PROFILPELAJAR.COM

Topola
	; Morfologia organów topoli osiki
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	malpigiowce
Rodzina	wierzbowate
Rodzaj	topola
	Nazwa systematyczna
	Populus L.; Sp.Pl.2:1034. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Populus alba L.
Synonimy
	Aigiros Raf.; Balsamiflua Griff.; Leuce Opiz; Monilistus Raf.; Octima Raf.; Tacamahaca Mill.; Tremula Dumort.; Tsavo Jarm.; Turanga (Bunge) Kimura;
	Aigiros Raf.; Balsamiflua Griff.; Leuce Opiz; Monilistus Raf.; Octima Raf.; Tacamahaca Mill.; Tremula Dumort.; Tsavo Jarm.; Turanga (Bunge) Kimura;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Topola (Populus L.) – rodzaj drzew z rodziny wierzbowatych (Salicaceae). Wyróżnia się w jego obrębie zwykle ok. 30–40 gatunków^[5]^[6]^[7], ale też czasem znacznie więcej^[4]^[8] (problemy taksonomiczne powoduje łatwość krzyżowania się tych roślin i ich duża zmienność^[8]^[7]). Zasięg rodzaju obejmuje wszystkie kontynenty półkuli północnej i obszar od Arktyki po południowy Meksyk, północną Afrykę, Bliski Wschód, południowe Chiny^[7], Mjanmę i Wietnam^[4] oraz oddzielone dysjunkcją góry w Kenii (P. ilicifolia)^[7]^[5]. Duże i słabo poznane zróżnicowanie rodzaju występuje w Chinach^[8]. W Ameryce Północnej obecnych jest 8 gatunków^[7], a w Europie^[5] i Polsce występują trzy rodzime gatunki – topola czarna P. nigra, biała P. alba i osika P. tremula^[9]. Liczne gatunki i mieszańce z tego rodzaju obcego pochodzenia występują w Polsce w uprawie i jako dziczejące (czasem rozmnażając się tylko wegetatywnie)^[9].

Topole występują głównie w lasach łęgowych wzdłuż rzek^[10], aczkolwiek niektóre rosną też na glebach suchych np. osika^[6].

Topole w licznych odmianach i mieszańcach uprawiane są jako drzewa ozdobne, glebochronne i dla drewna.

Nazwa naukowa rodzaju jest starorzymską nazwą topoli^[6], udokumentowaną m.in. przez Horacego^[5]. Drzewa te tak nazywano ze względu na ich sadzenie na placach miejskich, w miejscach zgromadzeń publicznych^[5].

Morfologia

Pokrój: Wysokie drzewa osiągające do 50 m wysokości, rzadziej krzewy^[10]. Rozgałęziają się monopodialnie^[7], pień główny zwykle wyraźny i prosto wzniesiony^[8]. Często tworzą odrosty korzeniowe^[10]. Pędy zróżnicowane są na krótko- i długopędy, obłe lub nieco kanciaste^[6], wewnątrz z 5-kanciastym rdzeniem na przekroju^[8]. Korowina w różnym stopniu spękana, często szara^[8].
Pąki: Ostro zakończone, często długie^[11], walcowate lub kanciaste, okryte kilkoma łuskami i często lepkie^[8]^[6].
Liście: Zrzucane przed zimą^[7]. Pojedyncze i długoogonkowe^[6], z ogonkiem obłym lub spłaszczonym na przekroju, wspartym u nasady odpadającymi przylistkami^[8], zwykle drobnymi, większymi czasem tylko na odrostach^[7]. Na ogonku zwykle brak gruczołków^[7]. Blaszka liści zwykle jajowata lub trójkątnie jajowata^[8], szeroka^[6]. Kształt liści różny na liściach wczesnych rozwijających się na krótkopędach i późniejszych, powstających na długopędach^[6]. Liście wczesne z reguły mają większe gruczołki na końcach blaszki połączone z wiązkami przewodzącymi, różnią się kształtem blaszki i ząbkowaniem na brzegu. Największe różnice między liśćmi wczesnymi i późnymi występują u topoli białej, u której liście wczesne są jajowato kanciaste, a późne 3- i 5-klapowe (przypominają nieco liście klonów)^[7].
Kwiaty: Rozdzielnopłciowe, zebrane w zwisające kwiatostany zwane kotkami. Rośliny są dwupienne (na osobnych drzewach rozwijają się tylko kwiatostany męskie lub żeńskie)^[10]. Poszczególne kwiaty wsparte są mniej lub bardziej powcinanymi przysadkami^[6], odpadającymi po przekwitnieniu^[7]. Okwiat zredukowany jest do pozbawionego miodników, wgłębionego dysku. Kwiat męski zawiera zwykle od 6 do 60 pręcików na długich nitkach. W kwiatach żeńskich zalążnia powstaje z 2–4 owocolistków^[7], zawiera jedną komorę^[8], zwieńczona jest okazałą szyjką słupka ze znamionami w liczbie odpowiadającej liczbie owocolistków. W komorze rozwija się zwykle od 2 do 25 zalążków^[7].
Owoce: Drobne torebki zwężone na jednym końcu^[10], poza tym kulistawe lub jajowate, otwierające się 2–4 klapami^[7]. Zawierają bardzo drobne nasiona pokryte cienkimi i długimi włoskami w formie puchu^[10].

