sonra [Erdeşîr] Sawad'dan İstahr'a geri yürüdü, oradan önce Sagistan'a, sonra Gurgan'a, sonra Abrasahr, Merv, Balkh ve Khwarizm'e Kohrasan eyaletlerinin en uzak sınırlarına kadar yürüdü, ardından Merv'e döndü. Birçok insanı öldürdükten ve başlarını Anahedh'in Ateş tapınağına gönderdikten sonra Merv'den Pars'a döndü ve Gor'a yerleşti. Sonra Kuşan kralının, Turan krallarının ve Mokran'ın elçileri ona teslimiyetlerini bildiren bildirilerle geldiler."
Pakistan'ın Hayber Pahtunhva eyaletine bağlı Taxila kentindeki Jandial'da bulunan İyon sütunlu Helenistik tapınak. Genellikle Hint-Partlar döneminden kalma bir Zerdüşt ateş tapınağı olarak yorumlanır.
Hint-Partların başkentinin Taxila olduğu düşünülmektedir. Sir John Marshall tarafından kazılan geniş tabakalarda çok sayıda Part tarzı eser bulunmuştur. Yakınlarda yer alan Jandial tapınağı genellikle Hint-Part döneminden kalma bir Zerdüşt ateş tapınağı olarak yorumlanır.
Hindistan'da Kral "Gudnaphar" (Gondophares olduğu düşünülen) sarayında marangoz olarak çalışmak üzere işe alınan Havari Aziz Thomas'ın hikayesi gibi bazı eski yazıtlarda bölgedeki Hint-Part varlığı yer alır. Thomas'ın İşleri kitabının 17. bölümü Thomas'ın Kuzey Hindistan'daki Kral Gudnaphar'ı ziyaretini içerir; 2. ve 3. bölümlerde ise Thomas'ın Hindistan'a doğru bir deniz yolculuğuna çıktığı ve böylece Thomas'ı Hindistan'ın batı kıyısına bağladığı anlatılır.
Senior'un da belirttiği gibi[17] bu Gudnaphar genellikle ilk Gondophares ile özdeşleştirilmiştir ve bu nedenle Hristiyanlığın ortaya çıkışından sonra tarihlenmiştir; ancak bu varsayımı destekleyen hiçbir kanıt mevcut değildir ve Senior'un araştırması I. Gondophares'in MS 1'den bile önce tarihlenebileceğini göstermektedir. Eğer bu anlatı tarihsel olarak doğru ise, Aziz Thomas'ın aynı ünvanı taşıyan sonraki krallardan biriyle karşılaşmış olması mümkündür.
Sikkelerinden birinde Gondophares'in portresi.
Philostratus, Apollonius Tyana'nın Hayatı adlı eserinde Yunan filozofu Tyana'lı Apollonius'un MS 46 civarında Hindistan'ı ve özellikle de Taxila şehrini ziyaret ettiğini anlatır. Burada Yunan tipi yapıların varlığını anlatır,[18] muhtemelen Sirkap'a atıfta bulunuyor ve Taxila'nın Hint-Part kralı Phraotes'in babasının sarayında Yunan eğitimi aldığını ve akıcı bir şekilde Yunanca konuştuğunu açıklıyor:
"Ey Kral, bana söyle, Yunan diline bu kadar hâkim olmayı nasıl başardın ve buradaki bütün felsefi birikimlerini nereden aldın?"[19]
[...]-"Babam, Yunan eğitimi aldıktan sonra, belki biraz erken bir yaşta beni bilgelerin yanına götürdü, çünkü o zamanlar henüz on iki yaşındaydım; ama onlar beni kendi oğulları gibi yetiştirdiler; Yunan dilini bildiğini kabul eden herkesi özellikle severler, çünkü mizacındaki benzerlik nedeniyle onu zaten kendilerine ait sayarlar."[20]
Periplus Maris Erythraei (Erythra Denizi seyir defteri) Arap Denizi'nde yaygın olarak kullanılan rotaları gösteren, 1. yüzyıldan kalma ve günümüze ulaşan bir rehberdir. O dönemde geleneksel olarak "İskitya" olarak bilinen Sind bölgesinde, daha önce Hint-İskitler'in egemenliğinde olan Part krallarının birbirleriyle savaştıkları anlatılmaktadır:
"Bu nehrin (İndus) yedi ağzı vardır, çok sığ ve bataklıktır, bu yüzden ortada bulunan hariç, bunlar gezilebilir değildir; kıyıda pazar kasabası Barbaricum vardır. Önünde küçük bir ada vardır ve iç kesimlerde arkasında İskitya metropolü Minnagara vardır; sürekli birbirlerini kovan Part prenslerine tabidir." Eritre Denizi'nin Periplus'u, Bölüm 38.[21]
Takht-i-Bahi'den bir yazıt iki tarih taşımaktadır, biri Maharaja Guduvhara'nın (yine bir Gondophares olduğu düşünülen) hükümdarlık yılı 26'ya, diğeri ise bilinmeyen bir çağın 103. yılına aittir.[22]
