Hersek (Boşnakça, Hırvatça: Hercegovina, Sırpça: Херцеговина, Hercegovina), merkezinde kabaca Mostar şehri olan Adriyatik Denizi'ne bir çıkış koridoruna sahip Dinar Alpleri'ndeki tarihsel ve coğrafi bölge, günümüzde Bosna-Hersek'in güney bölümünü oluşturmaktadır. Hersek'in yüzölçümü 9.948 km²'dir (veya diğer kaynaklara göre 10.190 km²). Hersek ile Bosna arasında belirgin bir sınır yoktur. Hersek'in bittiği yerden Bosna'nın başlaması hakkında birçok düşünce vardır.
Etimoloji
Orta Çağ'da Slav halkları Hersek'i Zahumlje olarak adlandırılmıştır. Daha sonraki dönemlerde adı Hum olarak anılmaya başlamıştır. Hersek kelimesi, Stefan Vukçiç Kosariç'in unvanı olan Herzog yani dük kelimesinden doğmuştur.
Nüfus
Hersek'in nüfusu II. Dünya Savaşı'na ek olarak Yugoslavya Savaşları ile karışmıştır. İki savaşta da halk etnik temizliğe maruz kalmıştır. 1991 sayımına göre Hersek'te 437.095 kişi yaşamaktadır. Nüfusun çoğunluğu Hırvat'tır. Nüfusun etnik dağılımı şöyledir: 206.457 Hırvat (47,2%), 112.948 Boşnak (25,8%), 93.047 Sırp (21,3%), 18.494 Yugoslav (4,2%) ve 6.149 diğerleri (1,4%)'dir. Boşnaklar genellikle Neretva nehrinin akışı boyunca, Konjic ve Jablanica şehirlerinde yaşamaktadır. Hersek'in doğusu Sırp Cumhuriyeti'ne ait olup burada çoğunlukla Sırplar yaşamaktadır.
7. yüzyıl ve 12. yüzyıl arası bugünkü Bosna-Hersek'nin bulunduğu bölgeye Sırplar ve Hırvatlar akın yapmışlardır. Orta Çağ'da Hersek topraklarında Zahumlje ve Travunia adlı iki devlet var olmuştur. Hersek, 1102 yılına kadar Hırvatistan Krallığı'nın egemenliği altında kalmış, ardından Hersek'te Hum Prensliği kurulmuştur. 1326 yılında Hum Prensliği, Bosna'nın bir parçası olmuş, II. Stefan Kotromaniç ve I. Stefan Tvrtko dönemlerinde de Bosna egemenliği altında kalmıştır.
I. Tvrtko'nun ölüp Bosna'nın güçsüzleşmesinden sonra, Kosariç Hanedanı'nın güçlü asillerinden Büyük Dük Sandalj Hraniç ve yeğeni Stefan Vukçiç Kosariç, sadece sözde Bosna Krallarının lordluğunu tanıyarak Hum bölgesini bağımsız olarak yönetmeye başlamışlardır. Stefan Vukçiç Kosariç, 20 Ocak 1448'de Saksonya Elektörü III Frederick'in yardımı ile kendisini Santa Sava Herzog'u (dükü), Hum ve Primorje lordu, Bosna Krallığı büyük dükü ilan etmiştir. 100 yıldan fazla Bosna Krallığı'nın egemenliği altında kalan Hersek böylelikle bağımsız olmuş, fakat Stefan Vukçiç Kosariç bölgede tam hakimiyeti sağlayamamıştır.[1][2]
1482 yılında Herzog Stefan'ın kurduğu Hersek Dükalığı, Osmanlı Devleti kuvvetleri tarafından ele geçirilmiştir. Osmanlı Devleti içinde Hersek, önce Rumeli Eyaleti'nin bir parçası olmuş, 1580 yılında Bosna Eyaleti'ne bağlı bir sancak olmuştur. 1833 ve 1851 yılları arası Hersek, Ali Paşa Rizvanbegoviç tarafından yönetilen bir eyalet olmuştur. Onun ölümünden sonra Hersek, yeniden Bosna Eyaleti'ne bağlanmıştır. 1875 yılında Hersek İsyanı patlak vermesi ile bölgede birçok kargaşa çıkmıştır. Berlin Kongresi'nden önce Karadağ, Nikšić bölgesi dahil Hersek'e ait büyük bir bölgeyi kendi topraklarına katmıştır. 1878 yılında Hersek, Bosna ile birlikte, sözde Osmanlı Devleti'nin yönetimi altında kalacak şekilde Avusturya-Macaristan İmparatorluğu tarafından işgal edilmiştir. Yine de Avusturya-Macaristan, bölgede tam hakimiyetini 1908 yılında sağlamıştır. Avusturya-Macaristan İşgali'ndeki Hersek, Bosna gibi özel bir yönetim ile yönetilmeye başlamıştır. Hersek ve Bosna'daki Sırplar, Bosna ve Hersek'in Sırbistan'a bağlanmasını istemiş, bu da Sırbistan ile Avusturya-Macaristan ilişkilerini geçici bir süre kötüleştirmiştir.
