PROFILPELAJAR.COM

Łyska wielka
	Fulica gigantea
	Eydoux & Souleyet, 1841
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	żurawiowe
Nadrodzina	Ralloidea
Rodzina	chruściele
Rodzaj	Fulica
Gatunek	łyska wielka
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Łyska wielka^[3] (Fulica gigantea) – gatunek dużego ptaka z rodziny chruścieli (Rallidae). Występuje wysoko w Andach na obszarze styku kilku państw: Peru, Chile, Boliwii i Argentyny. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisali Joseph Fortuné Théodore Eydoux i Louis François Auguste Souleyet w 1841^[4]. Holotyp pochodził z Peru^[5]. Autorzy nadali nowemu gatunkowi nazwę Fulcia gigantea^[4] (z literówką w nazwie rodzajowej). Obecnie (2021) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny umieszcza łyskę wielką w rodzaju Fulica. Uznaje ją za gatunek monotypowy^[6], podobnie jak kilka innych autorytetów^[5]^[7]^[8]^[9].

Filogeneza

Według wyników badań zarówno Jetz et al. (2012)^[10], jak i Garcia-R et al. (2014, 2018^[11]^[12]) łyska wielka stanowi gatunek siostrzany wobec łyski żółtodziobej (F. armillata). Ich pozycja w obrębie rodzaju jest przedstawiona podobnie. Późniejsze badania uwzględniały dwa wcześniej pominięte gatunki, stąd kladogram w oparciu o ich rezultaty przedstawiono poniżej:

	F. alai

	F. americana

	F. leucoptera

	F. ardesiaca

F. cristata

F. atra

	F. armillata

	F. gigantea

F. cornuta

F. rufifrons

Pierwszy z wymienionych zespołów nie uwzględnił łyski hawajskiej (F. alai) i łyski złotoczelnej (F. leucoptera)^[10]. Materiał genetyczny wszystkich gatunków łysek, z wyjątkiem wymarłej łyski maskareńskiej (F. newtonii)^[6], został wykorzystany przez Garcia-R et al. (2014). Analizie poddano między innymi niepełne sekwencje trzech genów mitochondrialnych (cytochromu b, 16S rRNA, COI) oraz dwóch z DNA jądrowego (RAG1 i FGB7) o łącznej długości około 2900 par zasad^[11]. Linia rozwojowa kladu F. armillata+F. gigantea według szacunków wyodrębniła się 4,54 mln lat temu, a następnie 2,87 mln lat temu te dwa gatunku oddzieliły się^[11]^[12]. Wyniki wcześniejszych badań wskazywały na wartości bliskie 5,3 mln lat temu i 3,38 mln lat temu^[10].

Morfologia

Długość ciała wynosi około 48–59 cm; masa ciała – 2000–2500 g. Nie występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Łyski wielkie cechuje bardzo masywna budowa ciała ze stosunkowo małą głową, wklęsłym czołem i zwracającymi uwagę wypustkami powstałymi dzięki pogrubionym krawędziom oczodołów^[5]. Wymiary szczegółowe przedstawiono w poniższej tabeli.

Wymiary szczegółowe (w mm); według Taylora (1998)
	n	Długość skrzydła	n	Dł. ogona	n	Dł. górnej krawędzi dzioba (w tym płytki czołowej)	n	Dł. skoku
samce	10	241–287 (271,6)	4	60–71	4	62–70 (65,8; SD: 3,9)	10	82–103 (93,6)
samice	11	252–300 (274,6)	6	61–66	6	60–69 (64,7; SD: 3,4)	11	82–103 (92,5)

Upierzenie dorosłych osobników ma głęboki łupkowy kolor, na głowie i szyi przechodzący w czerń. Na bocznych pokrywach podogonowych obecne są białe paski. Nogi i stopy są intensywnie czerwone, co pod względem kolorystyki wyróżnia łyskę wielką na tle rodzaju. Dziób również ma czerwony kolor, ale z białą krawędzią tnącą, a do tego żółtymi bokami i płytką czołową^[5].

