Wół (rodzaj)

Wół
Bubalus
C.H. Smith, 1827[1]
Ilustracja
Anoa nizinny (B. depressicornis)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

parzystokopytne

Podrząd

przeżuwacze

Infrarząd

Pecora

Rodzina

wołowate

Podrodzina

bawoły

Plemię

Bovini

Rodzaj

wół

Typ nomenklatoryczny

Bos bubalus J.F. Gmelin, 1788 (= Bos bubalis Linnaeus, 1758)

Synonimy
Gatunki

18 gatunków (w tym 13 wymarłych) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Wół[8] (Bubalus) – rodzaj ssaków z podrodziny bawołów (Bovinae) w obrębie rodziny wołowatych (Bovidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Azji[9][10][11].

Morfologia

Długość ciała 122–300 cm, długość ogona 60–100 cm, wysokość w kłębie 60–190 cm; długość rogów 14,6–51 cm; masa ciała 200–1200 kg[10][12].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1827 roku angielski przyrodnik Charles Hamilton Smith w rozdziale poświęconym systematyce ssaków w publikacji traktującej o królestwie zwierząt[1]. Na gatunek typowy wyznaczył (absolutna tautonimia) woła domowego (B. bubalis).

Etymologia

  • Bubalus: łac. bubalus ‘bawół’, od gr. βουβαλος boubalos ‘bawół’[13].
  • Anoa: rodzima, celebeska nazwa anoa dla anoa nizinnego[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Anoa depressicornis C.H. Smith, 1827.
  • Buffelus: nowołac. buffelus ‘bawół’, od ang. buffalo ‘bawół’[15]. Gatunek typowy: Rütimeyer wymienił trzy gatunki – †Bos palaeindicus Falconer, 1859, †Bubalus antiquus Duvernoy, 1854 oraz Bos indicus Rütimeyer, 1865 (= Bos bubalis Linnaeus, 1758) – z których typem nomenklatorycznym jest Buffelus indicus Rütimeyer, 1865 (= Bos bubalis Linnaeus, 1758).
  • Probubalus: gr. προ pro ‘blisko, w pobliżu’; rodzaj Bubalus C.H. Smith, 1827[16]. Gatunek typowy: Rütimeyer wymienił trzy gatunki – Probubalus celebensis Rütimeyer, 1865 (= Anoa depressicornis C.H. Smith, 1827), †Probubalus sivalensis Rütimeyer, 1865 (= †Hemibos triquetricornis Rütimeyer, 1865) oraz †Amphibos acuticornis Rütimeyer, 1865 (= †Bos (Amphibos) acuticornis Falconer & Cautley, 1868) – nie wyznaczając typu nomenklatorycznego.
  • Pseudonovibos: gr. ψευδος pseudos ‘fałszywy’; rodzaj Novibos Coolidge, 1940[7]. Gatunek typowy (oryginalne oznaczenie): Pseudonovibos spiralis Peter & Feiler, 1994 (= Bos bubalis Linnaeus, 1758).

Podział systematyczny

Podział anoa na formę nizinną B. depressicornis (anoa nizinny) i formę górską B. quarlesi (anoa górski)[11] wymaga dalszych badań ze względu na ogromną zmienność leżącą u ich podstaw (np. wygląd zewnętrzny, anatomia, chromosomy, białka i DNA) które uniemożliwiają ostateczną klasyfikację[9].

Arni azjatycki i wół domowy bywają zaliczane do odrębnych podgatunków nadrzędnego gatunku Bubalus bubalis, jako kolejno Bubalus bubalis arnee i Bubalus bubalis bubalis[11].

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki[17][12][9]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[8] Podgatunki[10][9][12] Rozmieszczenie geograficzne[10][9][12][18] Podstawowe wymiary[10][12][b] Status
IUCN[19]
Bubalus arnee (Kerr, 1792) arni azjatycki 4 podgatunki południowy Nepal, środkowe i północno-wschodnie Indie, południowa Sri Lanka, północna Mjanma, zachodnia Tajlandia i wschodnio-środkowa Kambodża DC: 240–300 cm
DO: 60–100 cm
MC: 250–1200 kg 		 EN 
Bubalus bubalis (Linnaeus, 1758) wół domowy 2 podgatunki północno-wschodnie Indie (Asam) przez południowo-wschodnią Azję aż do doliny rzeki Jangcy w Chińskiej Republice Ludowej, ale gatunek ten występuje na całym subkontynencie indyjskim; obecnie w stanie dzikim w całej Azji, z introdukowanymi populacjami w Ameryce Północnej i Południowej oraz północnej Australii DC: 240–300 cm
DO: 60–100 cm
MC: 250–1200 kg 		GU
Bubalus mindorensis Heude, 1888 wół mindorski gatunek monotypowy Mindoro, Filipiny DC: około 220 cm
DO: około 60 cm
MC: 200–300 kg 		 CR 
Bubalus depressicornis (C.H. Smith, 1827) anoa nizinny gatunek monotypowy Celebes (północne, środkowe, wschodnie i południowo-wschodnie) oraz wyspa Buton; nie ma pewności, czy jest sympatryczny, czy parapatryczny w stosunku do B. quarlesi DC: 122–188 cm
DO: brak danych
MC: do 300 kg 		 EN 
Bubalus quarlesi (Ouwens, 1910) anoa górski gatunek monotypowy Celebes (głównie środkowe, także w części północnej i południowo-wschodniej) oraz północna część wyspy Buton; nie ma pewności, czy jest sympatryczny, czy parapatryczny w stosunku do B. depressicornis DC: 122–188 cm
DO: brak danych
MC: do 300 kg 		 EN 

Kategorie IUCN:  EN  – gatunek zagrożony,  CR  – gatunek krytycznie zagrożony; GU – gatunek udomowiony.

