Abay Kunanbayoğlu

Abay Kunanbayoğlu
DoğumAbai (İbrahim) Qunanbaiuly
10 Ağustos 1845
Şingiz Dağı, Rus İmparatorluğu
Ölüm6 Temmuz 1904 (58 yaşında)
Cidebay Vadisi, Rus İmparatorluğu
MilliyetKazakistan Kazak Türkü
MeslekŞair, Besteci, Filozof
Abay heykeli, Almatı, Kazakistan

Abay İbrahim Kunanbayoğlu (Kazak Türkçesi Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы, Abai Qunanbaiuly, Rusça: Абай Ибрагим Кунанбаев.) (10 Ağustos 1845 - 6 Temmuz 1904), Kazak Türkü şair, besteci ve filozof.[1] Liberal İslam'ı da temel alarak Kazak-Türk Medeniyetini Avrupa ve Rus medeniyetlerine yakınlaştırmayı hedefleyen bir reformcuydu.[2] Şiirlerinde genel olarak, Kazak halkının sosyal ve ahlaki sorunlarına değinmiştir.[3]

İstanbul'un Zeytinburnu ilçesindeki Abay Kunanbayoğlu Meydanı'nda bulunan büstü

Hayatı

İlk yılları ve eğitimi

Abay, Kunanbay ve Uljan çiftinin bir oğlu olarak, 10 Ağustos 1845'te Doğu Kazakistan Eyaletindeki Şıngıs dağındaki Argın klanında doğdu. Doğum adı İbrahim idi, ancak daha sonra Kazakçada "dikkatli" anlamına gelen Abay takma adı verildi.[4][5] Eğitim hayatına bir Rus okulunda başladı, ardından bir medreseye gitti.[6] Semey şehrinde okurken Mihail Lermontov ve Aleksandr Puşkin'in eserlerini okudu.[7] Arap, Fars ve Türk edebiyatının eserlerini taklit ederek şiirlerini yazmaya başlamıştır.[8]

Katkıları

Abay'ın Kazak Türk kültürü ve halkbilimine yaptığı ana katkılar, büyük bir milliyetçilik duygusu besleyen ve Kazak halk kültürünün gelişmesini sağlayan şiirleriyle olmuştur. O'ndan önce çoğu Kazak şairleri, Kazakistan bozkırlarında yaşayan insanların göçebe alışkanlıklarını yansıtan sözlü eserler vermişlerdir. Abay'ın hayatı boyunca bir dizi önemli sosyo-politik ve sosyo-ekonomik değişimler meydana gelmiştir. Gelişen Kazakistan'ın Rus, Batı ve Asya gibi birkaç kültürün yaşam felsefelerinin etkisine maruz kalmasıyla birlikte eğitim imkânları direkt olarak bu olaydan etkilendi. Abay Kunanbay kendisi bu yeni açılan coğrafyanın felsefi tarihi ve kültürü hakkında bilgi sahibi oldu. Bu çalışma,çaba ve duygularla, Abay'ın yaratıcı şairliği, eğitimli Kazakların felsefi düşüncelerini etkiledi.

Halkın yeni usulde eğitim görmesi için çaba sarf etti. Abay, şiir yazdığı gibi, ünlü Rus şairlerinden tercümeler yapmış, halkına Rus şair ve ediplerini tanıtmak istemiştir. Şiirleri şekil ve muhteva bakımından halk şiirlerinden tesirinde kalmıştır. Genellikle didaktik olan şiirleri 1906 yılında ölümünden sonra yayımlanmış, Rus İhtilali'nden sonra da 1921 ve 1922 yıllarında iki defa basılmıştır

Mirası

Kazak bağımsızlığı için çalışmış Alaş Orda hareketi liderleri onu esin kaynağı ve ruhani liderleri olarak görüyorlardı.

