Zaginiony świat (ang. The Lost World) – amerykański przygodowy film fantasy z 1960 roku w reżyserii Irwina Allena, luźno oparty na powieści Arthura Conana Doyle’a pod tym samym tytułem^[2].

Profesor Challenger, znany biolog i antropolog, donosi Londyńskiemu Towarzystwu Zoologicznemu, że podczas wyprawy do dorzecza Amazonki dotarł na nieznany płaskowyż i odkrył żywe okazy dinozaurów z okresu jury. Zostaje wykpiony, a cała dokumentacja uległa zniszczeniu w drodze powrotnej. Wobec tego proponuje drugą ekspedycję z udziałem sceptycznego profesora Summerlee. Na ochotników zgłaszają się łowca grubej zwierzyny lord John Roxton i amerykański dziennikarz Global News Ed Malone, którego wydawca Stuart Holmes przekazuje 100 tys. dolarów na opłacenie ekspedycji. Po dotarciu do Ameryki Południowej do grupy dołączają Wenezuelczycy – pilot helikoptera Gomez i jego pomocnik Costa, a także żądna przygód córka Holmesa i dziewczyna Roxtona – Jennifer i jej młodszy brat David^[3].

Wyprawa dociera helikopterem na szczyt płaskowyżu. Podczas nocy tajemnicze zwierzę niszczy helikopter. Następnego dnia w trakcie eksploracji dżungli wszyscy natykają się na iguanostyracusa, co dowodzi prawdziwości słów Challengera o dinozaurach. Uciekając przed bestią Challenger zauważa dziewczynę z indiańskiego plemienia. Na jego polecenie Malone goni ją trafiając w pajęczyny gigantycznego pająka. Gdy Indianka zostaje schwytana jako obiekt naukowy, Roxton ostrzega, że jej plemię będzie szukać. Gdy Malone wytyka Roxtonowi, że spotyka się z Jennifer dla prestiżu, prowadzi to do walki na pięści między nimi. Odkryty jest dziennik Burtona White’a, według którego pierwszy odwiedził płaskowyż. Roxton jest wymieniany kilka razy w dzienniku^[3].

Roxton ujawnia, że trzy lata temu sfinansował wyprawę White’a, który był amerykańskim uczonym szukającym potwierdzeń legend o Curupuri znajdującym się na płaskowyżu. Roxtona zainteresował fakt, że tam znajdują się złoża diamentów. Jednak w ostatniej chwili zrezygnował z uczestnictwa. Podczas nocowania David ratuje przed Costą Indiankę, w której się zakochuje. Okazuje się, że zna ona obsługę broni palnej. Wkrótce ktoś zakrada się do obozowiska. Korzystając z zamieszania Indianka ucieka. W pewnym momencie Malone i Jennifer oddzielają się od pozostałych i mają bliskie śmierci spotkanie z protostegozaurem. Przybywa też ceratopspinus. Oba dinozaury wdają się w brutalną walkę, w wyniku której spadają w przepaść. Reszta zostaje uprowadzona przez indiańskie plemię^[3].

Indianie dopadają Malone’a, Jennifer i zbiegłego Davida. Challenger jest przekonany, że są oni kanibalami. Indianka ratuje ekspedycję prowadząc ich do przejścia, które prowadzi w dół płaskowyżu. Po drodze spotykają White’a, który jako jedyny przeżył z poprzedniej wyprawy i obecnie żyje jako niewidomy pustelnik. Wyjaśnia, że płaskowyż to wulkan, a plemię go zamieszkujące zmuszone było się tu osiedlić i składa ofiary z ludzi, by zadowolić boga ognia zamieszkującego tzw. Ogniową Jaskinię. Jedyna droga prowadzi przez miejsce zwane „Cmentarzem Potępionych”, White odmawia pójścia z nimi twierdząc, że jest za stary, a Indianom nie wolno skrzywdzić ślepców. Wręcza im za to broń palną do obrony. Wyprawa przechodzi przez Cmentarz Potępionych wypełniony szkieletami dinozaurów i śmiercionośnymi oparami^[3].

Wszyscy umykają kanibalom docierając do Ogniowej Jaskini. W niej są złoża diamentów oraz dinozaurze jaja, a także skalna tama powstrzymująca lawę. Gomez zamierza zastrzelić Roxtona chcąc pomścić swego brata Santiago, który był członkiem wyprawy White’a. Nagle z jeziora wyłania się tyranozaur i pożera Costę. Gomez poświęca się, niszcząc tamę skalną, zabijając dinozaura. Podczas erupcji wulkanu ocaleni z grupy Challengerów uciekają z płaskowyżu, którego świat zostaje zniszczony. Podróż nie idzie na marne, gdyż Roxton wypełnił diamentami kilka kieszonek swojej kurtki i dzieli się nimi ze wszystkimi. Z kolei z zabranego przez Challengera jaja wykluwa się pisklę tyranozaura, które Challenger zamierza zabrać do Londynu^[3].