U osobników młodocianych bliskich uzyskania szaty ostatecznej wyróżnia się ciemnoszara pierś i brzuch, bardziej matowy dziób oraz jasnoszare nogi i stopy. U tych w swojej pierwszej szacie upierzenie jest matowe i ciemnoszare z białym przodem szyi i bokami głowy poniżej oka; części nieopierzone są natomiast popielate^[5].

Zasięg występowania

Łyski wielkie występują na obszarze od południowego Peru przez zachodnią Boliwię po północne Chile i północno-zachodnią Argentynę^[5]. Według szacunków BirdLife International zajmuje on powierzchnię blisko 873 tysiące km²^[13]. W latach 60. XX wieku znane granice obszaru występowania na północy sięgały peruwiańskiego regionu Junín, a na południu – okolic równoleżnika 18°S w ówczesnym chilijskim regionie Tarapacá^[14] (w 2007 północny kraniec Chile znalazł się w nowo wydzielonym regionie Arica y Parinacota).

Obejmuje też część boliwijskich departamentów Cochabamba, Potosí^[14] i Oruro. Na początku lat 80. XX wieku regularnie donoszono o obserwacjach w okolicy jeziora Titicaca, ale nie stwierdzono lęgów nad samym jeziorem lub w jego okolicy^[15]. W 2015 opublikowano wyniki badań nad wydobytymi w 1992 i 1996 przy Titicaca kośćmi ptaków. Zidentyfikowano też szczątki łysek wielkich. Materiał z tego stanowiska pochodzi sprzed 3500 do 900 lat^[16]. W Argentynie obszar występowania F. gigantea obejmuje część prowincji Jujuy i Catamarca. Jest to między innymi Laguna de los Pozuelos, objęta konwencją ramsarską i stanowiąca część rezerwatu biosfery^[17].

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia łysek wielkich są różnych rozmiarów zbiorniki umiejscowione w środku jałowych, wyżynnych obszarów w andyjskiej strefie puny. Najliczniej zamieszkują te z zajętymi przez szczególnie gęstą roślinność płyciznami. Pojawiają się również w miejscach z wyższą roślinnością, jednak zawsze trzymają się odkrytych terenów. Być może obecność rozległych płycizn z odpowiednio gęstą pokrywą rośliną jest wymagana do podejmowania prób rozrodu, co ograniczałoby dostępność dogodnych miejsc gniazdowania^[5]. Łyski wielkie zazwyczaj odnotowywane są między 3600 a 5000 m n.p.m., lecz odnotowywane były do 6450 m n.p.m.^[5]

Łyski wielkie są roślinożerne. Zjadają wiele roślin wodnych, szczególnie lubią wywłóczniki (Myriophyllum), rdestnicę (Potamogeton), zamętnice (Zanichellia) i rupie (Ruppia). Prócz tego w skład ich diety wchodzi nieco glonów oraz trawa, którą skubią na wybrzeżu. W przeciwieństwie do współwystępujących łysek andyjskich (F. ardesiaca) nie zjadają ramienic (Chara). Łyski wielkie pokarm zbierają z powierzchni wody, czasem zanurzają się przodem ciała jak kaczki lub nurkują. Dorosłe osobniki są praktycznie nielotne, zdolność lotu mają tylko młodociane^[5].

Dalej zachowany jest zapis ze źródła, stąd też podany został w transkrypcji anglojęzycznej. Samce odzywają się na zmianę gulgoczącym lub podobnym do śmiechu houehouhouhouhoou oraz niskim warkliwym hrr albo horr. Czasem wydają z siebie tylko warczące odgłosy. Samice odzywają się niskim terkoczącym che-jrrh, niskimi dźwiękami przypominającymi kwakanie oraz brzmiącymi jak trzaski odgłosami, które czasem przechodzą w miękki szczebiot albo – w obecności samca – miękkie hi-hirr hirrr hirrr...^[5]. W sekcji Linki zewnętrzne znajdują się odnośniki do zbiorów nagrań głosów łysek wielkich.

