Geleneksel Özbek kıyafetleri

Vikipedi'nin kurucularından Jimmy Wales, geleneksel Özbek kıyafetleri giymiş Özbeklerin yanında
1960 yılında basılmış Özbek kıyafetleri temalı bir Sovyet posta pulu

Geleneksel Özbek kıyafetleri, Orta Asya'daki en kalabalık halk olan Özbeklerin giydiği geleneksel giyim tarzından oluşmaktadır. Özbek kültürel geleneklerinin geleneksel moda duyarlılıklarını sergiler ve Özbek medeniyetinin önemli kültürel yönlerinden birini oluşturur. Özbeklerin giydiği iki geniş giysi türü vardır: geleneksel Özbek kıyafetleri olarak bilinen kıyafetler[1] ve batı kıyafetleri.

Erkekler için geleneksel kıyafetler arasında çeşitli başlık türleri bulunur; en yaygın olarak doppa olarak bilinen bir takke, çapan adı verilen uzun bir ceket, yaktak olarak bilinen bir gömlek, geleneksel bir kuşak ve bol pantolonlar. Kadınlar ise genellikle tüm vücudu kaplayan giysiler giyerler. Parlak renkli diz boyu elbiseler ve lozim olarak bilinen bol pantolonlar en yaygın kıyafettir. Özel günlerde, erkekler zengin işlemeli çapanlar[2] (bazı bölgelerde zarchopon olarak adlandırılır) giyerken, kadınlar saten ve ipekten yapılmış, genellikle zardozi olarak bilinen altın ipliklerle zengin bir şekilde işlenen ayrıntılı elbiseler tercih ederler.

Önceki nesil Özbekleri 20. yüzyıl boyunca neredeyse tamamen geleneksel kıyafetler giyiyorlardı. 19. yüzyılda Rus İmparatorluğu'nun Orta Asya'yı işgalinin ardından Batı giyim ve modası, özellikle genç ve daha eğitimli nesiller arasında giderek daha popüler hale gelir. Sovyetler Birliği döneminde Özbek kıyafetleri tipik olarak öncelikle faydacı değere odaklanmış ve uluslararası moda trendlerinden büyük ölçüde etkilenmemiş olsa da, son zamanlarda geleneksel kalıplara daha fazla vurgu yapılmıştır.[3]

Şapkalar

Doppa, Özbek şapkalarının en yaygın çeşitlerindendir. Özbek doppaları tipik olarak sivri kenarlı kare şeklindedir, ancak stilleri bölgelere göre farklılıklar gösterir. Başlangıçta sadece erkekler tarafından giyilse de birçok kadın da doppa giyer.[4] Özbek erkeklerinin giydiği diğer yaygın geleneksel şapkalar arasında çugirma, kalpak, karakul ve sonradan yaygın olan İslami takke yer almaktadır.

Sovyet hükûmeti 1920'lerden başlayarak yaygın bir örtünme karşıtı kampanya yürütmesine rağmen, erkek şapkalarına çok daha az ilgi gösterildi. Bazı etnik Özbek Komünist Partisi liderleri ve aktivistleri geleneksel sarık takarken, diğerleri yalnızca Batı tarzı takım elbiseler giydi. Bazı Cedidler bu tarz takım elbiselerin benimsenmesini bir ilerleme sembolü olarak desteklerken, diğerleri bunu bir tür Ruslaştırma olarak değerlendirmiştir.[5]

Buhara'nın son emiri Alim Han'ın çapan ve sarık giydiği bir fotoğraf, 1911

Erkek kıyafetleri

Özbek erkek kıyafetleri zaman içerisinde çeşitli değişimlere uğramıştır. Tarihsel olarak geleneksel kıyafetler çizgili çapan ve sarıktan oluşuyordu.[6] Zamanla pantolon ve gömlek daha popüler hale geldikçe giyim tarzları da değişmiştir. Çoğunlukla beyaz işlemeli, kapitone siyah bir başlık olan doppa, büyük ölçüde sarığın yerini almıştır. Günümüz Özbek erkekleri genellikle Batı tarzı pantolon giyerler.[2]

Kadın kıyafetleri

Tarihsel olarak Özbek kadınları, evin dışında tüm vücudu ve genellikle yüzü kaplayan[7] dokuma at kılından yapılmış örgü bir çaçvon ile tamamlanan bir parancı giyerlerdi. Ancak 1930'ların sonlarında Özbekistan'da Hücum hareketi nedeniyle giyilmesi durduruldu. Özbekistan'daki Özbek kadınları artık parancı giymese de cenazeler sırasında bazen giyilir.[8]

Günümüzde Özbek kadınları genellikle parlak renkli diz boyu elbiseler ve altına ishton veya lozim olarak bilinen bol pantolonlar giyerler. Bazı Özbek kadınları başörtüsü ve uzun kollu elbiseler giymeye başlasa da pek yaygın değil.[4]

