Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi) 2. Olağan Kongresi, 15-23 Ekim 1927 tarihlerinde[2][3]II. Meclis'te toplanmış bir CHF (günümüzdeki adıyla CHP) kongresidir. Kongrede; fırkanın (partinin) genel başkanı Gazi Mustafa Kemal (Atatürk); 1919-1927 yılları arasında yaşanan gelişmeleri millete hesap vermek amacıyla hazırladığı Nutku okumuştur ve fırkanın 1923 tarihinde hazırlanan nizamnamesi (tüzüğü) değiştirilmiştir. Nutuk'un okunması altı gün (15-20 Ekim) sürmüş[4] ve okunması bittikten sonra nizamname değişiklikleri yapılmıştır.
Yenilenen nizamnamedeki pek çok alt başlık ve konu 1923 yılında hazırlanan nizamnameye göre farklılık göstermiştir. Kongrenin idaresi, umumî reis vekili (genel başkan vekili) sıfatıyla İsmet Paşa tarafından yürütülmüştür.[5]
CHF Genel Başkanı Gazi Mustafa Kemal kurultayda Nutuk'u okuyor
Gazi Mustafa Kemal, kongrenin birinci gününde (15 Ekim) 19 Mayıs 1919'da Samsun'a ayak basmasından CHF'nin ilk kongresi olduğunu söylediği Sivas Kongresi'ne[6] kadar olan bölümü, ikinci gününde Sivas Kongresiyle Son Osmanlı Mebusan Meclisi seçimlerine kadar olan aralığı, üçüncü gününde Son Osmanlı Meclisi ile Büyük Millet Meclisi'nin açılışını kapsayan aralığı, dördüncü gün 23 Nisan 1920 BMM açılışından İnönü zaferlerine kadar yaşanan askerî ve siyasî olayları, beşinci gün İnönü Savaşlarından Lozan Antlaşması sürecini ve son gün (20 Ekim) Lozan Antlaşması sonrasından 2. Kongre gününe kadar yaşanan gelişmeler ve yapılmaya çalışılan kökten yenilikleri anlatmıştır.[4] 6 gün süren konuşmasının sonunda Gazi Mustafa Kemal Türkiye Cumhuriyeti'ni gençlere emanet ettiğini belirttiği Gençliğe Hitabıyla söylevini nihayete erdirmiştir.
Nizamname (Tüzük) değişikliği
Kongrede yapılan nizamname (tüzük) değişikliğinin en önemli yanı Cumhuriyet Halk Fırkası'nın siyasal niteliklerini ilk kez net olarak tarif etmesiydi. Bu tarif edilen nitelikleri ise yeni nizamnamenin ilk maddesinde Cumhuriyetçi, Milliyetçi ve Halkçı şeklindeydi.[7] Yeni nizamnamenin 3. maddesinde ise o dönem hayata geçmemiş olan Laiklikten isim zikredilmeksizin söz ediliyordu.[7] O dönem fırka nizamnamesinde yer almayan Devletçilik ve Devrimcilik ise 1931 yılında düzenlenen kongrede fırkanın programına eklenmiş,[8] böylece Atatürk'ün Altı İlkesi oluşmuştur. Buradan yola çıkıldığında 1927 kongresinin ve bu kongrede hazırlanan nizamnamenin, Türkiye'nin kurucu ideolojisi olan Kemalizmin şekillenmesinde önemli bir kilometre taşı olduğu söylenebilir.