Biologia

Topole należą do najszybciej rosnących drzew w klimacie umiarkowanym^[6], przy czym szybkim wzrostem cechują się zwłaszcza mieszańce międzygatunkowe^[5]. Rosną najczęściej w lasach nadrzecznych, na glebach wilgotnych, przy czym jednak nie tolerują stagnowania wody na powierzchni gruntu^[10]. Preferują gleby żyzne^[11]. Kwitnienie następuje wiosną, przed rozwojem liści^[7]. Kwiaty są wiatropylne, a okryte puchem nasiona są wiatrosiewne. Nasiona kiełkują tylko na nagim, wilgotnym podłożu, przy czym szybko tracą zdolność do kiełkowania (po 2–3 dniach)^[10]^[11]. Są to drzewa stosunkowo krótko żyjące^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj siostrzany dla wierzby (Salix) w obrębie plemienia Saliceae w rodzinie wierzbowatych (Salicaceae). Ślady kopalne liści topoli znane są sprzed 59 milionów lat, a liści i owoców sprzed 48 milionów. Znaleziska te są o tyle „kłopotliwe”, że analizy molekularne wskazują na rozejście się rodzajów Populus i Salix około 34 miliony lat temu^[2].

Wykaz gatunków:^[4]^[12]^[13]^[14]

Populus × acuminata Rydb. – topola ostrolistna
Populus adenopoda Maxim.
Populus alaschanica Kom.
Populus alba L. – topola biała, białodrzew
Populus angustifolia E.James – topola wąskolistna
Populus balsamifera L. – topola balsamiczna
Populus × berolinensis K.Koch – topola berlińska
Populus brandegeei C.K.Schneid.
Populus × brayshawii B.Boivin
Populus × canadensis Moench – topola kanadyjska
Populus × canescens (Aiton) Sm. – topola szara
Populus cathayana Rehder
Populus ciliata Wall. ex Royle
Populus deltoides W.Bartram ex Marshall – topola deltoidalna, amerykańska
Populus euphratica Olivier – topola eufracka
Populus fremontii S.Watson – topola Frémonta
Populus × generosa A.Henry
Populus girinensis Skvortsov
Populus glauca Haines – topola sina
Populus grandidentata Michx.– topola wielkozębna, osika wielkozębna
Populus guzmanantlensis A.Vázquez & R.Cuevas
Populus haoana W.C.Cheng & Z.Wang
Populus × hastata Dode
Populus × heimburgeri B.Boivin
Populus heterophylla L. – topola błotna
Populus × hinckleyana Correll
Populus × hopeiensis Hu & H.F.Chow
Populus hsinganica Z.Wang & Skvortzov
Populus ilicifolia (Engl.) Rouleau – topola ostrolistna
Populus × inopina Eckenw.
Populus intramongolica T.Y.Sun & E.W.Ma
Populus × jackii Sarg. – topola włochata
Populus kangdingensis Z.Wang & S.L.Tung
Populus × kashmirica A.K.Skvortsov
Populus keerqinensis T.Y.Sun
Populus lancifolia N.Chao
Populus lasiocarpa Oliv. – topola wielkolistna
Populus laurifolia Ledeb. – topola laurolistna
Populus liaotungensis Z.Wang & Skvortzov
Populus luziarum A.Vázquez, Muñiz-Castro & Padilla-Lepe
Populus macrocarpa (Schrenk) Pavlov & Lipsch.
Populus mainlingensis Z.Wang & S.L.Tung
Populus mandschurica Nakai
Populus mexicana Wesm. – topola meksykańska
Populus minhoensis S.F.Yang & H.F.Wu
Populus nakaii Skvortsov
Populus nigra L. – topola czarna, sokora
Populus ningshanica Z.Wang & S.L.Tung
Populus × parryi Sarg.
Populus primaveralepensis A.Vázquez, Muñiz-Castro & Zuno
Populus pruinosa Schrenk
Populus pseudoglauca Z.Wang & P.Y.Fu
Populus pseudomaximowiczii Z.Wang & S.L.Tung
Populus pseudosimonii Kitag.
Populus × pseudotomentosa Z.Wang & S.L.Tung
Populus qamdoensis Z.Wang & S.L.Tung
Populus qiongdaoensis T.Hong & P.Luo
Populus × rasumowskyana (R.I.Schröd. ex Regel) Dippel
Populus rockii (Rehder) H.L.Yang
Populus × rollandii Rouleau
Populus × rouleauana B.Boivin
Populus schneideri (Rehder) N.Chao
Populus shanxiensis Z.Wang & S.L.Tung
Populus simaroa Rzed.
Populus simonii Carrière – topola chińska, topola Simona
Populus × smithii B.Boivin
Populus × steiniana Bornm.
Populus suaveolens Fisch. ex Poit. & A.Vilm. – topola wonna
Populus szechuanica C.K.Schneid. – topola syczuańska
Populus × tomentosa Carrière – topola pekińska, kutnerowata
Populus tremula L. – topola osika
Populus tremuloides Michx. – topola osikowa
Populus trinervis Z.Wang & S.L.Tung
Populus tristis Fisch. (syn. P. trichocarpa Fisch.) – topola kalifornijska
Populus usbekistanica Kom. – topola uzbekistańska
Populus wenxianica Z.C.Feng & J.L.Guo
Populus wilsonii C.K.Schneid. – topola Wilsona
Populus wuana Z.Wang & S.L.Tung
Populus xiangchengensis Z.Wang & S.L.Tung
Populus × xiaohei T.S.Hwang & Liang
Populus yatungensis (Z.Wang & P.Y.Fu) Z.Wang & S.L.Tung
Populus × yuana Z.Wang & S.L.Tung
Populus yunnanensis Dode – topola junańska

