Uakari

Uakari
Cacajao
Lesson, 1840[1]
Ilustracja
Uakari czerwono-biały (Cacajao calvus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Infrarząd

małpokształtne

Parvordo

małpy szerokonose

Rodzina

sakowate

Podrodzina

saki

Rodzaj

uakari

Typ nomenklatoryczny

Simia melanocephalus Humboldt, 1812

Synonimy
Gatunki

8 gatunków – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Uakari[10] (Cacajao) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny saki (Pitheciinae) w obrębie rodziny sakowatych (Pitheciidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki zamieszkujące tropikalne lasy deszczowe Niziny Amazonki (Brazylia, Kolumbia, Peru, Wenezuela)[11][12][13].

Morfologia

Długość ciała samic 36–57 cm, samców 38–56 cm, ogona 14–21 cm; masa ciała samic 1,9–3 kg, samców 1,9–4,5 kg[12][14].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1840 roku francuski chirurg i zoolog René Lesson w książce swojego autorstwa poświęconym gatunkom ssaków dwuręcznych i czwororożnych[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) uakari czarnogłowy (C. melanocephalus).

Etymologia

  • Cacajao: port. cacajão „uakari”, od tupi cacajao lokalnej nazwa uakari czarnogłowego w niektórych częściach Brazylii i Wenezueli[15].
  • Brachyurus (Brachypus): gr. βραχυς brakhus ‘krótki’; ουρα ourα ‘ogon’[16]. Gatunek typowy: Spix wymienił dwa gatunki – Brachyurus Ouakary Spix, 1823 (= Simia melanocephalus Humboldt, 1812) i Brachyurus Israelita Spix, 1823 (= Simia chiropotes Humboldt, 1811) – z których gatunkiem typowym jest (późniejsze oznaczenie)[17] Brachyurus Ouakary Spix, 1823 (= Simia melanocephalus Humboldt, 1812).
  • Cercoptochus: gr. κερκος kerkos ‘ogon’; πτωχος ptōkhos ‘kucający’[18]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Simia melanocephalus Humboldt, 1812.
  • Ouakaria (Uacaria, Uakeria): autochtoniczna nazwa uakari na określenie krótkoogoniastej małpy używana w Amazonii[19]. Gatunek typowy: Gary wymienił dwa gatunki – Ouakaria spixii J.E. Gray, 1849 (= Brachyurus ouakary Spix, 1823) i Brachyurus calvus I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1847 – nie wyznaczając gatunku typowego.
  • Cothurus: gr. κoθουρος kothouros ‘z uciętym ogonem’[20].
  • Neocothurus: gr. νεος neos ‘nowy’; rodzaj Cothurus Palmer, 1899[21].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą w zależności od ujęcia systematycznego następujące gatunki[22][14][11]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[10] Podgatunki[12][11][14][23] Rozmieszczenie geograficzne[12][11][14][23] Podstawowe wymiary[12][14][g] Status
IUCN[24]
Cacajao calvus (I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1847) uakari czerwono-biały gatunek monotypowy endemit Brazylii (dwa izolowana obszary: jedna w Mamirauá Sustainable Development Reserve, ograniczony rzekami Solimões i Japurá oraz kanałem Auati-Paraná na zachodzie; druga na lewym brzegu środkowego biegu rzeki Juruá, na całym prawym brzegu rzeki Riozinho i dolnego biegu rzeki Jutaí) DC: 36–57 cm
DO: 14–19 cm
MC: 2,3–3,5 kg 		 LC 
Cacajao rubicundus (I. Geoffroy Saint-Hilaire & Deville, 1848) uakari szkarłatny gatunek monotypowy endemit Brazylii (3 izolowane obszary w środkowym biegu rzeki Solimões: jeden w zalanych lasy ograniczone kanałem Jacurapá i rzeką Solimões; drugi na lewym brzeg rzeki Jutaí; trzeci wzdłuż rzeki Auati-Paraná) DC: 36–57 cm
DO: 14–19 cm
MC: 2,3–3,5 kg 		 LC 
Cacajao ucayalii O. Thomas, 1928 uakari czerwony gatunek monotypo głównie w międzyrzeczu Ukalali-Javari we wschodnim Peru i Brazylii; odnotowano izolowane populacje występujące poza tym obszarem 36–57 cm
DO: 14–19 cm
MC: 2,3–3,5 kg 		 VU 
Cacajao novaesi Hershkovitz, 1987 uakari łysy gatunek monotypowy endemit Brazylii (międzyrzecze rzek Gregório i Tarauacá; południowa granica zasięgu nieznana) 36–57 cm
DO: 14–19 cm
MC: 2,3–3,5 kg 		 VU 
Cacajao amuna F.E. Silva, do Amaral, Roos, Bowler, Röhe, Sampaio, Janiak, Bertuol, Santana, J.S. Silva, Rylands, Gubili, Hrbek, McDevitt & Boubli, 2022 gatunek monotypowy endemit Brazylii (lasy prawego brzegu rzeki Tarauacá, rozciągający się do rzek Envira i Jurupari; również wody źródłowe rzek Pauini i Moaco na wschodzie; południowa granica zasięgu nieznana) brak danych  NE 
Cacajao melanocephalus (Humboldt, 1812) uakari czarnogłowy gatunek monotypowy południowa Wenezuela i północno-zachodnia Brazylia, pomiędzy górnym biegiem rzeki Orinoko a górnym biegiem rzeki Negro DC: 42–49 cm
DO: 14–22 cm
MC: 3,1–4,5 kg 		 LC 
Cacajao hosomi Boubli, M.N.F. Silva, Amado, Hrbek, Pontual & Farias, 2008 uakari amazoński gatunek monotypowy endemit Brazylii (północna część, ograniczony do małego obszaru obejmującego kotlinę rzeki Curuduri i środkowego do dolnego biegu rzeki Araçá na północ od rzeki Negro) DC: 30–40 cm
DO: 15–18 cm[h]
MC: 2–2,5 kg 		 LC 
Cacajao ayresi Boubli, M.N.F. Silva, Amado, Hrbek, Pontual & Farias, 2008 uakari dżunglowy gatunek monotypowy południowo-wschodnia Kolumbia, południowa Wenezuela i północno-zachodnia Brazylia (na wschód od Serranía de La Macarena, na południe od rzeki Casiquiare i rzeki Negro do rzeki Japurá) DC: 36–55 cm
DO: 14–15 cm
MC: 0,5–2,6 kg 		 LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  VU  – gatunek narażony;  NE  – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Uwagi