• Michael Rennie – lord John Roxton
• Jill St. John – Jennifer Holmes
• David Hedison – Ed Malone
• Claude Rains – prof. George Edward Challenger
• Fernando Lamas – Manuel Gomez
• Richard Haydn – prof. Walter Summerlee
• Ray Stricklyn – David Holmes
• Jay Novello – José Costa
• Vitina Marcus – tubylcza dziewczyna
• Ian Wolfe – Burton White
• Larry Chance – wódz kanibali

• John Graham – Stuart Holmes
• Colin Campbell – prof. Waldron

W 1959 roku Allen zakupił prawa do powieści Doyle’a za 100 tys. dolarów. Chciał nakręcić film z Trevorem Howardem, Peterem Ustinovem i Claude’em Rainsem^[4], a także z udziałem Victora Mature’a i Gilberta Rolanda (który grał statystę w ekranizacji z 1925 roku). Z tych planów doszedł do skutku jedynie występ Rainsa. Zatrudnił Charlesa Bennetta, aby pomógł mu zaadaptować książkę do scenariusza, a Willisowi O’Brienowi, który pracował nad efektami specjalnymi Zaginionego świata z 1925 roku^[5], powierzył wykonanie modeli. Dla The „New York Times” powiedział, że chce rozpocząć zdjęcia 15 października 1959 roku^[4]. Allen ostatecznie otrzymał finansowanie na realizację filmu od Buddy’ego Adlera, szefa produkcji w 20th Century Fox^[6], po tym jak Podróż do wnętrza Ziemi okazał się sukcesem finansowym, co zachęciło studio do tworzenia fantastycznonaukowych filmów przygodowych^[7].

Allen do zobrazowania prehistorycznych istot chciał tworzonych poklatkowo modeli, jednak 20th Century Fox zmuszone było obciąć budżety zarówno Zaginionego świata i jak i wszystkich swoich produkcji fabularnych w tamtym czasie, ponieważ koszty Kleopatry zaczynały wymykać się spod kontroli. Okrojony budżet jedynie pozwolił na zatrudnienie dużych gadów, które ucharakteryzowano na dinozaury^[8].

Iguanostyracus został zagrany przez legwana z przyklejonymi rogami, protostegozaur przez warana z naklejonymi falbanką i kryzą, a ceratopspinus młodego kajmana okularowego i aligatora z naklejonymi rogami, małym żaglem na grzbiecie. Tyranozaura przedstawiono za pomocą warana paskowanego z naklejonym grzebieniem i rogami, a jego młode przedstawiono przez gekona toke z analogicznymi protezami. Olbrzymi pająk zagrał ptasznik^[9] , który został powiększony i pokolorowany w postprodukcji.

Irwin Allen wykorzystał materiał filmowy z tego filmu do odcinków swoich różnych seriali telewizyjnych, w tym Land of the Giants, Zagubionych w kosmosie, The Time Tunnel i Voyage to the Bottom of the Sea. W 1966 roku Irwin Allen próbował nawet sprzedać serial telewizyjny oparty na tym filmie, tak jak zrobił to z Voyage to the Bottom of the Sea, ale bez powodzenia^[10]. Materiał filmowy został również wykorzystany w filmie Gdy dinozaury władały światem z 1970 roku.

• Sceny z dinozaurami w filmie Journey to the Center of Time z 1967 roku zostały zobrazowane materiałem archiwalnym walki protostegozaura z ceratopspinusem.
• W odcinku serialu kryminalnego Zaprzysiężeni „Vested Interests” film został wspomniany w dialogu^[11].

• Entertainment Films Stage Music: Adler Signs Allen for 'Lost World'. „Los Angeles Times”, 1959-09-01. Los Angeles: Times Mirror Company. (ang.). 
• Bradley Schauer: Escape Velocity: American Science Fiction Film, 1950–1982. Middletown (Connecticut): Wesleyan University Press, 2017. ISBN 978-0-8195-7659-0. (ang.).
• John T. Soister, Jessica Rains, JoAnna Jones, Donna Tattle: Claude Rains - Madness, Magic, & Mayhem. Orlando: BearManor Media, 2022. ISBN 979-88-87710-30-3. (ang.).
• Aubrey Solomon: Twentieth Century Fox: A Corporate and Financial History. Metuchen: Scarecrow Press, 1989, seria: The Scarecrow Filmmakers Series. ISBN 0-8108-2147-8. (ang.).
• James Van Hise: Hot Blooded Dinosaur Movies. Las Vegas: Pioneer Books Inc., 1993. ISBN 1-55698-365-4. (ang.).
• Roy P. Webber: The Dinosaur Films of Ray Harryhausen: Features, Early 16mm Experiments and Unrealized Projects. Jefferson (Karolina Północna): McFarland & Company, 2004. ISBN 978-0-7864-1666-0. (ang.).
• A.H. Weiler. LOCAL FILM VIEWS: Return to 'The Lost World' Planned -- New Indian Drama -- Other Items. „The New York Times”, 1959-06-28. Nowy Jork: The New York Times Company. (ang.). 
• Christopher Workman, Troy Howarth: Tome of Terror: Horror Films of the Silent Era. Parkville (Missouri): Midnight Marquee Press, 2016. ISBN 978-1936168-68-2. (ang.).

• Zaginiony świat w bazie IMDb (ang.)
• Zaginiony świat w bazie Filmweb