Alaska yerli dilleri

Alaska Yerlileri, Alaska eyaletinde yaşayan ve kökenleri binlerce yıl önce gerçekleşen son iki büyük göçe dayanan bir yerli halk grubudur. Yerli topluluğu İnyupikler, Yupikler, Aleutlar, Tlingitler, Haydalar, Çimmesyanlar olmak üzere altı geniş gruba ve bir dizi küçük kabileye ayrılabilir. Tüm nüfusu oluşturan az sayıda topluluk olsa bile, yerlilerin birbirleriyle iletişim kurmak için kullandıkları 300'den fazla farklı dil kullanılmıştır.[1]

Ancak Alaska'nın 1959'da birliğe katılmasıyla birlikte, eyalet sınırları içinde konuşulan dil sayısı yalnızca 20'ye düştü.[2][3] Bunlar Eskimo-Aleut dilleri, Atabask, Hayda ve Çimmesyan olmak üzere dört ayrı aileye ayrılmaktadır. Hepsinin benzer özellikleri bulunmakta ancak farklı süreçleri vardır. Rusların sömürgeleştirmesinden sonraki yıllarda, yerel dillerin önemi azaldı ve reform çağı başlamıştır.

Michael E. Krauss'un belirttiği gibi, 1960-1970 yılları arasında "Alaska Yerli Dilleri" "Alaska Yerli Dillerine olan ilginin yeniden doğuşunun yaşandığı ve gelişmelerin onların lehine değiştiği bir geçiş dönemi" geçirdi.[4] Bu diriliş o zamandan beri yaygınlaşmış ve ana dilin korunması ve yaygınlaştırılmasıyla ilgili yasalar çıkarılmıştır.

Kolonileştirmenin etkileri

Rusya tarafından sömürgeleştirilmeden önce, Alaska'daki yerli grupların çoğunun günlük iletişimde kullanılan kendilerine özgü dilleri bulunmaktaydı. Birçok bireyin, farklı yerel gruplar arasındaki iş ve ilişkileri kolaylaştırmak amacıyla iki dil bilmesi yaygın bir durumdu. Yabancı dillerle temas sonucunda, yerli dillerin kullanımı ve dillerin kendisi değişmiştir. Rusya'nın Alaska'yı kolonileştiren ilk ülke olması nedeniyle, yerli Alaskalılar için yeni olan mallar veya nesneler için kullanılan Rusça kelimeler, onların ana dillerine aktarılmıştır. Örneğin, kofe (kahve) ve chay (çay) sözcükleri Unangan (Aleut), Alutiiq (Sugpiaq) ve Yupik dillerinin söz dağarcıklarına eklenmiş Rusça sözcüklerdir. Ruslar ile Alaska yerlileri arasında sık sık evlilikler gerçekleşmiş ve bu durum yeni bir karma nüfusun ortaya çıkmasına neden olmuş; hem ana dillerini hem de Rusçayı konuşabilen Alaska yerlilerinin sayısı artmıştır. Yine de Alaska'da konuşulan baskın diller, Alaska yerli dilleri olmaya devam etti.

Ancak Amerikan sömürgeleştirmesinden sonra, misyoner ve daha sonra Alaska Bölgesi Eğitim Genel Temsilcisi olan Sheldon Jackson'ın 1877'de Alaska'ya gelmesiyle, Alaska'ya özgü dillerin kullanımı azalmaya başlamıştır. Jackson, okul, hukuk ve siyasi sistemlerde "Sadece İngilizce" politikasını uyguladı ve kuralın herhangi bir ihlali fiziksel ve zihinsel cezalar ve tacizle karşılandı. Bu politika 2002 yılına kadar geri çekilmedi.[5] 1924 yılında Alaska Seçmen Okuryazarlığı Yasası çıkarıldı ve bu yasa, Alaska'da yaşayan yerli vatandaşların oy kullanma hakkını kazanmadan önce İngilizce okuryazarlık sınavından geçmelerini zorunlu kılıyordu. Bu yasa, Alaska yerli dillerinin kullanımını daha da azalttı. Günümüzde Alaska'nın yerli dillerinin çoğu ya yok olma tehlikesiyle karşı karşıya ya da çoktan yok olmuş durumdadır.[6]

Dilin korunması

Alaska Yerli dilleri, bu yayınlanmış sözlükler ve dil bilgisi kitaplarının kullanımıyla yeniden canlandırılmaları umuduyla bugün kaydedilmekte ve yazıya geçirilmektedir.[7] Konuşanların anlattığı hikayeler daha sonra hem İngilizce hem de o dilin alfabesiyle yazılarak diller kendi ana dillerinde kaydediliyor. Bu alfabeler, Alaska yerlisi olmayanların etkisinden önce dilin yazılı bir versiyonuna sahip olmadıkları için diller için nispeten yenidir.