Suren Hanedanı'nın dini hakkında yeterince kanıt yoktur, ancak Zerdüşt Arsak hanedanı ile dini çatışma içinde oldukları bilinmektedir. [23] Hint-Grekler veya Hint-İskitler aksine, Hint-Part yöneticilerinin Budizm'i desteklediğine dair dini adak, yazıtlar veya efsanevi anlatımlar gibi açık kayıtlar bulunmamaktadır. Ayrıca, Hint-Part sikkeleri genel olarak Yunan nümizmatiğini yakından takip etmesine rağmen, sikkelerde hiçbir zaman Budist triratna sembolü (sonraki Sases hariç) bulunmaz ve selefleri tarafından bolca kullanılan olası dini semboller olan fil veya boğa tasvirlerini de kullanmazlar. Kendilerinin de İran kökenli olması nedeniyle Zerdüştlük inancını sürdürdükleri düşünülmektedir. Bu İran mitolojik sistemi Pakistan'ın Peşaver - Hayber Pahtunhva bölgesinde hüküm süren daha sonraki Kuşanlar tarafından onlardan miras alınmıştır.
Kazılarda bulunan Hindu tanrısı Şiva'nın sikkeleri I. Gondophares hükümdarlığında basılmıştır.[24][25][26]
Hint-Partlar, sikkelerinde ve Gandhara sanatında, kısa çapraz ceketler ve büyük bol pantolonlarla tasvir ediliyor; bunlara muhtemelen pantolon benzeri üst pantolonlar eşlik ediyor.[29] Ceketleri sıra sıra süs yüzükleri veya madalyonlarla süslenir. 1. yüzyıldan itibaren Partlar tarafından benimsenmiş bir uygulama olarak genellikle gür saçlar bir taçla toplanmıştır.[30]
Hint-Part kıyafetleri içindeki kişiler bazen Budist dini sahnelerinde oyuncu olarak gösterilir. Genellikle John Marshall tarafından Taxila yakınlarındaki Sirkap'ta yapılan kazıların çoğunun Hint-Part katmanlarıyla ilgili olduğu düşünülür, ancak daha yakın tarihli bilimsel çalışmalar bazen bunları Hint-Grek Krallığı ile ilişkilendirir.[31] Bu arkeolojik araştırmalar, Budist ibadet unsurlarıyla (tupalar) birleşmiş çok sayıda Helenistik eseri ortaya çıkarmıştır. Yakınlardaki Jandial gibi bazı diğer tapınakların Zerdüşt ateş tapınağı olarak kullanılmış olması mümkündür.
Budist heykelleri
Sirkap'ta İskitlerin sonlarından Partl seviyesine (2. seviye, MS 1-60) kadar olan dönemde bulunan heykeller, o dönemde veya Part yönetiminden önce Gandharan sanatının zaten gelişmiş bir seviyede olduğunu düşündürmektedir. Helenistik tanrılardan çeşitli Gandharan din adamlarına kadar uzanan çok sayıda heykel, Buda ve Bodhisattvaların erken dönem tasvirlerinden bazıları olduğu düşünülen heykeller ile bir araya getirilmiştir. Bugün Gandhara'daki Greko-Budist sanatının tam olarak ne zaman ortaya çıktığı hâlâ belirsizdir, ancak Sirkap'taki bulgular, bu sanatın Kuşanların gelişinden önce bile oldukça gelişmiş olduğunu göstermektedir.
Taş paletler
Gandhara'da bulunan sayısız taş palet, Hint-Part sanatının iyi temsil eden örnekler olarak kabul edilir. Bu paletler, Part sanatının karakteristiği olarak kabul edilen temsillerdeki cephesellikle birlikte Yunan ve Pers etkilerini birleştirir. Bu tür paletler yalnızca Hint-Grek, Hint-İskit ve Hint-Part yönetimine karşılık gelen arkeolojik katmanlarda bulunmuştur ve esasen önceki Maurya katmanları veya sonraki Kuşan katmanları tarafından bilinmemektedir.[32]
Bu paletlerde çoğunlukla Yunan giysili insanların yer aldığı mitolojik sahneler yanında; gür saçların üzerine takılmış saç bantları, çıplak göğüste çapraz ceket, mücevher, kemer, bol pantolon bulunan Part giysili insanların yer aldığı sahneler yer alır. Prag'daki Naprstek Müzesi'nden bulunan bir palet, büyük bir kanepede bacak bacak üstüne atmış bir şekilde oturarak şarap içen bir Hint-Part kralını ve etrafında yine Part kıyafetleri giymiş şarap servis eden iki hizmetkarı göstermektedir.
