Topola czarna, sokora, sokorzyna, jasiokor, topola nadwiślańska (Populus nigraL.) – gatunek drzewa z rodziny wierzbowatych (Salicaceae). Występuje w Europie, Azji i północnej Afryce. W Polsce rośnie dziko, czasami jest sadzona, w tym w popularnej odmianie zwanej topolą włoską 'Italica'. W naturze zasiedla żyzne siedliska nadrzeczne. Wykorzystywana jest jako roślina ozdobna, lecznicza i źródło surowca drzewnego do wyrobu celulozy i sklejki.
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje na terenie środkowej, zachodniej i południowej Europy, środkowej Azji, zachodniej Syberii i północnej Afryki[4]. W Polsce występuje na całym obszarze, z wyjątkiem Pomorza Zachodniego i północno-wschodnich rejonów, gdyż przez Polskę przebiega północna granica jej zasięgu.
Morfologia
Pokrój
Dorasta do 30 metrów wysokości, rzadko do 35 m[5]. Drzewa wyższe zdarzają się bardzo rzadko, ale w Europie znane są okazy ponad 40-metrowe[6]. Może osiągać ponad 3 m średnicy pnia[7]. Jest drzewem z szeroką, kopulastą lub stożkową koroną. Pnie na starszych okazach przeważnie z guzowatymi naroślami oraz często z pędami odroślowymi. Największą znaną topolą czarną w Europie jest ponad 300-letnia "La Pouplie" rosnąca w miejscowości Boult-sur-Suippe we Francji, której obwód pnia w pierśnicy przekracza 1000 cm[6].
Gałązki jasnożółte do szarożółtawych. Młode gałązki nie posiadają listwek korkowych. Kora ciemnobrunatna, na starszych egzemplarzach prawie czarna, głęboko spękana.
Pąki podługowatojajowate, stożkowe, duże do ok. 1,4 cm. Liście długości 5-12 cm, jajowatorombowate, do trójkątnych, u nasady słabo sercowate, zaostrzone, brzegiem karbowano-piłkowane. Gdy są młode, mają zielono-czerwonawy kolor, z czasem robią się ciemnozielone, z mocnym połyskiem, spodem jasnozielone, matowe. Ogonki liściowe spłaszczone prostopadle względem blaszki liściowej, dość długie, u nasady blaszek brak gruczołków (cechy klasyfikacyjne).
Ma silnie rozwinięty, talerzowy system korzeniowy. Bywa podatna na wykroty[7].
Biologia
W warunkach Polski żyje przeważnie do około 150 lat, ale znane są także okazy ponad 200-letnie[7]. Rośnie szybko, ale wolniej od mieszańców, które tworzy z gatunkami północnoamerykańskimi (patrz: topola kanadyjska). Kwitnie pod koniec marca lub w kwietniu, przed rozwojem liści. Nasiona dojrzewają w maju, są lekkie, roznoszone przez wiatr. Rozmnaża się także przez odrosty korzeniowe i zdrewniałe sadzonki. Z korzeni zasypanych piaskiem wyrastają korzenie przybyszowe[8]. Siedlisko: aluwia rzeczne, preferuje stanowiska zalewowe i lasy łęgowe, o glebach piaszczystych, ale bogatych w składniki pokarmowe. Roślina światłolubna. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass.Popletum albae[9].
Jest gatunkiem dość zmiennym pod względem fenotypowym. Tworzy drzewa o różnych cechach pokroju. Pnie bywają proste i regularne, a także czeczotowate. Korony od bardzo szerokich i rozłożystych do wąskich i gęstych.
'Afghanica' – południowoeuropejska, męska odmiana kolumnowa o jasnej korze na konarach. Nasada pnia jest ciemniejsza i chropowata. Liście są zaokrąglone.
'Italica Foemina' – żeńska, wolniej rosnąca odmiana topoli włoskiej. Posiada pokrój wąskolejkowaty. Gałęzie rozwidlają się szeroko u szczytu korony. Kora posiada szarobrązową barwę, przeważnie nieco jaśniejszą niż u drzew standardowej odmiany 'Italica'. Kwiatostanami są zielone kotki. W maju tworzy dużą ilość puchu nasiennego.
'Vereecken' – odmiana męska wyhodowana w Holandii w połowie XX wieku. Posiada luźną i wąską, odporną na działanie wiatru koronę. Gałęzie są lekko wygięte ku górze.
'Wolterson' - odmiana żeńska w pokroju przypominająca nieco topolę bujną (Populus canadensis 'Robusta').
'Brandaris' - odmiana męska o pokroju kopulastym. Wiatroodporna.
'Lombardy Gold' - forma topoli włoskiej o żółtej barwie liści.
Roślina ozdobna: Używana głównie do nasadzeń parkowych i krajobrazowych. Przez krzyżowanie z topolami deltoidalnymi uzyskano wiele cennych, sadzonych powszechnie kultywarów[5].
Drewno jest miękkie i lekkie. Ma jasnobrązową twardziel i żółtobiały biel. Jest wykorzystywane jako surowiec do wyrobu celulozy i sklejki[8]. W uprawach gospodarczych zastępują ją bardziej opłacalne mieszańce euramerykańskie, czyli topole kanadyjskie. Na topoli czarnej rozwija się kilka gatunków motyli nocnych
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdeErnestE.RudnickiErnestE., Topole w krajobrazie Polski, Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2020, ISBN 978-83-09-01125-5. Brak numerów stron w książce
↑Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4. Brak numerów stron w książce
↑ abJan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3. Brak numerów stron w książce
↑CezaryC.PacyniakCezaryC., Najstarsze drzewa w Polsce : przewodnik, Wydaw. PTTK "Kraj", 1992, ISBN 83-7005-199-5, OCLC716787611 [dostęp 2021-11-21]. Brak numerów stron w książce