  1. ↑ Młodszy homonim Brachyurus G. Fischer, 1813 (Cricetidae).
  2. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Brachyurus G. Fischer, 1813.
  3. ↑ Nieuzasadniona poprawka Ouakaria J.E. Gray, 1849.
  4. ↑ Nowa nazwa dla Brachyurus Spix, 1823; młodszy homonim Cothurus Champion, 1891 (Coleoptera).
  5. ↑ Nowa nazwa dla Cothurus Palmer, 1899.
  6. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Ouakaria J.E. Gray, 1849.
  7. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
  8. ↑ Wymiary podane tylko dla samic (u samców nieznane).

Przypisy

  1. ↑ a b R.P. Lesson: Species des mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 176. (fr.).
  2. ↑ J.B. von Spix: Simiarum et Vespertilionum Brasiliensium species novae. Monachii: typis F.S. Hübschmanni, 1823, s. 11. (łac.).
  3. ↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 338, 1825. (ang.). 
  4. ↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Cz. 1. Breslau: A. Schulz, 1841, s. 41. (niem.).
  5. ↑ J.E. Gray. On some new or little-known species of Monkeys. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 17, s. 9, 1849. (ang.). 
  6. ↑ W.H. Flower & R. Lydekker: An introduction to the study of mammals living and extinct. London: A. and C. Black, 1891, s. 712. (ang.).
  7. ↑ T.S. Palmer. Catalogus Mammalium tarn viventium quam fossilium. „Science”. New Series. 10, s. 493, 1899. (ang.). 
  8. ↑ T.S. Palmer. Some new generic names of mammals. „Science”. New Series. 17, s. 873, 1903. (ang.). 
  9. ↑ M.C. McKenna & S.K. Bell: Classification of mammals above the species level. Nowy Jork: Columbia University Press, 1997, s. 354. ISBN 978-0-231-11013-6. (ang.).
  10. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 41. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  11. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 210. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  12. ↑ a b c d e S.F. Ferrari, L.M. Veiga, L.P. Pinto, L.K. Marsh, R.A. Mittermeier & A.B. Rylands: Family Pitheciidae (Titis, Sakis and Uacaris). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 481–483. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  13. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Cacajao. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].
  14. ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 136–137. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  15. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 149.
  16. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 144.
  17. ↑ P. Hershkovitz. A preliminary taxonomic review of the South American bearded saki monkeys genus Chiropotes (Cebidae, Platyrrhini), with the description of a new subspecies. „Fieldiana”. Zoology. 27, s. 4, 1985. (ang.). 
  18. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 172.
  19. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 489.
  20. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 201.
  21. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 452.
  22. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-10-03]. (ang.).
  23. ↑ a b F.E. Silva, J.V. do Amaral, Ch. Roos, M. Bowler, F. Röhe, R. Sampaio, M.C. Janiak, F. Bertuol, M.I. Santana, J. de Souza Silva Júnior, A.B. Rylands, Ch. Gubili, T. Hrbek, A.D. McDevitt & J.P. Boubli. Molecular phylogeny and systematics of bald uakaris, genus Cacajao Lesson, 1840 (Primates: Pitheciidae), with the description of a new species. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 173, s. 107509, 2022. DOI: 10.1016/j.ympev.2022.107509. (ang.). 
  24. ↑ Taxonomy: Cacajao – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-10-03]. (ang.).

Bibliografia