Opisano również gatunki wymarłe:

Uwagi

  1. ↑ Nazwa odrzucona, publikacja Frischa Das Natur-System der Vierfüßigen Thiere została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego, na mocy uprawnień ICZN[2].
  2. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Smith 1827 ↓, s. 371.
  2. ↑ ICZN. Opinion 258. Rejection for nomenclatorial Purposes of the work by Frisch (J. L.) published in 1775 under the title Das Natur-system der Vierfüssigen Thiere. „Opinions and declarations rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature”. 5, s. 55–72, 1954. (ang.). 
  3. ↑ J.L. Frisch: Das Natur-System der vierfüßigen Thiere in. Tabellen, darinnen alle Ordnungen, Geschlechte und Arten, nicht nur mit bestimmenden. Glogau: Christian Friedrich Günther, 1775, s. 1. (niem.).
  4. ↑ Smith 1827 ↓, s. 355.
  5. ↑ Rütimeyer 1865 ↓, s. 334.
  6. ↑ Rütimeyer 1865 ↓, s. 331.
  7. ↑ a b W.P. Peter & A. Feiler. Eine neue bovidenart aus Vietman und Cambodia (Mammalia: Ruminantia). „Zoologische Abhandlungen, Staatlichen Museum für Tierkunde Dresden”. 48 (2), s. 169, 1994. (niem.). 
  8. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 180. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  9. ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 324–354. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  10. ↑ a b c d e C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 583–585. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
  11. ↑ a b c D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Bubalus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-10]. (ang.).
  12. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 600. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  13. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 146.
  14. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 104.
  15. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 147.
  16. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 565.
  17. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-11-29]. (ang.).
  18. ↑ Appendix 2. Domestic species. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 712. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  19. ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-12]. (ang.).
  20. ↑ a b M. Akhtar, Taxonomy and Distribution of the Siwalik Bovids, [w:] Praca doktorska, University of the Punjab,Lahore, Pakistan 1992, s. 1–475 (ang.).
  21. ↑ Z.-j. Yang. New finds of fossil Bubalus in China. „Bulletin of the Geological Society of China”. 15 (4), s. 505, 1936. DOI: 10.1111/j.1755-6724.1936.mp15004007.x. (ang.). 
  22. ↑ D.A. Croft, L.R. Heaney, J.J. Flynn & A.P. Bautista. Fossil remains of a new, diminutive Bubalus (Artiodactyla: Bovidae: Bovini) from Cebu Island, Philippines. „Journal of Mammalogy”. 87 (5), s. 1039, 2006. DOI: 10.1644/06-MAMM-A-018R.1. (ang.). 
  23. ↑ R. Rozzi. A new extinct dwarfed buffalo from Sulawesi and the evolution of the subgenus Anoa: An interdisciplinary perspective. „Quaternary Science Reviews”. 157, s. 191, 2017. DOI: 10.1016/j.quascirev.2016.12.011. (ang.). 
  24. ↑ A.T. Hopwood. A new species of buffalo from the Pleistocene of China. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 16 (92), s. 238, 1925. DOI: 10.1080/00222932508633297. (ang.). 
  25. ↑ F. Berckhemer. Buffelus murrensis n. sp. Ein diluvialer Büffelschädel von Steinheim a. d. Murr. „Jahreshefte des Vereins für vaterländische Naturkunde in Württemberg”. 83, s. 146, 1927. (niem.). 
  26. ↑ H. Falconer: Descriptive catalogue of the fossil remains of vertebrata from the Sewalik Hills, the Nerbudda, Perim Island, &c. in the museum of the Asiatic society of Bengal. Calcutta: Printed by C.B. Lewis, 1859, s. 230. (ang.).
  27. ↑ E. Dubois. Das geologische Alter der Kendeng- oder Trinil-Fauna. „Tijdschrift van het Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap”. 28 (2e série), s. 1263, 1908. (niem.). 
  28. ↑ R. Lydekker. Notices of new and other Vertebrata from Indian Tertiary and Secondary Rocks. „Records of the geological survey of India”. 10 (1), s. 31, 1877. (ang.). 
  29. ↑ Z.-j. Yang. On the Artiodactyla from the Sinanthropus site at Choukoutien. „Palaeontologia Sinica C”. 8, s. 1–100, 1932. (ang.). 
  30. ↑ M. Boule, H, Breuil, E. Licent & P. Teilhard de Chardin: Le Paléolithique de la Chine. Paris: Masson et de, Editeurs, 1928, s. 1–138. (fr.).
  31. ↑ 周明镇 & 徐余瑄 / M.-z. Zhou & Y.-h. Xu. 河南孟县一新种水牛化石 / A new species of fossil Bubalus from Menghsien, Henan. „古生物学报 / Acta Palaeontologica Sinica”. 5, s. 457–469, 1957. (chiń. • ang.). 

Bibliografia