Zastosowanie

Liczne odmiany i mieszańce topól sadzone bywają na terenach wiejskich i miejskich z powodu swego szybkiego wzrostu^[6], małych wymagań i przystosowania do trudnych warunków. Tworzą skuteczne bariery wiatrochronne. Bardzo dobrze osuszają tereny podmokłe. Zapewniają szybki przyrost masy zielonej. Są bardzo wydajne w fitoremediacji^[15]. Bywają też przy tym czasami uciążliwe i kłopotliwe ze względu na ekspansywne, płytkie systemy korzeniowe, które mogą niszczyć infrastrukturę i budynki^[5]. Żeńskie okazy zaśmiecają otoczenie puchem nasiennym^[6]. Posiadają liczne formy ozdobne. Popularnym drzewem ozdobnym, ze względu na swój kolumnowy pokrój, sadzonym zwłaszcza wzdłuż dróg jest topola włoska stanowiąca odmianę uprawną topoli czarnej^[5]. W zieleni osiedlowej zastosowanie znajdują obie formy topoli chińskiej. Topole dobrze regenerują się po cięciu, jednak zadawanie dużych ran skutkuje szybkim rozwojem zgnilizn, które czynią te drzewa podatnymi na złamania^[15].

Topole uprawia się także dla produkcji drewna, w tym do produkcji m.in. zapałek, instrumentów^[5]. Sadzone są także jako drzewa glebochronne^[6]. Popularność zyskują hybrydy balsamiczne, które uprawia się na specjalistycznych plantacjach^[15].