Alaska Yerli Dil Merkezi (ANLC) tarafından yaklaşık 20 yerel dil üzerinde çalışılıyor. Günümüzde Alaska ve Kanada çevresindeki köylerde faydalı olan dersler aracılığıyla diller köylülere yeniden öğretiliyor. Aynı zamanda Alaska Yerli Dilleri ile ilgilenen kişiler Alaska Fairbanks Üniversitesi kampüsündeki dersler aracılığıyla da bu dilleri öğrenebilmekte.[8] Bu diller yalnızca Alaska'ya özgü değildir; konuşanları, eyalet ve ülke sınırları belirlenmeden önce Kuzey Amerika'nın kuzeyinde konuşulmaktaydı. Atabask dillerinden birinin Güneydoğu Alaska'da, Alaska'nın iç ve doğu sınırı boyunca, Kuzey Kanada'da ve daha sonra Batı Grönland'da bulunduğu belgelenmiştir.

Alaska eyaletinde 2014 yılında, daha önce yalnızca İngilizceyi kapsayan resmi eyalet dilini revize eden bir yasa çıkarıldı. 2015 yılı itibarıyla geçerli olan bu yasa, İnyupikçe, Sibirya Yupikçesi, Orta Alaska Yupikçesi, Alutiikçe, Unangahça, Denağinaca, Değinakça, Holikaçukça, Koyukonca, Yukarı Kuskokvimce, Guçince, Tananaca, Yukarı Tananaca, Tanakrosça, Hanca, Ahtnaca, Eyakça, Tlingitçe, Haydaca ve Çimsiyancayı resmi devlet dilleri olarak tanıdı.[9] Ancak bu, hükümetin bu dillerde belge basmasını veya diğer hükümet eylemlerini kaydetmesini şart koşmamakta. Alaska'nın yerel dillerinin korunmasıyla ilgili ek mevzuat, yerel dillerin mevcut durumunu "dilsel acil durum" olarak tanıyan 19 Numaralı Meclis Eş Zamanlı Kararı'dır.[10] "Acil durum" ifadesinin kullanımıyla ilgili tartışmalar yaşansa da, yasa tasarısı sonunda kabul edildi.

Alaska Yerli Dilleri Listesi

Language Yüksek yetkinlikte konuşan sayısı İkinci dil olarak yetkin konuşan sayısı
Ahtnaca ~25 x
Aleutça 40-80 x
Supikçe ~80 x
Denağina 5 2-10
Değinakça 2 x
Eyakça &-1-1-1-1-1-1-1-1-1-1-1-1-1-1-1-1.0000000 1
Guçince 200 x
Haydaca 5 2
Hanca 2 x
Holikaçukça 0 x
İnyupikçe 500-1,500 5-50
Koyukonca 50-200 x
Tananaca 1 x
Tanakrosça 5-10 x
Tlingitçe ~50 ~20
Çimnesyan dilleri 4 x
Yukarı Kuskokvimce &0000000000000040.00000040 x
Yukarı Tananaca 10 25
Yupikçe 2,500-7,500 100-300
Sibirya Yupikçesi 400-750 x
  • Bu tabloda yer alan bilgiler Alaska Yerli Dillerinin Korunması ve Danışma Konseyi'nden alınmıştır.

Kaynakça

  1. ^ Cheng, Sheng Yao; Porter, Maureen K, (Ed.) (2015). Indigenous Education. doi:10.1007/978-94-017-9355-1. ISBN 978-94-017-9354-4.  r eksik |soyadı1= (yardım)
  2. ^ Krauss, Michael; Holton, Gary; Kerr, Jim; West, Colin T. (2011). "Indigenous Peoples and Languages of Alaska". Alaska Native Language Center and UAA Institute of Social and Economic Research. Fairbanks and Anchorage. 5 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2024. 
  3. ^ Smith, Matthew (24 Ekim 2014). "20 Alaska Native Languages Now Official State Languages". Alaska Public Media. 6 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2019. 
  4. ^ Krauss, Michael E. (1980). Alaska Native Languages: Past, Present, and Future. (Alaska Native Language Center Research Papers No. 4). Fairbanks: Alaska Native Language Center. ISBN 9780933769342. 23 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2024. 
  5. ^ "In Victory for Alaska Natives and Other Non-English Speakers, Court Declares English-Only Law Unconstitutional". American Civil Liberties Union (Basın açıklaması) (İngilizce). 22 Mart 2002. 4 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2019. 
  6. ^ "Alaska Native Languages Introduction and History | Alaska History and Cultural Studies". www.akhistorycourse.org. 29 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2017. 
  7. ^ Ruth, Ridley (1983). "Eagle han huch'inn hÒdÖk". Fairbanks, AK: Alaska Native Language Center. 3 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2024. 
  8. ^ "Mission | Alaska Native Language Center". www.uaf.edu (İngilizce). 15 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019. 
  9. ^ "The Alaska State Legislature". 20 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2024. 
  10. ^ "Alaska State Legislature". 13 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2024. 

Dış bağlantılar