Lęgi

Lęgi stwierdzano o różnych porach roku. Najwięcej zniesień przypada jednak na okres lokalnej zimy, od czerwca do lipca. Często następuje po nich drugie zniesienie w okresie od listopada do lutego. Łyski wielkie są monogamiczne, wykazują całoroczny terytorializm. Gniazdo jest wyjątkowo dużych rozmiarów. Ma formę platformy z roślinności wodnej o długości do 3 m i wysokości 0,5 m. Krawędź znajduje się wysoko, okalając zagłębienie pośrodku. Para rozbudowuje swoje gniazdo w kolejnych latach, prawdopodobnie niektóre z nich służą łyskom przez całe życie. Z czasem z pozostałości z ubiegłych lat powstaje na środku warstw torfu. Nowsze konstrukcje mogą się unosić. Starsze osiadają na dnie na głębokość do 1 m, niekiedy na błotnisto-gliniastym podłożu. Zarówno samiec, jak i samica uczestniczą w budowie gniazda. Po wykluciu się piskląt regularnie na jego krawędź dodawana jest świeża roślinność^[5].

W zniesieniu 3–7 jaj (średnia dla nieznanej liczby jaj: 4,4). W wysiadywaniu biorą udział obydwa ptaki z pary. Masa ciała młodych świeżo po wykluciu wynosi około 40 g. Pisklęta klują się już pokryte puchem; ogółem są smoliście czarne z brązowawym spodem ciała. Na gardle mają kilka pomarańczowych piór szczeciniastych. Różowa skóra na ciemieniu ledwie widoczna. Dziób piskląt jest głównie różowy z żółtą końcówką i nasadą w kolorze magenta, którą oddzielają czarne paski. Łyski wielkie karmią młode przez pierwsze 2 miesiące życia. Jedno wychowywane w niewoli w pełni pokryło się piórami po 67 dniach, w wieku 4 miesięcy były one już w pełni rozwinięte, a niedługo potem przeszło pierwsze pierzenie. Młode dużo czasu spędzają w gnieździe ze względu na częste występowanie silnych zimnych wiatrów. Zjadają wówczas z krawędzi świeżo dołożoną do gniazda roślinność. Do samego gniazda rodzice przynoszą im fragmenty roślin i bezkręgowce, na przykład obunogi. Jedno odchowane w niewoli żywiło się roślinami – moczarkami (Elodea) i szczawikiem (Oxalis) – niewielkimi rybami, kijankami i płazami bezogonowymi. Osobniki młodociane z poprzednich lęgów często pomagają w karmieniu. W niektórych siedliskach ludzie zabierają wiele jaj. Przeżywalność młodych jest jednak wysoka; dla piskląt wynosi szacunkowo 36%^[5].

Status i zagrożenia

IUCN uznaje łyskę wielką za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2021). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za prawdopodobnie stabilny ze względu na brak widocznych zagrożeń^[13]. Ogółem jest to gatunek rzadki. W połowie lat 90. XX wieku największa populacja występowała w Parku Narodowym Lauca w północnym Chile (przy granicy z Boliwią). Wówczas zaobserwowano już wzrost liczebności w Chile i Peru, który prawdopodobnie wynikał ze zmiany przepisów ograniczającej dostęp do broni palnej^[5].

