Stefan Bałuk

Stefan Klemens Bałuk
Starba, Kubuś, Michał Bałucki,
Michał Zawistowski
Ilustracja
gen. bryg. cc Stefan Bałuk Warszawa 1944, (Powstanie Warszawskie)
generał brygady generał brygady
Data i miejsce urodzenia

15 stycznia 1914
Warszawa

Data i miejsce śmierci

30 stycznia 2014[1][2]
Warszawa

Przebieg służby
Lata służby

1939–1945

Siły zbrojne

Wojsko Polskie
Polskie Siły Zbrojne
Armia Krajowa
Wolność i Niezawisłość

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa:

działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce

Późniejsza praca

fotografik

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (od 1941, dwukrotnie) Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami Krzyż Armii Krajowej Warszawski Krzyż Powstańczy Krzyż Narodowego Czynu Zbrojnego (nadany po 1992) Odznaczenie pamiątkowe 3 DSK Złoty Medal „Zasłużony dla Fotografii Polskiej”
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Stefan Bałuk na warszawskim Żoliborzu, 27 sierpnia 2008
Stefan Bałuk z dyplomem Honorowego Obywatela m. st. Warszawy, 27 sierpnia 2008
Grób Stefana Bałuka na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Stefan Klemens Bałuk ps. Starba, Kubuś, Nir, vel Michał Bałucki, vel Michał Zawistowski (ur. 15 stycznia 1914 w Warszawie, zm. 30 stycznia 2014[1][2] tamże) – polski fotografik, fotoreporter wojenny, oficer wywiadu KG AK, uczestnik Powstania Warszawskiego, generał brygady Wojska Polskiego, cichociemny[3]. Znajomość języków: rosyjski, angielski, francuski[4]. Zwykły Znak Spadochronowy nr 1695[5].

W latach 1948–1956 zwerbowany jako TW Jerzy współpracownik Urzędu Bezpieczeństwa, szantażowany pozbawieniem koncesji na taksówkę[6].

Życiorys

Syn Władysława Bałuka i Marii Uszyńskiej. Od 1923 uczył się w gimnazjum koedukacyjnym w Milanówku, od 1924 w Gimnazjum OO. Marianów na Bielanach. Od 1925, od trzeciej klasy, uczył się w Gimnazjum im. J. Zamoyskiego, od 1928 w klasie czwartej Gimnazjum im. S. Konarskiego OO. Pijarów w Rakowicach pod Krakowem, gdzie w czerwcu 1933 zdał egzamin dojrzałości[3]. Od 15 sierpnia 1933 uczestnik kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu, po trzech miesiącach zwolniony ze względów zdrowotnych (zapalenie płuc)[3].

W 1933 podjął studia w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, później na Wydziale Prawa Uniwersytetu J. Piłsudskiego w Warszawie. Uzyskał absolutorium w Szkole Nauk Politycznych w Warszawie, do wybuchu II wojny światowej ukończył IV roku prawa na Uniwersytecie Warszawskim. Podczas studiów pracował jako urzędnik w Magistracie m.st. Warszawy[3].

W kampanii wrześniowej nie zmobilizowany, od 6 września 1939 ochotniczo w kadrze 9 batalionu pancernego w Lublinie, po rozbiciu batalionu w rejonie Zamościa ewakuował się przez Chełm, Lwów, Równe, Krzemieniec, Stanisławów, Worochotę, Czarnohorę. Wykonał we Lwowie pierwsze wojenne zdjęcia budynków zbombardowanych przez Luftwaffe. Podczas próby ewakuacji na Węgry aresztowany przez NKWD w Hryniawie nad Czeremoszą, przewieziony do Kut, 29 września do Kołomyi, następnie do Lwowa. Uciekł pod Chodorowem, do 12 października we Lwowie. Podczas próby przekroczenia granicy ponownie aresztowany w Worochcie, uciekł, w nocy 13/14 października 1939 przekroczył granicę z Węgrami, internowany w obozie Beregszasz. Uciekł, 27 października przekroczył granicę z Rumunią, aresztowany 28 października, osadzony w więzieniu w Satu Mare, po interwencji ambasady zwolniony[3].

Przez Konstancę, Istambuł dotarł do Bejrutu, stamtąd statkiem ms Patria 20 grudnia 1939 dotarł do Marsylii (Francja). Wstąpił do Polskich Sił Zbrojnych, do 15 stycznia 1940 w obozach Carpiagne, Bressuire, Parthenay. Przydzielony do 10 Brygady Kawalerii Pancernej płk. Maczka w Coetquidan, następnie od 1 lutego1940 do 10 pułku strzelców konnych[7]. Po klęsce Francji ewakuowany, 28 czerwca 1940 dotarł do Liverpoolu (Wielka Brytana)i, do 1 grudnia przydzielony do 3 szwadronu 10 Brygady Kawalerii Pancernej szkolącej się w Szkocji. Od 17 stycznia do 15 marca 1942 uczestnik kursu motorowego (prowadzenia pojazdów)[3].

