Legwan nosorogi

Cyclura cornuta
(Bonnaterre, 1789)[1]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	gady
Rząd	łuskonośne
Podrząd	Iguania
Rodzina	legwanowate
Rodzaj	Cyclura
Gatunek	legwan nosorogi
Synonimy
Lacerta cornuta Bonnaterre, 1789[2] Iguana cornuta (Bonnaterre, 1789)[2] Metapoceros cornutus (Bonnaterre, 1789)[2]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
zagrożony
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Legwan nosorogi (Cyclura cornuta) – gatunek jaszczurki z rodziny legwanów (Iguanidae), spotkany pierwotnie na karaibskiej wyspie Haiti, na której leżą państwa Dominikana i Haiti. Zwierzęta te różnią się rozmiarami, osiągając od około 60 do 140 cm, a także kolorem skóry. Spotyka się osobniki od stalowych po ciemnozielone, a nawet brązowe. Gad ten ma na czaszce przypominający róg wyrostek, czemu zawdzięcza swą polską, jak i angielską nazwę (Rhinoceros Iguana). Gatunek jest narażony na wyginięcie.

Gatunek ten należy do rodzaju Cyclura, którego nazwa pochodzi ze starożytnego języka greckiego, a ściślej od słów cyclos (κύκλος) o znaczeniu „okrągły” i ourá (οὐρά) oznaczającego ogon. Odwołuje się ona do grubego krągłego ogona charakterystycznego dla przedstawicieli tego rodzaju^[4]. Z kolei epitet gatunkowy cornuta jest łacińskim przymiotnikiem rodzaju żeńskiego o znaczeniu „rogata”. Odnosi się on do rogowych wyrostków na pysku samców. Gatunek został zidentyfikowany przez Pierre’a Josepha Bonaterre’a w 1789^[5][6].

Wyróżnia się dwa podgatunki^[2]:

• C. cornuta stejnegeri (Bonnaterre, 1789)
• C. cornuta onchiopsis Cope, 1885

Uważa się jednak, że ten drugi wyginął na wolności^[7][6].

Legwan nosorogi, jak i inni członkowie jego rodzaju, to jaszczurka o dużym ciele, ciężkiej głowie, silnych łapach i spłaszczonym bocznie ogonie^[8]. Grzebień zaostrzonych rogowych łusek przebiega od karku do koniuszka ogona^[8]. Zwierzę ma umaszczenie szaro- lub burobrązowe^[8].

Legwan ten charakteryzuje się wzrostem wydatnych guzków na pysku, w efekcie czego przypominają one rogi^[9]. Dr Thomas Wiewandt, spędziwszy długi czas na wyspie Mona na badaniach podgatunku C. cornuta stejnegeri, zasugerował, że rogi te, jak i boczne kolce oraz wydatne wyrostki ciemieniowe, służą do ochrony przed ostrymi skałami oraz ułatwiają samcom ucieczkę przed innymi^[9][10]. Samce mają ponadto ciało tłuszczowe tworzące jak gdyby hełm w okolicy potylicznej głowy, a także duże podgardle. Poza tym, co ma miejsce także wśród innych gatunków rodzaju Cyclura, są większe od samic. Mają też wydatne grzebienie grzbietowe i "rogi" oraz pory na udach, dzięki którym wydzielają feromony. Samicom brakuje tychże porów, a ich grzebienie są krótsze niż u samców. Jest to przykład dymorfizmu płciowego^[11][12].

Gad ten występuje na Haiti (w państwach Haiti i Dominikana). Populacje są stabilne na Isla Beata i na krańcu półwyspu Barahona w Parku Narodowym Jaragua^[5][8]. Istnieją populacje o umiarkowanym zagęszczeniu osobników w południowo-wschodnim obszarze Haiti i jego przybrzeżnych wyspach, także w słodkowodnym jeziorze Étang Saumâtre. Populacje na Haiti są bardziej zagrożone z powodu wylesiania i innych przejawów ludzkiej działalności. Ogólnie legwany występują obficie, choć nie wyłącznie, w buszu i suchych lasach w otoczeniu skał czy zerodowanych wapieni w terasach przybrzeżnych i na nizinach zarówno na lądzie, jak i na kilku przybrzeżnych wysepkach i niewielkich rafach w zróżnicowanych środowiskach klimatu podzwrotnikowego^[5][8].