Malzeme ve üretim yöntemler

Ayrıca bakınız: Özbekistan'da pamuk üretimi

Özbekistan hacim olarak dünyanın en büyük pamuk ve ipek üreticilerinden biridir, ancak pamuk üretimi zamanla azalmaktadır.[9][10] Yüzyıllar boyunca Özbekistan toprakları, Buhara ve Semerkant'taki ticaret merkezleriyle İpek Yolu'nun ayrılmaz bir parçasıydı. Semerkant şehri, bölgedeki ipek üreticilerinin uğrak noktası haline geldi ve bu da çeşitli desen ve dokuma tarzlarının aktarılmasına yol açtı.[11]

Galeri

  • Zarçapan olarak da bilinen işlemeli bir çapan giyen Özbek çocukları
    Zarçapan olarak da bilinen işlemeli bir çapan giyen Özbek çocukları
  • Geleneksel Özbek kıyafetlerinden ilham alan kostümler giyen artistik patenciler
    Geleneksel Özbek kıyafetlerinden ilham alan kostümler giyen artistik patenciler
  • Çoğunlukla gelinlerin giydiği işlemeli doppalar
    Çoğunlukla gelinlerin giydiği işlemeli doppalar
  • Nevruz kutlamalarında geleneksel kıyafet giyen bir kadın samanu karıştırmakta
    Nevruz kutlamalarında geleneksel kıyafet giyen bir kadın samanu karıştırmakta
  • Doppa giyen bir Özbek erkek
    Doppa giyen bir Özbek erkek
  • Şehrisebz doppası (birinci ve ikinci sıralar), Surhan doppası (üçüncü sıradaki ilk üç) ve Çust doppası (son sıra) olarak bilinen çeşitli geleneksel Özbek doppa çeşitleri
    Şehrisebz doppası (birinci ve ikinci sıralar), Surhan doppası (üçüncü sıradaki ilk üç) ve Çust doppası (son sıra) olarak bilinen çeşitli geleneksel Özbek doppa çeşitleri
  • Çağdaş geleneksel tarzda elbiseler giyen Özbek kadınları ve doppa giyen bir erkek
    Çağdaş geleneksel tarzda elbiseler giyen Özbek kadınları ve doppa giyen bir erkek
  • Chugurma ve çapan giyen bir erkek
    Chugurma ve çapan giyen bir erkek
  • Geleneksel kıyafetler giyen gelin ve damat
    Geleneksel kıyafetler giyen gelin ve damat
  • Kadınların özel günlerde giydiği işlemeli botlar
    Kadınların özel günlerde giydiği işlemeli botlar
  • Tarihsel olarak kadınlar tarafından giyilen, çaçvonlu bir paranja
    Tarihsel olarak kadınlar tarafından giyilen, çaçvonlu bir paranja

Kaynakça

  1. ^ "Uzbek clothing is very colorful and traditional". Central-asia.guide (İngilizce). 8 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  2. ^ a b Condra, Jill (9 Nisan 2013). Encyclopedia of National Dress [2 volumes]: Traditional Clothing around the World [2 volumes] (İngilizce). Bloomsbury Publishing USA. s. 9. ISBN 978-0-313-37637-5. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  3. ^ Knowlton, MaryLee (2006). Uzbekistan (İngilizce). Marshall Cavendish. s. 72. ISBN 978-0-7614-2016-3. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  4. ^ a b Joseph, Suad; Naǧmābādī, Afsāna (2003). Encyclopedia of Women & Islamic Cultures: Family, Body, Sexuality And Health (İngilizce). BRILL. s. 44. ISBN 978-90-04-12819-4. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  5. ^ Cronin, Stephanie (24 Nisan 2014). Anti-Veiling Campaigns in the Muslim World: Gender, Modernism and the Politics of Dress (İngilizce). Routledge. s. 222. ISBN 978-1-134-65298-3. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  6. ^ Akiner, Shirin (28 Ekim 2013). Cultural Change & Continuity In Central Asia (İngilizce). Routledge. s. 207. ISBN 978-1-136-15042-5. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  7. ^ Kamp, Marianne (1 Ekim 2011). The New Woman in Uzbekistan: Islam, Modernity, and Unveiling under Communism (İngilizce). University of Washington Press. s. 29. ISBN 978-0-295-80247-3. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  8. ^ Kamp, Marianne (1 Ekim 2011). The New Woman in Uzbekistan: Islam, Modernity, and Unveiling under Communism (İngilizce). University of Washington Press. s. 290. ISBN 978-0-295-80247-3. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  9. ^ "Uzbekistan Cotton Area, Yield and Production". ipad.fas.usda.gov. 8 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  10. ^ Mentges, Gabriele; Shamukhitdinova, Lola (2017). Textiles as National Heritage: Identities, Politics and Material Culture (İngilizce). Waxmann Verlag. s. 32. ISBN 978-3-8309-8609-6. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023. 
  11. ^ Meller, Susan (15 Aralık 2018). Silk and Cotton: Textiles from the Central Asia that Was (İngilizce). Abrams. ISBN 978-1-68335-557-1. 9 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2023.