W maju1942 zgłosił się do służby w kraju. Uczestnik kursów specjalnych dla kandydatów na cichociemnych, przeszkolony ze specjalnością w wywiadzie (legalizacja dokumentów, fotografia wywiadowcza), m.in. od 16 maja do 18 listopada 1942 podczas Oficerskiego Kursu Doskonalącego Administracji Wojskowej w Glasgow, będącego kamuflażem polskiej szkoły wywiadu; ponadto uczestnik kursu spadochronowego a także kursu odprawowego (STS 43 Audley End). Zaprzysiężony na rotę ZWZ/AK 29 grudnia 1942 w Audley End, awansowany na stopień podporucznika, ze starszeństwem od 1 grudnia 1942, przerzucony na stację wyczekiwania Głównej Bazy Przerzutowej w Latiano nieopodal Brindisi (Włochy)[3].

Skoczył ze spadochronem do okupowanej Polski w nocy 9/10 kwietnia 1944, w sezonie operacyjnym „Riposta”, w operacji lotniczej „Weller 2”, w ekipie skoczków nr XXXIX, z samolotu Liberator BZ-965 „S” (1586 Eskadra PAF). Start z lotniska Campo Casale w Brindisi (Włochy), zrzut na placówkę „Imbryk” 118 (kryptonim polski, brytyjskie oznaczenie numerowe pinpoints), w okolicach miejscowości Dąbrówka, Kołaków, 15 km od stacji kolejowej Tłuszcz. Razem z nim skoczyli: kpt. Benon Łastowski ps. Łobuz, mjr Tadeusz Runge ps. Osa oraz kurier Delegatury Rządu na Kraj kpr. Henryk Waniek ps. Pływak[8].

Po aklimatyzacji do realiów okupacyjnych przydzielony jako kierownik pracowni fotograficznej[3] (przy ul. Chłodnej 20) do Wydziału Legalizacji i Techniki Oddziału II Komendy Głównej Armii Krajowej, dowodzonego przez Stanisława Jankowskiego „Agatona” i zajmującego się produkcją fałszywych dokumentów i wywiadem. Specjalnością Stefana Bałuka była mikrofotografia. Robił również wiele zdjęć okupowanej Warszawy, m.in. pomnika Lotnika na placu Unii Lubelskiej z wymalowaną na cokole „kotwicą” – znakiem Polski Walczącej. Przed wybuchem powstania warszawskiego sporządził dokumentację fotograficzną niemieckich umocnień w Warszawie.

Stefan Bałuk Warszawa, 15 sierpnia 2008

W powstaniu warszawskim jako zastępca dowódcy plutonu „Agaton” kompanii „Zemsta” batalionu „Pięść” Zgrupowania „Radosław” na Woli, Starówce i Żoliborzu. Jego dowódca Stanisław Jankowski, dowódca plutonu „Agaton” mawiał o nim, że „o swoją lajkę i zapas filmów dbał równie jak o stena i magazynki, które dostał w Kampinosie”[9]. Dokumentował życie powstańcze na zdjęciach. Jego laboratorium fotograficzne mieściło się w kamienicy przy ul. Chłodnej 20. Uczestniczył w kilku wypadach w celu nawiązania łączności, m.in. 13/14 sierpnia przedarł się przez pozycje niemieckie w rejonie Dworca Gdańskiego na Żoliborz, dostarczając kwarce do radiostacji płk. Niedzielskiemu „Żywicielowi”, a następnie do Zgrupowania „Kampinos”, gdzie wykonał wiele zdjęć[10].

27 sierpnia przeszedł kanałami z meldunkiem dowódcy Starego Miasta do gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego, za co został odznaczony Orderem Virtuti Militari[11]. Otrzymał także, dwukrotnie, Krzyż Walecznych. 15 września 1944 awansowany na stopień porucznika. Po kapitulacji powstania w niewoli niemieckiej, w oflagach Lamsdorf oraz Gross-Born, podczas ewakuacji uciekł z niego 27 stycznia 1945 wraz z kpt. Ryszardem Krzywickim[3].

W lutym 1945 powrócił do Warszawy[7], pozostał w konspiracji, działał w Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj i Zrzeszeniu Wolność i Niezawisłość. jako kierownik Wydziału Legalizacji „Agaton II”, w czerwcu 1945 awansowany na stopień rotmistrza. 1 listopada 1945 aresztowany przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa, po denuncjacji Emilii Malesa. Przesłuchiwany przez oficera MBP Józefa Różańskiego, późniejszego dyrektora departamentu śledczego. W 1946 skazany na 2,5 roku więzienia za uczestnictwo w Armii Krajowej. 12 marca 1947 zwolniony z więzienia wskutek amnestii. Pracował jako taksówkarz, po czym w 1950 rozpoczął pracę fotografika. Od 1952 zatrudniony w Dziale Serwisu Centralnej Agencji Fotograficznej[3].