Hint-Part insan avcılığı.
Hint-Part eğlence düşkünleri.
Hint-Part çifti.
Budizm'in İpek Yolu ile aktarımı
İçinde Hint-Part sikkeleri de bulunan içeriklerle Gandhara Budist kutsal emanet sandığı. MS 1. yüzyıl.
226 yılında Sasaniler bölgeyi ele geçirdikten sonra bile Doğu'da Part egemenliğinin bazı bölgeleri varlığını sürdürmüştür. 2. yüzyıldan itibaren birçok Orta Asyalı Budist misyoner Çin'in başkenti Luoyang'da ve bazen de Nankin'de özellikle tercüme çalışmalarıyla öne çıkmışlardır. Budist metinlerini Çince'ye çeviren ilk bilinen tercümanlar aslında Part misyonerleriydi; Çince'de "Arşaklılar ülkesi" anlamına gelen "Anshi" anlamına gelen Part soyadları ile tanınırlar.
An Shih Kao, Hinayana Budist metinlerinin Çinceye bilinen ilk çevirilerini yapan Part prensiydi (148–170).
An Hsuan, MS 181 yılında Çin'e giderek keşiş olan bir Part tüccarıydı.
Hint-Part Kralı Abdagases'in kıyafetlerinin açıkça görüldüğü sikkeler. Part giyimine özgü bol pantolonlar giyiyor.Hint-Part Kralı Abdagases'in kıyafetlerinin açıkça görüldüğü sikkeler. Bol pantolon ve çapraz bir ceket giyiyor.
^"Bunun sonucunda güneyde Hint-Grek krallığı ortaya çıktı; ancak bu krallık uzun ömürlü olmadı ve kısa süre sonra yerini Hint-Part krallığına bıraktı."[4]
Kaynakça
Özel
^Schwartzberg, Joseph E. (1978). A Historical atlas of South Asia. Chicago: University of Chicago Press. ss. 21, 145, map XIV.1 (f). ISBN0226742210. 27 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2024.
^Rezakhani 2017, s. 32, "Tanlis, Tanlis Mardates ve muhtemelen Rangodeme adında bir kraliçe olarak adlandırılan bir dizi otoritenin uydurulması, Sistan ve Arachosia'da Gondophares hanedanının kurulmasından önce bu 'satraplar' tarafından çıkarılan son seri olma olasılığı oldukça yüksektir. Bu nedenle Sakistan/Sistan'ın erken dönem yöneticileri, II. Mithridatis tarafından bölgedeki Sakaların yenilgisinin ardından atanan, muhtemelen Saka kökenli Arsak valileri olarak nitelendirilebilir.".
^The chronology of the Gondopharid kings has long been uncertain, predominantly based on coins. This reconstruction is based on "Indo-Scythian Coins and History IV" by Robert Senior, CNG 2006, as the four volumes of Senior's work provide an almost complete catalogue of the coinage of the period. Senior's chronology is based on the existence of only one king Azes, a theory that was vindicated when it was shown that a coin of the so-called Azes II was overstruck with a type attributed to Azes I (see Senior, "The final nail in the coffin of Azes II", Journal of the Oriental Numismatic Society 197, 2008).
^Guduvhara veya Gondophares'in 26. yılına ait bir adak yazıtının, Peşaver'in kuzeydoğusundaki Takht-i-Bahi'de belirtilmemiş bir çağ hesaplamasına göre 103 yılında bir tarihle bir taş üzerinde bulunduğu bildirilmektedir. Bu çağın MÖ 57'de kurulan Malva veya Vikrama çağı olması muhtemeldir, bu da bu kralın yükselişi için MS 20 tarihini verir (bkz. Hindu takvimi). Taş daha önce Lahor'daki müzedeydi. Bu nokta, Thomas'ın İşleri'nde bir tarih tohumunun gömülü olduğunu düşünen Hristiyanlar için özellikle önemlidir.