Legwan nosorogi wiedzie dzienny tryb życia. Jego siedlisko to skalne rejony o ubogiej szacie roślinnej^[5][8]. Zazwyczaj skory do ucieczki w razie zagrożenia, nie waha się jednak gryźć i wymierzać silnych ciosów swym potężnym ogonem, jeśli odetnie mu się drogę odwrotu^[8].

Zwierzę to jest przede wszystkim roślinożercą. Zjada liście, kwiaty, jagody i owoce różnych gatunków roślin^[11]. Badania wykonane w 2000 przez dr Allison Alberts w zoo w San Diego ujawniły, że nasiona po przejściu przez układ pokarmowy gatunków rodzaju Cyclura kiełkowały intensywniej niż te niezjedzone przez legwana^[13][14]. Nasiona owoców skonsumowanych przez rzeczone legwany odniosły korzyść adaptacyjną polegającą na tym, że kiełkowanie zachodziło w ich przypadku przed końcem krótkiej pory deszczowej^[14]. Legwan nosorogi odgrywa też ważną rolę w roznoszeniu ich na nowe tereny (głównie samice zmierzające do miejsc odchowu młodych). Jest to także największy roślinożerca w ekosystemie zamieszkiwanych przez niego wysp. Spełnia więc kluczową rolę dla zachowania równowagi obejmującej klimat i roślinność^[14]. Poza tym gatunek ten wydaje się być także przygodnym drapieżnikiem. Obserwowano bowiem osobniki jedzące drobne jaszczurki, węże i owady^[8].

W przeciwieństwie do innych gatunków z rodzaju Cyclura samce legwana nosorogiego osiągają dojrzałość płciową w wieku 4 do 5 lat^[11]. Wykazują one zachowania terytorialne, przy czym najagresywniejsze osobniki mają największe terytoria^[5]. Sezon rozrodczy przypada na początek albo krótko przed pierwszą porą deszczową (maj, czerwiec). Trwa on od 2 do 3 tygodni^[5][11]. Samica składa w ciągu 40 dni od 2 do aż 34 jaj, średnio 17^[11]. Broni ona swego gniazda przez kilka dni po złożeniu jaj. Inkubacja trwa średnio 85 dni^[5]. Jaja tego gatunku należą do największych wśród składanych przez wszystkie jaszczurki świata^[11].

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN legwan nosorogi od 2019 roku jest klasyfikowany jako gatunek zagrożony (EN, Endangered); wcześniej, od 1996 roku był uznawany za gatunek narażony (VU, Vulnerable)^[3].

Gatunek jest ujęty w I załączniku konwencji waszyngtońskiej (CITES)^[15].

Na wolności pozostało od 10 000 do 16 000 zwierząt^[5]. Zwieńczony sukcesem program rozmnażania prowadzono w Parque Zoológico Nacional Republiki Dominikany od 1974 do 1994. Dzięki niemu rocznie wykluwało się średnio 100 młodych^[5]. Obejmował on także reintrodukcję urodzonych w niewoli młodych do kilku chronionych obszarów w południowo-zachodniej Dominikanie. Miało to zmniejszyć prawdopodobieństwo upolowania ich przez węże czy inne dzikie zwierzęta, jak mangusty czy koty^[5]. Od 2005 program nie jest kontynuowany z powodu zmian administracyjnych w zoo^[5].

Legwan nosorogi to najpopularniejszy trzymany w niewoli gatunek tego rodzaju. Hodowla legwanów nosorogich zarówno prywatna, jak i publiczna jest dobrze rozwinięta^[11]. W USA trzymanych jest 39 samców, 32 samice i 36 osobników o nieznanej płci. Żyją one w 20 ośrodkach zoologicznych. Ośrodki American Zoological and Aquarium Association odnotowały jeszcze 533 zwierzęta nieprzypisane do podgatunku^[5]. Rzeczywista liczba legwanów w niewoli może być znaczne większa po uwzględnieniu zwierząt z europejskich i azjatyckich ogrodów zoologicznych i wielu trzymanych jako zwierzęta domowe^[5]. W rezultacie zredukowano zapotrzebowanie ogrodów zoologicznych na zwierzęta schwytane na wolności, jak i handel^[5][11].