Zwerbowany do współpracy z UB jako TW Jerzy, współpracował w latach 1948–1956, szantażowany pozbawieniem koncesji na taksówkę[6].

Był współautorem pierwszego albumu o powstaniu warszawskim „Miasto nieujarzmione”, który ukazał się w 1957. W 1972 przeszedł na emeryturę. Prowadził aktywną działalność kombatancką, m.in. zainicjował budowę pomnika Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego (odsłonięty w 1999 r.), a także pomnika Cichociemnych Spadochroniarzy AK (2013) – oba znajdują się przed Sejmem RP w Warszawie – oraz utworzenia Klubu Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari (2001 r.), którego został prezesem[12]. Autor wielu wystaw i albumów historycznych i krajoznawczych. Wystąpił w filmie dokumentalnym pt. Cichociemni z 1989[13].

Członek Związku Polskich Artystów Fotografików (legitymacja nr 370). Awansowany w stanie spoczynku na kolejne stopnie wojskowe, m.in. w 1999 na podpułkownika w stanie spoczynku, a 10 listopada 2006 na stopień generała brygady w stanie spoczynku[14]. Honorowy obywatel Tuszowa Narodowego (2006) i Warszawy (2008). Został członkiem komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010[15]. W 2010 roku objął urząd Kanclerza Kapituły Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Mieszkał w Warszawie, na Żoliborzu. Zmarł 30 stycznia 2014 w Warszawie, pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach[16] (FIV-tuje-14)[17].

Odznaczenia

Twórczość, opracowania

Przypisy

  1. ↑ a b Ada Michalak, Zmarł gen. Stefan Bałuk „Starba” [online], rp.pl, 30 stycznia 2014 [zarchiwizowane z adresu 2016-04-02].
  2. ↑ a b Ewa Korsak: Generał „Starba” nie żyje. polska-zbrojna.pl, 30 stycznia 2014.
  3. ↑ a b c d e f g h i j Teka personalna, 1942–2014, s. 3-82 (pol.), w zbiorach Studium Polski Podziemnej w Londynie, sygn. Kol.023.0002.
  4. ↑ Cichociemni - rekrutacja [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2024-01-24] (pol.).
  5. ↑ Cichociemni - nazwa, przysięga, znak [online], Cichociemni elita dywersji [dostęp 2024-01-24] (pol.).
  6. ↑ a b Krzysztof Tochman, Rozpracowanie żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie przez komunistyczny aparat represji na wybranych przykładach cichociemnych, w: Politycznie obcy!, Szczecin: IPN Oddział Szczecin, 2016, s. 131 – 157 (pol.).
  7. ↑ a b Kopf 1994 ↓, s. 17.
  8. ↑ Kajetan Bieniecki, Lotnicze wsparcie Armii Krajowej, Kraków: ARCANA, 1994, s. 128-133, 386, ISBN 83-86225-10-6.
  9. ↑ Jewsiewicki 1989 ↓, s. 27.
  10. ↑ Jewsiewicki 1989 ↓, s. 33.
  11. ↑ Jewsiewicki 1989 ↓, s. 34.
  12. ↑ Zarząd Klubu Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari [online], Klub Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari [zarchiwizowane z adresu 2010-03-12].
  13. ↑ Cichociemni. filmpolski.pl. [dostęp 2014-01-15].
  14. ↑ M.P. z 2006 r. nr 87, poz. 894
  15. ↑ Komitet poparcia Bronisława Komorowskiego [online], onet.pl, 16 maja 2010 [dostęp 2014-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-05].
  16. ↑ Jerzy S. Majewski, Tomasz Urzykowski. Narodowy Panteon na Powązkach. Sławne osoby pochowane w latach 2007–2017. „Gazeta Stołeczna”, s. 11, 27 października 2017. 
  17. ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  18. ↑ Krzyż Wielki OOP dla Stefana Bałuka. prezydent.pl, 4 lutego 2014. [dostęp 2014-02-04].
  19. ↑ M.P. z 2005 r. nr 5, poz. 42 – pkt 1.
  20. ↑ M.P. z 2000 r. nr 17, poz. 374 – pkt 30.
  21. ↑ Wyróżnieni medalami przez Kapitułę Fotoklubu RP - lista. Strona oficjalna FOTOKLUBU RP [online], fotoklubrp.org [dostęp 2019-05-03].

Bibliografia

Linki zewnętrzne