Abay'ın çağdaş Kazak figürü genellikle, tamamiyle geleneksel kıyafetler içinde ve elinde Kazak Türk milli çalgısı olan tamburu tutarken tasvir edilir. Bugün, Kazaklar Abay'a halkı milli bilince bürüyen ilk halk kahramanlarından biri olarak saygı göstermektedirler. Almaata'daki Kazak Devlet Üniversitesi ve şehrin ana bulvarlarından biri ve Abai Meydanı ismini Kunanbayoğlu'ndan almıştır.

Abay'ın öğrencileri arasında yeğeni olan, tarihçi, filozof, düşünür ve şair, Şekerim Kudayberdioğlu da vardır (1858 - 1931).

Kazakistan'ın birçok şehrinde ve Rusya'nın başkenti Moskova'da heykelleri bulunmaktadır.

Hayatını konu alan bir film 1983 yılında Abay adıyla Kazakfilm tarafından çekilmiştir. Abay ayrıca ünlü Kazak hikâyecilerinden Muhtar Avezov'un da bir romanına konu olmuştur.

Doğumunun 175. yılı dolayısıyla 2020 yılı Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı tarafından Abay Kunanbayoğlu yılı ilan edilmiştir.[9]

Çalışmaları

Abay, çoğu ilk olmak üzere Rus ve Avrupalı yazarların eserlerini Kazakçaya çevirmiştir.

  1. Abay Kunanbayoğlu,Book of Words, Aikyn, David & McKane, Richard (çevirmen) Almaata: El Bureau, (1995) (Kara So'zder)
  2. Abay: Eki Tomdiq Shigharmalar Jinaghi, Almati: Jazushi Baspasi, 1986
  3. Duniede, sira, sendey mağan jar joq, Almati: "Jaylyn", 1990
  4. Ata Aqyly, Almati, Balausi, 1994

Kaynakça

  1. ^ "Абай Құнанбаев". Abai.kz. 19 Mayıs 2009. 12 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020. 
  2. ^ Stephen K. Batalden, Sandra L. Batalden. The Newly Independent States of Eurasia: Handbook of Former Soviet Republics (İngilizce). Greenwood Publishing Group. s. 148. ISBN 9780897749404. 1 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020. 
  3. ^ Ekrem Ayan (2017). Bir Devrin Aynası Abay Kunanbay ve Kara Sözler (PDF). Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası TürkKazak Üniversitesi İnceleme Araştırma Dizisi. Ahmet Yesevi Üniversitesi. s. 19. ISBN 978-9944-237-61-1. 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Haziran 2020. 
  4. ^ Karabey, Turgut (1996). "Abay Kunanbayoğlu (1845-1904)". Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. 22 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2017. 
  5. ^ Abay Kunanbayev (PDF). TDV İslâm Ansiklopedisi. 2002. s. 373. 23 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Haziran 2020. 
  6. ^ Marshall Cavendish (2006). Marshall Cavendish Amazon.co.uk idefix Kütüphanede bul Tüm satıcılar » Google Play'de Kitap Satın Alın Dünyanıın en büyük e-Kitap Mağazasına göz atın ve web'de, tablette, telefonda veya e-okuyucuda hemen okumaya başlayın. Google Play'e Şimdi Git » Google Play'de Kitaplar World and Its Peoples (İngilizce). Marshall Cavendish. s. 613. ISBN 9780761475712. 28 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020. 
  7. ^ Aşur Özdemir. Kazak Edebi Dilinin Kurucusu Kazakların Klasik Şairi Abay (İbrahim) Kunanbayulı (1845-1904) (PDF). s. 191. 22 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Haziran 2020. 
  8. ^ Ayan, Ekrem (19 Kasım 2019). "Abay,İ.Kunanbayev". 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2020. 
  9. ^ "Kazakistan'da şair Abay Kunanbayev'in doğumunun 175. yılı etkinlikleri". TRT Avaz. 21 Mayıs 2020. 18 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2020. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Abay Kunanbayoğlu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.