Jest najmniejszą pod względem powierzchni warszawską dzielnicą[2].
Nazwa
Nazwa dzielnicy pochodzi od francuskiej nazwy Joli Bord (wymowa IPA: /ʒɔ.libɔʁ/), czyli „Piękny Brzeg”[5]. Tak nazywano posiadłość konwiktu księży pijarów, założoną nad Wisłą w XVIII wieku[5].
Historia
Obszar obecnego Żoliborza obejmował w znacznej części teren wsi Polików (Polków), nazywanej od drugiej połowy XVII wieku Faworami[6]. Przed 1831 Fawory były dzielnicą willową z pałacami i dworkami warszawskiej arystokracji i plutokracji[7]. Po 1831 teren ten został zajęty pod budowę Cytadeli.
Współczesny Żoliborz rozwinął się w latach 20. XX wieku. Po odzyskaniu niepodległości niezabudowane powojskowe tereny wokół Cytadeli, które stały się własnością państwa, dawały możliwość stworzenia nowej tkanki miejskiej. Dzielnicę zaprojektowano według koncepcji stworzonej przez Tony Garniera – osiowych założeń urbanistycznych i monumentalnych obiektów przy głównych ulicach. Założenia urbanistyczne stworzył Antoni Jawornicki, nadając dzielnicy kształt trapezu zawarty pomiędzy Wisłą i ulicami: Potocką, Zajączka i Stołeczną (najstarszą nazwaną na Żoliborzu, obecnie Popiełuszki). Głównymi osiami tego układu stały się Mickiewicza z owalnym placem Inwalidów u zbiegu z aleją Wojska Polskiego z kolejnym placem – Wilsona, u zbiegu z Krasińskiego, będącą poprzeczną osią założenia.
Pomiędzy placem Wilsona i ulicami: Słowackiego i Krasińskiego od lat 20. powstały budynki Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM), zaprojektowane m.in. przez Barbarę i Stanisława Brukalskich. Przed 1939 rokiem na Żoliborzu działało 21% wszystkich stołecznych spółdzielni mieszkaniowych (więcej było tylko na Ochocie), co wynikało z łatwości pozyskania tam placów budowlanych[8]. WSM było wtedy największą spółdzielnią mieszkaniową w stolicy[9].
W okresie międzywojennym między Dworcem Gdańskim a ul. gen. Zajączka znajdował się kompleks ponad 60 drewnianych baraków przeznaczonych dla osób bezdomnych i bezrobotnych[10]. Był to największy tego typu obiekt w granicach administracyjnych miasta[11].
Żoliborz Przemysłowy (nazywany także Nowym Żoliborzem lub Żoliborzem Południowym w związku ze zmianą funkcji tego terenu z przemysłowej na mieszkaniową – okolice ulic: Przasnyskiej, Rydygiera i Anny German, czyli dawnego północno-zachodniego odcinka ul. Burakowskiej).
Rejon MSI „Stary Żoliborz” tradycyjnie jest dzielony na części:
Mural przy ulicy Marii Kazimiery upamiętniający żoliborską wizytę Davida Bowiego. Brytyjski artysta zatrzymał się w Warszawie w 1976 r., podczas przerwy w podróży z Zurychu do Moskwy. Nierozpoznany przez nikogo, kupił przy placu Wilsona płytę Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk”. Była to inspiracja dla utworu „Warszawa” z albumu „Low”.
Zielony Żoliborz, pieprzony Żoliborz, rozkwita na drzewach na krzewach. – tak o Żoliborzu w piosence „Warszawa” śpiewa T.Love.
O Żoliborzu śpiewa też zespół Trawnik, którego wokalista Krzysztof Bień wychował się w tej dzielnicy.
Pochodząca z płyty „Autorytet” piosenka „Oda do Żoliborza” była drugim singlem promującym debiutancki album warszawskiego rapera Funky Filona w 2000 roku. Kompozytorem muzyki jest również mieszkający na Żoliborzu Michał Grymuza.
Na Żoliborzu w 1979 powstała jedna z pierwszych prywatnych Galerii Sztuki w Polsce. Galeria Alicji i Bożeny Wahl mieściła się w willi, która została zaprojektowana tak, aby łączyć w sobie funkcje domu mieszkalnego, galerii i pracowni artystycznej. W czasach PRL była jednym z nielicznych miejsc, gdzie niezależni artyści mogli wystawiać i sprzedawać swoje prace.
↑Łukasz Heyman: Nowy Żoliborz 1918–1939. Wrocław: Ossolineum, 1976, s. 28–30.
↑Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 182–183.
↑Adam Piechowski: Losy spółdzielni mieszkaniowych w Warszawie w latach okupacji niemieckiej. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 17−18. ISBN 83-209-0837-X.
↑Adam Piechowski: Losy spółdzielni mieszkaniowych w Warszawie w latach okupacji niemieckiej. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 25. ISBN 83-209-0837-X.
↑Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Na Żoliborzu 1939–1945. Warszawa: Książka i Wiedza, 1984, s. 12. ISBN 83-05-11180-6.
↑Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 296.
↑ abAdam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut wydawniczy PAX, 1969, s. 51.
↑Piotr Rozwadowski (red. nauk.): Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. Tom 1. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona i Fundacja „Warszawa Walczy 1939–1945”, 2005, s. 700. ISBN 83-11-09261-3.
↑Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 18.
↑Marian Gajewski: Odbudowa warszawskich urządzeń komunalnych (1944–1951) [w: Warszawa stolica Polski Ludowej. Zeszyt 2]. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1972, s. 98.
↑Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 165.
↑Uchwała nr XXVII/506/2004 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 24 marca 2004 r.w sprawie nadania nazwy skwerowi w Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy. „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”. nr 88, poz. 2168, 17 kwietnia 2004.