Przypisy

↑ Fulica gigantea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Fulica gigantea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Rafinesque, 1815 - chruściele - Rails and Coots (wersja: 2021-04-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-07-09].
↑ ^a ^b Eydoux, Fortuné &F.& Souleyet Fortuné &F.&, Louis FrançoisL.F. Auguste Louis FrançoisL.F., Voyage autour du monde exécuté pendant les années 1836 et 1837 sur la corvette la Bonite, 1941, 102, pl.8 (fr.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m J. delJ. Hoyo J. delJ., A. Elliott & J.A.E.& J. Sargatal A. Elliott & J.A.E.& J., Handbook of the Birds of the World, t. 3. Hoatzin to Auks, Barcelona: Lynx Edicions, 1996, s. 115, 209, ISBN 84-87334-20-2 .
↑ ^a ^b F.F. Gill F.F., D.D. Donsker D.D., P.P. Rasmussen P.P. (red.), Finfoots, flufftails, rails, trumpeters, cranes, Limpkin [online], IOC World Bird List (v11.1), 19 stycznia 2021 [dostęp 2021-07-01] .
↑ Handbook of the Birds of the World and BirdLifeH.t. B.t. W.B. International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 5 [online], grudzień 2020, s. 388–389 [dostęp 2021-07-01] .
↑ Clements i inni, The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2019 [online], 2019 [dostęp 2021-07-01] .
↑ Barry Taylor & Ber vanB.T.& B. Perlo Barry Taylor & Ber vanB.T.& B., Rails: A Guide to Rails, Crakes, Gallinules and Coots of the World, Bloomsbury Publishing, 1998 .
↑ ^a ^b ^c W.W. Jetz W.W. i inni, The global diversity of birds in space and time, „Nature”, 491 (7424), 2012, s. 444–448, DOI: 10.1038/nature11631, ISSN 0028-0836 . (drzewo filogenetyczne dostępne w bazie pod adresem timetree.org)
↑ ^a ^b ^c Garcia-R i inni, Deep global evolutionary radiation in birds: Diversification and trait evolution in the cosmopolitan bird family Rallidae, „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 81, 2014, s. 96–108, DOI: 10.1016/j.ympev.2014.09.008 .
↑ ^a ^b Garcia-R i inni, Contrasting patterns of diversification in a bird family (Aves: Gruiformes: Rallidae) are revealed by analysis of geospatial distribution of species and phylogenetic diversity, „Ecography”, 2018, DOI: 10.1111/ecog.03783 .
↑ ^a ^b Giant coot (Fulica gigantea). BirdLife International. [dostęp 2021-07-01].
↑ ^a ^b Rodolphe Meyer deR.M. Schauensee Rodolphe Meyer deR.M., The species of birds of South America and their distribution, Academy of Natural Sciences of Philadelphia, Narberth, Pennsylvania: Livingston Publ. Co, 1966, s. 83 .
↑ J.J. Fjeldsa J.J., Biological notes on the Giant Coot Fulica gigantea, „Ibis”, 123 (4), 1981, s. 423–437, DOI: 10.1111/j.1474-919x.1981.tb04047.x .
↑ David W.D.W. Steadman David W.D.W., Christine A.Ch.A. Hastorf Christine A.Ch.A., Prehistoric birds from the Lake Titicaca region, Bolivia: long-term continuity and change in an Andean bird community, „The Wilson Journal of Ornithology”, 127 (3), s. 359–375, DOI: 10.1676/14-127.1 .
↑ Fulica gigante (Gallareta Gigante – Giant Coot) [online], Sistema de Información de Biodiversidad | Ministerio de Ambiente y Desarrollo Sostenible [dostęp 2021-07-02] .

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Nagrania głosów na xeno-canto.org

[itis-1] Fulica gigantea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Fulica gigantea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Rafinesque, 1815 - chruściele - Rails and Coots (wersja: 2021-04-11). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-07-09].

[oryg-4] Eydoux, Fortuné &F.& Souleyet Fortuné &F.&, Louis FrançoisL.F. Auguste Louis FrançoisL.F., Voyage autour du monde exécuté pendant les années 1836 et 1837 sur la corvette la Bonite, 1941, 102, pl.8 (fr.).

