Šesnaesta vojvođanska divizija NOVJ je formirana 2. jula 1943. godine u istočnoj Bosni od Prve, Druge i Treće vojvođanske udarne brigade. Oktobra 1943. u njen sastav ušla je Četvrta, a u novembru i Peta vojovođanska brigada. Marta 1944. godine iz sastava divizije izašle su Treća i Peta vojvođanska brigada, a u sastavu divizije bile su još i Artiljerijska brigada (od 18. novembra 1944) i Petnaesta vojvođanska brigada Šandor Petefi (od 1. januara 1945). Prilikom formiranja divizija je imala 1.550 boraca, krajem novembra 1943. narasla je na 6.123, a sredinom februara 1945. imala je 8.598 boraca.
Popuna divizije vršena je najpre iz Srema, a kasnije i iz ostalih delova Vojvodine. Od formiranja do 1. jula 1944. divizija je bila pod komandom Glavnog štaba NOV i PO Vojvodine, od 1. jula 1944. do 1. januara 1945. je bila u sastavu Dvanaestog vojvođanskog korpusa, a od 1. januara 1945. do kraja u sastavu Treće armije JA.
Borbeni put 16. divizije
Tokom završne faze Pete neprijateljske ofanzive, jula 1943. godine, jedinice Šesnaeste vojvođanske divizije dejstvovale su u pravcu proboja Prve proleterske divizije i vodile teške borbe protiv jakih nemačkih, ustaških i domobranskih snaga na komunikaciji Zvornik-Tuzla i u rejonu Šekovića. U sadejstvu sa Prvom proleterskom udarnom brigadom delovi Šesnaeste divizije razbili su 5. jula jedan bataljon nemačke 369. legionarske divizije, delove razbijene ustaške Prve brigade i 15. domobranske pukovije i oslobodile Zvornik. Noću 30/31. jula, Prva vojvođanska brigada i delovi Majevičkog partizanskog odreda razbili su kod Lopara grupu od 450 četnika, a noću 7/8. avgusta Prva vojvođanska brigada je zauzela Janju. Šesnaesta vojvođanska divizija je 9/10. avgusta oslobodila Bijeljinu, ali ju je napustila 16. avgusta. Noću 10/11. septembra posle oštre tročasovne borbe protiv ustaške 22. bojne, jedinice Prve i Druge vojvođanske brigade oslobodile su Vlasenicu, 14/15. septembra zauzele su Caparde, a 16. septembra oslobodile Bosansku Raču, 24. septembra ponovo Bijeljinu i 29. septembra Zvornik.
Početkom oktobra 1943. godine jedinice Šesnaeste divizije učestvovale su u oslobođenju sela Puračića i Lukavca odbijajući neprijatelja iz pravca Doboja i goneći ga prema Gračanici. Zatim se divizija vratila u Semberiju i Posavinu i 19. oktobra izvršila neuspeli napad na nemačko-ustaški garnizon u Brčkom. U novembru su Druga i Četvrta vojvođanska brigada uspešno odolevale napadima nemačke 187. divizije i 5. i 8. domobranske pukovije iz Brčkog prema Gračanici, Tuzli i Bijeljini. U teškim borbama do 15. novembra one su prinudile neprijatelja da se povuče u Brčko. zatim su čistile Majevicu i Trebavu od četnika, a Prva vojvođanska brigada se noću 20/21. novembra prebacila u Srem, gde je narednih dana napala Grgurevce i krajem novembra se ponovo vratila u Bosnu.
U decembru 1943. godine Šesnaesta divizija je nastavila dejstva u rejonu Gračanice, a 15/16. decembra napala je ustaško-domobransko uporište u Sokolu i posle teške borbe zauzela ga. Zatim je vodila borbe protiv nadmoćnijih nemačkih snaga na Majevici i u Semberiji. Od 17. do 20. januara 1944. godine učestvovala je sa jedinicama Trećeg bosanskog korpusa u ponovnom napadu na Tuzlu koju su branili 5. i 8. pukovija Treće domobranske lovačke brigade i nemačka borbena grupa Švarc i užurbano radile na utvrđivanju mesta. Borbe za Tuzlu su prekinute 20. januara jer je neprijatelju pristiglo pojačanje. Zatim je čistila od četnika Trebavu, Majevicu, dolinu reke Spreče i napadala komunikaciju Tuzla-Doboj. Noću 16/17. februara napala je Gračanicu, zauzela celo mesto, sem bolnice iz koje se branila do zore 5. domobranska brigada i 3. bojna 2. domobranske brigade. Divizija se povukla iz Gračanice, ali ju je 18. februara zauzela, razbivši njenu posadu, zatim je porušila most na reci Spreči kod sela Karanovca.
Posebno teške borbe Šesnaesta divzija je vodila aprila 1945. godine protiv nemačke 7. SS i 13. SS divizije i 3. domobranskog lovačkog zdruga na prostoru Gajece, Čelića, Koraja, Zabrđe, zatim u rejonu Šekovića i Vlasenice, 4. maja pri oslobođenju Kladnja, a 11. maja - pošto nije uspela da pređe preko Drine za Srbiju - vraćena je prema Tuzli i Olovu. U drugoj polovini maja dejstvovala je na Majevici, oko Lopara i na planini Konjuhu, a u junu je ponovo vodila borbe oko Lopara i zauzela neprijateljska uporišta duž pruge Olovo-Zavidovići. Zatim je razbila četničke snage na Ozrenu, a u drugoj polovini jula za vreme nemačke ofanzive u istočnoj Bosni, učestvovala je u odbrani slobodne teritorije Brčkog i Šehovića, a posle napornog marša iz istočne u srednju Bosnu, prihvatila je 28/29. jula Šestu ličku proletersku diviziju koja je forsirala reku Bosnu na odseku sela Begov Han-Nemila.