1908 yılında, Avusturya-Macaristan'ın bölgeyi birleştirmesi, uluslararası bir tartışmaya neden olan Bosna Krizi'ni meydana getirmiştir. Avusturya-Macaristan yönetimine karşı Bosna Hersekli Sırplar, Arşidük Franz Ferdinand'a suikast düzenlemiştir. Bu olay I. Dünya Savaşı'nın başlamasına neden olmuştur. Savaş sırasından Hersek'te birçok etnik çatışma yaşanmıştır. Avusturya-Macaristan yönetimi, Šuckori, Boşnak[3] ve Hırvat birlikleri oluşturmuştur. Šuckori birliği özellikle Hersek'te aktif bir rol oynamıştır.
1918 yılında Avusturya Macaristan İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'nı kaybetmesi üzerine Hersek, Bosna ile birlikte önce Sırp, Hırvat ve Sloven Devleti'nin, ardından Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı'nın bir parçası olmuştur. 1941 yılında Hersek, Bağımsız Hırvatistan Devleti'nin egemenliği altında kalmıştır. 1941 ve 1945 yılları arası Hersek, Hırvat Ustaşa, Sırp Çetnikler ve Yugoslav Partizanların arasındaki çatışmalar için savaş alanı olmuştur. 1945 yılında Bosna Hersek, Yugoslavya SFC'ye bağlı bir cumhuriyet olmuş, Yugoslavya'nın 1990'larda yıkılmasına kadar da öyle kalmıştır.
Siyasi Durum
Bugünkü Bosna-Hersek devleti içindeki Hersek, iki entiteye yani devletçiğe bölünmüş durumdadır. Bunlar, Bosna-Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti'dir. Trebinje Bölgesi veya Doğu Hersek olarak da bilinen Sırp Cumhuriyeti'nin parçası olan Hersek, Trebinje, Bileća, Gacko, Nevesinje, Ljubinje, Berkovići, Istočni Mostar ve Foča gibi belediyelerden oluşmaktadır. Bosna-Hersek Federasyonu'nun parçası olan Hersek, Hersek-Neretva Kantonu, Batı Hersek Kantonu ve Livno Kantonu'nun bir kısmından oluşmaktadır.
Coğrafya
İlkbahar'da Hersek
Kuzeyde 2000 metreden yüksek olan kalker, plato, Buzul Çağı'nda buzullar ile kaplanmıştır. Güneybatıda, kıyıya doğru, karst olaylarıyla çok parçalanmış ve birçok polye meydana gelmiştir. Neretva, iki bölümü de derin vadisiyle yarmıştır. Neretva nehrinin üst kısmı Hersek'in kuzeyindedir. Vadinin güney bölümünden geçmekte olan yollar, kıyıyı içlere bağlamıştır. Hersek'in en büyük şehri olan Mostar, bölgenin merkezindedir. Diğer büyük şehirler Stolac, Trebinje, Siroki Brijeg, Konjic ve Čapljina'dır. Bosna ve Hersek arasındaki sınır belirsiz olup sınır hakkında birçok tartışma vardır.
Şehirler
Hersek'te birkaç ünlü şehir vardır. Mostar, en ünlü şehir ve gayri resmi başkenttir, nüfusu 100,000'in üzerindeki tek şehirdir. Hersek'te büyük şehirler yoktur, fakat Hersek'teki şehirler tarihsel ve ünlüdür. Stolac belki Hersek'teki en eski şehirdir. Orada Eski Taş Çağı'ndan kalma yerleşim yerleri olup, İlyric kabilesi Daorson şehrinde yaşamıştır. Orada, Bregava nehri ile yan yana birkaç Romen yerleşim yeri olmuştur. Radimlja'da Orta Çağ'daki yerli halkın yaptığı birçok büyük ve güzel taş mezarlar vardır. Trebinje, Bosna Hersek'in en güneyindeki tarihi bir şehir olup Karadağ ile sınırdır ve Trebišnjica nehrinin üzerindedir. Čapljina ve Ljubuški tarihsel açıdan ünlüdür. Međugorje, birçok Hırvat ve Katolik için dinsel önemi için ünlüdür. Konjic ve Jablanica, II. Dünya Savaşı sırasında ünlü olmuştur. Hersek'teki diğer şehirler Prozor-Rama, Siroki Brijeg, Posušje, Čitluk, Grude, Nevesinje, Ulog, Gacko, Bileća, Ljubinje, Ravno ve sahil şehri Neum'dur.
Turizm
Hersek'in birçok doğal ve ünlü güzel yapıları vardır. Hutovo Blato bir kuş rezervi olup Avrupa çapında önemlidir ve birçok kuşbilimcinin toplandırığı yerdir. Vjetrenica mağarası, Hırvatistan sınırı yakınında Ravno Belediyesi'ndedir. Ziyaretçilere açıktır. Hersek'in Adriyatik Denizi kıyısında yer alan tek sahil kasabası Neum'dur.