[hbw3-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m J. delJ. Hoyo J. delJ., A. Elliott & J.A.E.& J. Sargatal A. Elliott & J.A.E.& J., Handbook of the Birds of the World, t. 3. Hoatzin to Auks, Barcelona: Lynx Edicions, 1996, s. 115, 209, ISBN 84-87334-20-2 .

[ioc-6] F.F. Gill F.F., D.D. Donsker D.D., P.P. Rasmussen P.P. (red.), Finfoots, flufftails, rails, trumpeters, cranes, Limpkin [online], IOC World Bird List (v11.1), 19 stycznia 2021 [dostęp 2021-07-01] .

[hbwcheck5-7] Handbook of the Birds of the World and BirdLifeH.t. B.t. W.B. International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 5 [online], grudzień 2020, s. 388–389 [dostęp 2021-07-01] .

[clements-8] Clements i inni, The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2019 [online], 2019 [dostęp 2021-07-01] .

[gb-9] Barry Taylor & Ber vanB.T.& B. Perlo Barry Taylor & Ber vanB.T.& B., Rails: A Guide to Rails, Crakes, Gallinules and Coots of the World, Bloomsbury Publishing, 1998 .

[nature-10] W.W. Jetz W.W. i inni, The global diversity of birds in space and time, „Nature”, 491 (7424), 2012, s. 444–448, DOI: 10.1038/nature11631, ISSN 0028-0836 . (drzewo filogenetyczne dostępne w bazie pod adresem timetree.org)

[phylo14-11] Garcia-R i inni, Deep global evolutionary radiation in birds: Diversification and trait evolution in the cosmopolitan bird family Rallidae, „Molecular Phylogenetics and Evolution”, 81, 2014, s. 96–108, DOI: 10.1016/j.ympev.2014.09.008 .

[phylo18-12] Garcia-R i inni, Contrasting patterns of diversification in a bird family (Aves: Gruiformes: Rallidae) are revealed by analysis of geospatial distribution of species and phylogenetic diversity, „Ecography”, 2018, DOI: 10.1111/ecog.03783 .

[birdlife-13] Giant coot (Fulica gigantea). BirdLife International. [dostęp 2021-07-01].

[spec-14] Rodolphe Meyer deR.M. Schauensee Rodolphe Meyer deR.M., The species of birds of South America and their distribution, Academy of Natural Sciences of Philadelphia, Narberth, Pennsylvania: Livingston Publ. Co, 1966, s. 83 .

[bio-15] J.J. Fjeldsa J.J., Biological notes on the Giant Coot Fulica gigantea, „Ibis”, 123 (4), 1981, s. 423–437, DOI: 10.1111/j.1474-919x.1981.tb04047.x .

[ti-16] David W.D.W. Steadman David W.D.W., Christine A.Ch.A. Hastorf Christine A.Ch.A., Prehistoric birds from the Lake Titicaca region, Bolivia: long-term continuity and change in an Andean bird community, „The Wilson Journal of Ornithology”, 127 (3), s. 359–375, DOI: 10.1676/14-127.1 .

[ar-17] Fulica gigante (Gallareta Gigante – Giant Coot) [online], Sistema de Información de Biodiversidad | Ministerio de Ambiente y Desarrollo Sostenible [dostęp 2021-07-02] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

PROFILPELAJAR.COM

Łyska wielka

Taksonomia

Filogeneza

Morfologia

Zasięg występowania

Ekologia i zachowanie

Lęgi

Status i zagrożenia

Przypisy

Linki zewnętrzne

Read other articles:

Matteo Scozzarella

Massiel

Nue

أحمد عبدي كاري

Marion Rung

USS Oklahoma (BB-37)

Whale shark

Chris Heaton-Harris

Distrik Alto de Pinheiros

Candeleda

Metro Lahore

2020年夏季奧林匹克運動會波蘭代表團

Perangkap pendapatan menengah

Carré d'As IV incident

Batalyon Infanteri 133

Gu Su

Mount Holyoke College

Roman Catholic Diocese of Civita

Microsoft Edge

Michaela Jaé Rodriguez