Pošto je početkom avgusta 1944. godine ponovo bio osujećen pokušaj prelaska Dvanaestog vojvođanskog korpusa u Srbiju, Šesnaesta vojvođanska divizija je u njegovom sastavu izvršila pokret u pravcu Foče, vodeći uz put teške borbe pri prelasku komunikacija Han-Pijesak-Sokolac, Sokolac-Rogatica, Višegrad-Sarajevo i Foča-Kalinovik; zatim se uz stalne borbe prebacila preko Zelengore, Maglića i Vučeva u Crnu Goru, na područje Durmitora, gde je učestvovala u Durmitorskoj operaciji. Odatle se, početkom septembra, preko Golije i Hercegovine, ponovo vratila i istočnu Bosnu, gde se 5/6. septembra 1944. godine, kod Starog Broda priručnim sredstvima prebacila preko Drine u Srbiju.
Posle razbijanja četničkih snaga i jedinica Srpskog dobrovoljačkog korpusa na Tari, Povlenu i Medvedniku u prvoj polovini septembra, jedinice Šesnaeste vojvođanske divizije su oslobodile Krupanj, 21. septembra. Sutradan, na položaju Cerje, Beleg, Glavica, Lisina kod Krupnja jedinice Šesnaeste divizije su slomile otpor tri četničke brigade 4. jurišnog korpusa, odbacile ih prema Gučevu i Ceru, i zauzele rudnik antimona Zajaču. Posle oštre borbe protiv četnika, pripadnika Ruskog zaštitnog korpusa, Srpskog doborovoljačkog korpusa i Srpske državne straže Šesnaesta divizija je oslobodila Loznicu i Banju Koviljaču 24. septembra, a krajem septembra i početkom oktobra razbila je na Ceru ostake 4. grupe četničkih jurišnih korpusa, korpus gorske garde, delove puka RZK, bataljon SDK i bataljon nemačkog policijskog puka, zauzela Lešnicu, prodrla u Mačvu i Pocerinu i prišla Šapcu sa zapadne, južne i istočne strane.
Zajedno sa Jedanaestom krajiškom divizijom izvršila je od 9. do 10. oktobra napad na Obrenovac, koji nije uspela da zauzme, a zatim učestvuje u borbama za oslobođenje Beograda. U blizini sela Skela, kod Obrenovca, razbila je veću grupu nemačkih vojnika, koji su se probijali od Avale. Na odseku sela Skela, Kupinovo i kod Umke jedinice Šesnaeste i Tridesetšeste vojvođanske divizije, 117. i 374. protivavionski pukovi, 144. i 563. minobacački pukovi i 221. haubički puk Crvene armije forsirali su 21/22. oktobra reku Savu i otpočeli operacije u Sremu. Sa delovima Tridesetšeste divizije razbila je nemačku odbranu na kanalu Jarlina 26. oktobra i narednog dana oslobodila Rumu, a 1. novembra i Sremsku Mitrovicu. Narednih dana Šesnaesta divizija oslobađa sela Manđelos, Ležimir, Divoš i Bingulu, a 10. novembra je prebačena u Novi Sad i zatim u Sombor, radi odmora, popune i preoružanja.
Početkom decembra 1944. godine Šesnaesta divizija smenjuje jedinice Crvene armije na levoj obali reke Drave, od Sentborbaša do Torjanaca, a 9. decembra forsira Dravu na odseku Moslavina-Čađavica gde do kraja decembra vodi vrlo oštre borbe na Virovitičkom mostobranu. Zatim je, braneći odsek reka Drava-selo Noskovci-selo Vranješevac-Čađavica-selo Crnac, odolevala napadima jakih nemačkih snaga više od mesec dana, za koje je vreme pretrpela znatne gubitke. Nakon toga se tokom 9. i 10. februara povukla na levu obalu reke Drave, na odsek od Torjanaca do Bolmana. Marta 1945. godine učestvovala je u borbama za likvidaciju nemačkog mostobrana na levoj obali Drave, severno od Valpova i noću 22/23. marta, s ostalim jedinicama Dvanaestog vojvođanskog korpusa, izbila na Dravu na odseku Gatski rid-Sveta Ana, a narednog dana, posle stvaranja mostobrana na desnoj obali Drave, oslobodila je, u sadejstvu sa Tridesetšestom divizijom - Valpovo, a 15. aprila u sadejstvu sa bugarski 24. pešadijskim pukom 3. divizije - Donji Miholjac. U drugoj polovini aprila učestvovala je u oslobođenja Našica, Podravske Slatine, Virovitice, a od 4. do 9. maja - Bjelovara, Križevaca i Krapine. Potom je učestvovala u gonjenju neprijatelja u pravcu Celja i razoružavanju jedinica nemačke 22. i 181. divizije u rejonu severoistočno od Celja.
U toku 14. maja Šesnaesta vojvođanska divizije je kamionima prevezena iz Celja u Ljubljanu i sutradan preko Tržiča u Austriju, u rejon Ederdorf, Zankt Fajt, gde je ostala do 20. maja, a zatim vraćena u Sloveniju, na prostor Tržič, Bled, Jesenice, Podkoren gde je završila svoj ratni put.
Literatura
- Periša Grujić: Šesnaesta vojvođanska divizija NOVJ - Beograd, Vojno delo, 1959.
- Vojna enciklopedija (knjiga deveta). Beograd, 1975. godina.