Kurultayda hazırlanıp kabul edilen yeni nizamnamenin yaptığı en önemli değişiklik kongrenin toplanması hakkındaki hükümlerde yapılan değişiklikler olmuştur.[9] 9 Eylül 1923 tarihinde yürürlüğe giren nizamnamede fırkanın büyük kongresinin (kurultay) fırka divanı (parti meclisi) tarafından belirlenecek bir yerde ve her yılın 23 Nisanında toplanacağı belirtilmiştir.[9][10] Yeni nizamnamedeyse bu kural dört yılda bir defa ve genel başkanın belirlediği yerde toplanma olarak değiştirilmiştir.[11] Buna ek olarak genel başkanın istediği takdirde de kongrenin toplanabileceği maddesi eklenmiştir.[9][12] 1923 nizamnamesinde bulunan genel başkanın seçilmesi ile alakalı hükümler kaldırılmış ve Gazi Mustafa Kemal'e doğrudan "fırkanın genel başkanı" sıfatı verilmiştir.[6][9] Ayrıca yine nizamnamede oluşturulan ve genel başkan, genel başkan vekili ve genel sekreterden ibaret olan genel başkanlık divanının alacağı kararlara tüm fırka azaları (partililer) tarafından kayıtsız şartsız uyulacağı hükmü konulmuştur.[9][13] Başkanlık divanındaki diğer iki yetkili makam, genel başkanın atamasına bırakılmıştır. Tüm bu yeni hükümlerde görüldüğü üzere Gazi Mustafa Kemal'in fırka içerisindeki gücü ve ağırlığı, 1927 Kongresinin hazırlayıp kabul etmiş olduğu bu nizamnameyle birlikte artmıştır.[6][9]
Değerlendirme
Cumhuriyet Halk Fırkası (Partisi) 1927 kongresi, genel başkan Gazi Mustafa Kemal'in Nutuk'unu okumaya başlamadan önce yapmış olduğu kongre açılış konuşmasında belirttiği üzere[6] fırkanın yapılan 2. kongresidir. Gazi Mustafa Kemal, bu açıklamasıyla fırkasına Kurtuluş Savaşı ve Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti'nin devamı vasfını vermiş ve ona meşruiyet kazandırmıştır. Nitekim Söylevini Samsun'a çıkışıyla başlatarak ve bu kongreyle bitirerek bu meşruiyeti perçinlemiştir. Kongrenin 20-23 Ekim tarihlerinde hazırlanarak nihayete erdirilen yeni nizamnamesiyle (tüzük) hem CHF'nin siyasal konumu belirlenmiş hem de genel başkan olarak Gazi Mustafa Kemal'in fırkadaki gücü ve ağırlığı artmıştır. Bu yön tayini ve Mustafa Kemal'in fırkadaki yerinin belirlenmesi süreçleri ise devam etmiş ve 1931'de düzenlenen kongrede hazırlanan fırka programında daha da netleşmiştir. Bu iki kongrede yapılan bu gibi değişiklik ve eklemeler sayesinde kurucu ideoloji Kemalizm'in ana hatlarının oluşumu tamamlanmıştır.
Dolayısıyla hem Cumhuriyet Halk Partisi hem de anayasasında Atatürk İlkeleri yer alan modern Türkiye için Cumhuriyet Halk Fırkası 2. Olağan Kongresi son derece önemli bir dönüm noktasıdır.
Kaynakça
^Torun, E. (2003). Sivas'dan Büyük Kongre'ye Cumhuriyet Halk Partisi: Kongre tutanaklarının Türkçe çevirisiyle birlikte. Türkiye: Kocaeli Üniversitesi.
^Tuncay Dursun, Tek Parti Dönemindeki Cumhuriyet Halk Partisi Büyük Kurultayları, Kültür Bakanlığı yay., Ankara, 2002, s.11-33.
^Zafer Toprak, “Radikal Sosyalist ‘Enternasyonal’ ve Cumhuriyet Halk Fırkası 1927 Kongresi,” Toplumsal Tarih, sayı 106, Ekim 2002, s. 42-49.
^Torun, Esma (2003). Sivas'dan Büyük Kongre'ye Cumhuriyet Halk Partisi: Kongre tutanaklarının Türkçe çevirisiyle birlikte. Kocaeli Üniversitesi. ss. 131-197. ISBN9758047221.
^abcdUzun, Hakan. “Tek Parti Döneminde Yapılan Cumhuriyet Halk Partisi Kongreleri Temelinde Değişmez Genel Başkanlık, Kemalizm Ve Milli Şef Kavramları”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 9, sy. 20 (Haziran 2010): 233-71.
^Halk Fırkası Nizamnamesi (Osmanlı Türkçesi). TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu. 1923. s. 2. 2 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2024.
[1] Uzun, Hakan. “Tek Parti Döneminde Yapılan Cumhuriyet Halk Partisi Kongreleri Temelinde Değişmez Genel Başkanlık, Kemalizm Ve Milli Şef Kavramları”. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 9, sy. 20 (Haziran 2010): 233-71. (Dergipark)
[2] Alacı, B. (2016). ATATÜRK DÖNEMİ CUMHURİYET HALK PARTİSİ KURULTAYLARINDA, NİZAMNAMELERİNDE VE PROGRAMLARINDA KADIN ALGISI. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(3). https://doi.org/10.18026/cbusos.18378 (DergiPark)
[3]Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi, 1927, TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu
[4]Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi, 1923, (Osmanlı Türkçesi), TBMM Kütüphanesi Açık Erişim Koleksiyonu
.svg){kind=small}