Endüstri mühendisliği ya da sanayi mühendisliği (İngilizce: Industrial engineering), insan, malzeme ve makineden oluşan bütünleşik sistemlerin kuruluş ve devamlılığının yönetimi ile ilgilenen mühendislik dalıdır. Endüstri mühendisleri, diğer mühendislik dallarının birçoğunun derslerini de alıp, üzerine işletme, yönetim, üretim, ekonomi ve endüstri mühendisliğine özel derslerle birlikte diğer mühendislik alanlarının yöneticilik yetkisine sahip mühendislik dalı.
Çalışmalarında matematik, fen bilimleri ve sosyal bilimlerdeki özel bilgi ve becerileri mühendislik analiz ve tasarım ilke yöntemleriyle birleştirerek, bu sistemlerden elde edilecek sonuçları belirleyip, kestirerek değerlendiren ve disiplinlerüstü bir yaklaşım sergileyen endüstri mühendisleri, zaman, para, malzeme, enerji gibi kaynakların verimli kullanımına ve mühendislik hizmetlerinin kalitesini artırmaya yönelik çalışmalarda bulunur.
Endüstri mühendisliği diğer mühendislik dallarından farklı bir yapıya ve düşünce sistemine sahiptir. En önemli fark endüstri mühendisliğinin parçayı değil bütünü göz önüne alarak çalışması, sistemin bütünüyle ilgilenmesidir. İkinci önemli fark ise her türlü uygulamada insan faktörünü dikkate almasıdır. Bu sebeplerden dolayı temel doğa bilimleriyle olan ilişkisinin yanında sosyal bilimlerle de iç içedir.
Tarihçe
Endüstri mühendisliği ile ilgili kavramların ortaya çıkması ve yaygın olarak kullanılmaya başlanması 19. yy.'ın başlarına kadar gitmektedir.[1] Kapitalist ekonominin öncüsü olarak bilinen Adam Smith, Ulusların Zenginliği adlı eserinde işbölümünün öneminden ve faydalarından bahsetmiştir. Adam Smith'e göre her bir işçinin birçok değil de, sadece özel bir hareket üzerinde yoğunlaşması, üretimdeki verimliliğin artmasında çok büyük öneme sahiptir. 1832'de Charles Babbage da "Makina İktisadı ve İmalatçılar Üzerine" adlı kitabında işbölümü, organizasyon çizelgesi ve işçi ilişkileri gibi konuları incelemiştir. Bu çalışmalar endüstri mühendisliğinin temel almış olduğu birtakım kavramlara değinmiş olmasına rağmen, endüstri mühendisliği asıl Frederick Winslow Taylor'ın yapmış olduğu çalışmalar sayesinde belli bir yere gelmiş ve asıl şeklini almıştır. Taylor, kronometrik zaman etüdünü ilk kullanan kişi olmakla birlikte, iş ve zaman etüdü gibi kavramların yaratıcısıdır. Frank ve Lilian Gilbreth de iş ve zaman etüdü konularını geliştirmiş ve daha ileri bir seviyeye getirmişlerdir.
Endüstri mühendisliğindeki asıl ilerlemeler ise birçok diğer mühendislik alanında olduğu gibi II.Dünya Savaşı ve sonrasına rastlar. Bu dönemde yöneylem araştırması olarak bilinen alanla daha da iç içe geçmiş ve birbirini tamamlar nitelik kazanmıştır. Bu sayede endüstri mühendisliği sadece imalatı konu alan bir yapıdan kurtulmuş, gerçek hayatta karşılaştığımız sistemlerle ilgili her türlü soruna çözüm üretmeye çalışan, araştırma yelpazesini oldukça geniş tutan bir mühendislik dalı haline gelmiştir. Matematik, bilgisayar teknolojileri (veritabanları), İnternet, Yönetim Bilişim Sistemleri ve ağlar) ve programlama (yeni ve daha verimli algoritmaların ortaya çıkması ve kullanılması, nesne-odaklı programlama) tekniklerinin gelişmesi ile birlikte daha karışık sistemlerin çözümü kolaylaşmış ve endüstri mühendisliği yeni bir boyut kazanmıştır.
Günümüzde dünyada birçok üniversitede endüstri mühendisliği bölümü kurulmuş durumdadır. Kimi yerlerde sistem mühendisliği, imalat mühendisliği, imalat sistemleri mühendisliği ya da mühendislik yönetimi adıyla da bilinmektedir.
Türkiye'de ilk endüstri mühendisliği bölümü 1969 yılında kurulmuşturi. İlk temel İTÜ'de 1949 yılında Takım Tezgahları Kürsüsü'nde Fabrika Organizasyonu dersi verilmeye başlaması ve "Sanayi Mühendisliği" ismi ile bir bölüm kurulması ile ilgili 8 Mayıs 1968 tarihinde karar alınmasına dayanır. 1969 yılında ise İTÜ ve ODTÜ'de endüstri mühendisliği adı ile bölüm kurulmuştur.[1][2]
Mühendislik, genelde problem tanımlama, çözüm seçenekleri türetme, karar verme ve çözümden oluşan bir süreçtir. Endüstri mühendisleri bu tanım doğrultusunda tasarımlar yapar. Söz konusu tasarımlar endüstri mühendislerince "üretim sistemleri tasarımı" ve "üretim sistemleri kontrolü" şeklinde gerçekleştirilmektedir.
Mal ve/veya hizmet üreten bir örgütün aşağıdaki gibi işlevleri endüstri mühendislerince tasarlanmaktadır.
Malzemeler
Makine ve donanımı
Veri toplama ve analiz yöntemleri
İşçilerin çalışma yöntemleri
Kolaylıkların yerleşimi ve malzeme akışıları
Malzeme taşıma donatı ve yöntemleri
Çalışma yeri
Hammadde ve ürün depolarının büyüklükleri ve yerleri
Yönetim raporları için veri kayıt yöntemleri
Bakım yöntemleri
İş emniyet yöntemleri
33.YA/EM kongresinde ele alınan konular endüstri mühendisliğinin ilgi alanları ile ilgili fikir verebilecektir:[3]