^abcdMitchiner, Michael (1978). The Ancient & Classical World, 600 B.C.-A.D. 650 (İngilizce). Hawkins Publications. ISBN978-0-904173-16-1. Pakores'in yerine Büyük Kral makamına Sanabares (yaklaşık MS 135-160) geçti. Çok küçülen Hint-Part krallığı daha sonra iki coğrafi bileşene bölündü. Bunlar artık kralı Pahares olan Turan Krallığı ve Sanabares adını taşıyan ikinci bir kral tarafından yönetilen Sakastan Krallığı oldu (yaklaşık MS 160-175). Bu iki krallık, Turan ve Sakastan, ilk Sasani İmparatoru I. Ardeşir'e kadar MS 230 civarında varlığını sürdürdü. Daha sonra ikisi de Sasani İmparatorluğu içinde vasal krallıklar haline geldi. Tabari, Ardeşir Gor'dayken gerçekleşen Turan Kralı'nın teslimiyetini kaydetti: sonra Kuşan kralının, Turan ve Mokran krallarının elçileri ona teslimiyet beyanlarıyla geldiler.
^Bracey, Robert (1 Ocak 2012). "The Mint Cities of the Kushan Empire". The City and the Coin in the Ancient and Early Medieval World. BAR International Series 2402. s. 124. 17 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2024.
^Bakınız Senior, "The final nail in the coffin of Azes II".
^Description of the Hellenistic urbanism of Taxila:
"Şehrin surlarının nasıl örüldüğünü daha önce anlattım ama Atina'daki gibi düzensiz bir şekilde dar sokaklara bölündüğünü ve evlerin öyle bir şekilde inşa edildiğini söylüyorlar ki, dışarıdan baktığınızda tek katlı görünüyorlar, içlerinden birine girdiğinizde ise yer seviyesinin hemen altında, yukarıdaki odalar kadar uzanan yeraltı odalarıyla karşılaşıyorsunuz." (Life of Apollonius Tyana, II 23) 10 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^Described in "Rome's enemies, Parthians and Sassanid Persians", 0-85045-688-6
^"Parthians, from about the 1st century AD, seem to have preferred to show off their carefully tonsured hair, usually only wearing a fillet of thick ribbon; before then, the Scythian cap or bashlyk was worn more frequently". In "Parthians and Sassanid Parthians" Peter Willcox 0-85045-688-6, p12
^Pierfrancesco Gallieri, in "Crossroads of Asia": "Paralellikler o kadar çarpıcı ki, Taxila'da keşfedilen ve MÖ 1. yüzyıl ile MS 1. yüzyıl arasına tarihlenen nesnelerin aslında daha önce, belki de Yunan krallarının Baktriya'dan Hindistan'a çekilmeleri sırasında onları takip eden zanaatkarlar tarafından üretilmiş olma olasılığı göz ardı edilmiyor." p211 (Fransızca orijinalinde)
^"Sirkap'ta, tüm kazılan seviyelerde taş paletlerin bulunduğunu hatırlatalım. Aksine, ne Taxila sahasında Sirkap'tan önceki Maurya şehri olan Bhir-Mound, ne de onu izleyen Kuşan şehri olan Sirsukh, kazıları sırasında herhangi bir taş palet teslim etmedi.", in "Les palettes du Gandhara", p89. "Bu tür paletlerin artık üretilmediği son nokta muhtemelen Kuşan döneminde yer almaktadır. Aslında, ne Mathura ne de Taxila (Sirsukh çok az kazılmış olmasına rağmen), ne Bagram ne de Surkh Kotal, ne de Sovyet Orta Asya veya Afganistan'ın büyük Kuşan arkeolojik alanları bu tür nesneler üretmemiştir. Kuşan dönemi arkeolojik alanlarında yalnızca dört palet bulunmuştur. Bunlar Sovyet Tacikistan'ındaki Garav Kala ve Ajvadz ve İndus Vadisi'ndeki Jhukar ve Dalverzin Tepe gibi ikincil alanlardan gelmektedir. Bunlar oldukça kaba bir şekilde yapılmıştır." In "Les Palettes du Gandhara", Henri-Paul Francfort, p91. (Fransızca orijinalinde)
Genel
Bosworth, Clifford Edmund (1997). "Sīstān". The Encyclopedia of Islam, New Edition, Volume IX: San–Sze. Leiden, and New York: BRILL. ss. 681-685. ISBN9789004082656.
Olbrycht, Marek Jan (2016). "Dynastic Connections in the Arsacid Empire and the Origins of the House of Sāsān". Curtis, Vesta Sarkhosh; Pendleton, Elizabeth J.; Alram, Michael; Daryaee, Touraj (Ed.). The Parthian and Early Sasanian Empires: Adaptation and Expansion. Oxbow Books. ISBN9781785702082.