Największe topole w Polsce

Najstarszą i najgrubszą topolą w Polsce była (złamała się w 2012 roku) topola biała (tzw. Topola Lesznowska) rosnąca w Lesznie k. Warszawy. Obwód pnia tego drzewa mierzony na wysokości 1,3 m wynosił 10,53 m, zaś mierzony przy samej ziemi – aż 14 m (pod tym względem było to najgrubsze drzewo w Polsce). W 2024 roku najgrubszą znaną polską topolą jest pomnikowa topola „Horpyna” z Grudziądza (968 cm obwodu w pierśnicy)^[16]. Inne okazałe drzewa z tego rodzaju to: topola biała z Królewa (920 cm), topola czarna „Mariańska” z Ostromecka (908 cm), topola biała "Maryna" z Glinek (878 cm) oraz topola czarna „Kromnowska” (821 cm)^[15], do starych i okazałych drzew zalicza się także topole białe z Mińska Mazowieckiego i w Żywca oraz topole czarne z Melsztyna, Kromnowa i Ostromecka^[15].
Najwyższą topolą w Polsce jest topola biała „Pławianka” rosnąca na błoniach w Stalowej Woli. Jej wysokość wynosi 41,5 m (w 2020 r.). Tuż za nią plasuje się topola czarna na warszawskich Bielanach rosnąca na terenie szkoły przy ul. Smoleńskiego 31, która mierzy 40,2 m^[15]. Topola ta wg różnych źródeł miała mieć przed redukcją korony aż 45 metrów wysokości^[17]. Kolejną ponad 40-metrową topolą był białodrzew z Mińska Mazowieckiego, który przed złamaniem w 2019 r. mierzył 42 metry wysokości^[18].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-12-10] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].
↑ ^a ^b ^c ^d Populus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-06-21].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 818-819, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Dendrologia, JakubJ. Dolatowski (red.), wyd. 2 popr. (nowe), Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN, 1997, s. 96-98, ISBN 83-01-12099-1, OCLC 69314709 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o James E. Eckenwalder: Populus Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-21].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Populus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-21].
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 138, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 137. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b ^c Johnson O., More D.: Drzewa. Warszawa: Multico, 2009, s. 150. ISBN 978-83-7073-643-9.
↑ Populus L. | Plants of the World Online | Kew Science [online], Plants of the World Online [dostęp 2023-03-13] (ang.).
↑ MateuszM. Korbik MateuszM., DawidD. Andrzejczak DawidD., Różnice morfologiczne pomiędzy Populus glauca i P. Wilsonii z sekcji Leucoides rodzaju Populus (Salicaceae) [https://www.ptd.pl/ptd/wp-content/uploads/2022/11/Postery_X_Zjazd_PTD_2022_R.pdf Wykaz posterów na X Zjazd Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego 26-28 maja 2022 roku], 2022 .
↑ MateuszM. Korbik MateuszM., Przegląd systematyki rodzaju Populus L., „Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego”, 68, 2020, s. 77-90 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ErnestE. Rudnicki ErnestE., Topole w krajobrazie Polski, Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2020, ISBN 978-83-09-01125-5 (pol.).
↑ Dz. Urz. Woj. Kuj-Pom. 2024.2271; Uchwała nr LXXXIX/774/24 Rady Miejskiej Grudziądza z dnia 27 marca 2024 r. w sprawie ustanowienia pomnika przyrody na terenie gminy – miasto Grudziądz
↑ Wyborcza.pl [online], wyborcza.pl [dostęp 2024-04-26] .
↑ Wiatr powalił pomnik • Wirtualny Mińsk Mazowiecki [online], minskmaz.com [dostęp 2024-04-26] (pol.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-12-10] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-22].

[powo-4] Populus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-06-21].

[mabb-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 818-819, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[seneta-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ WłodzimierzW. Seneta WłodzimierzW., Dendrologia, JakubJ. Dolatowski (red.), wyd. 2 popr. (nowe), Warszawa: Wydaw. Nauk. PWN, 1997, s. 96-98, ISBN 83-01-12099-1, OCLC 69314709 .

[america-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o James E. Eckenwalder: Populus Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-21].

[china-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Populus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-06-21].

[checklist-9] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 138, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[philips-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 137. ISBN 0-333-73003-8.

[drzewa-11] Johnson O., More D.: Drzewa. Warszawa: Multico, 2009, s. 150. ISBN 978-83-7073-643-9.

[:1-12] Populus L. | Plants of the World Online | Kew Science [online], Plants of the World Online [dostęp 2023-03-13] (ang.).

[13] MateuszM. Korbik MateuszM., DawidD. Andrzejczak DawidD., Różnice morfologiczne pomiędzy Populus glauca i P. Wilsonii z sekcji Leucoides rodzaju Populus (Salicaceae) [https://www.ptd.pl/ptd/wp-content/uploads/2022/11/Postery_X_Zjazd_PTD_2022_R.pdf Wykaz posterów na X Zjazd Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego 26-28 maja 2022 roku], 2022 .

[14] MateuszM. Korbik MateuszM., Przegląd systematyki rodzaju Populus L., „Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego”, 68, 2020, s. 77-90 .

[:0-15] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ErnestE. Rudnicki ErnestE., Topole w krajobrazie Polski, Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2020, ISBN 978-83-09-01125-5 (pol.).

[16] Dz. Urz. Woj. Kuj-Pom. 2024.2271; Uchwała nr LXXXIX/774/24 Rady Miejskiej Grudziądza z dnia 27 marca 2024 r. w sprawie ustanowienia pomnika przyrody na terenie gminy – miasto Grudziądz

[17] Wyborcza.pl [online], wyborcza.pl [dostęp 2024-04-26] .

[18] Wiatr powalił pomnik • Wirtualny Mińsk Mazowiecki [online], minskmaz.com [dostęp 2024-04-26] (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

PROFILPELAJAR.COM

Topola

Morfologia

Biologia

Systematyka

Zastosowanie

Największe topole w Polsce

Przypisy

Read other articles:

قائمة البنوك في الإمارات

أحمد حسام (لاعب كرة قدم مواليد 1981)

WBAP (AM)

Nicotiana tabacum

Girish Kasaravalli

Arebica

سد مشرع حمادي

PowerBook 1400

East Didsbury railway station

Index of Android OS articles

Candi Sewu

ساندرو برتيني

Ukko

Jagdschloss Grunewald

Jazz armeno

Flag of Nazi Germany

Turkey

دائرة مور

Zoroastrianism

Septum nasal