Stanisław Bańczyk

Stanisław Bańczyk
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

25 października 1903
Libiszów

Data i miejsce śmierci

16 kwietnia 1988
Waszyngton

Prezes Stronnictwa Ludowego
„Wola Ludu”
Okres

od 21 lutego 1944
do 17 września 1944

Przynależność polityczna

Stronnictwo Ludowe „Wola Ludu”

Prezes Stronnictwa Ludowego
Okres

od 26 marca 1945
do 24 września 1945

Przynależność polityczna

Stronnictwo Ludowe

Poprzednik

Józef Maślanka

Następca

Wincenty Baranowski

Multimedia w Wikimedia Commons
Grób symboliczny rodziny Bańczyków na Cmentarzu Parafialnym w Ręcznie

Stanisław Bańczyk (ur. 25 października 1903 w Libiszowie k. Opoczna, zm. 16 kwietnia 1988 w Waszyngtonie) – działacz ruchu ludowego. Od 1931 członek Stronnictwa Ludowego. Podczas okupacji członek władz SL „Roch” w Łodzi. W latach 1944–1947 poseł do KRN. W latach 1947–1948 poseł na Sejm Ustawodawczy.

Życiorys

Od 1920 roku organizował Koła Młodzieży Wiejskiej w rodzinnym powiecie, angażował się również w działalność spółdzielczą spożywców[1]. W latach 1924–1926 odbył służbę wojskową[1].

Był członkiem Zarządu Wojewódzkiego Stronnictwa Ludowego w Łodzi, był także prezesem Łódzkiego Związku Teatrów Ludowych[2][3]. Od 1935 roku współpracował z czasopismem „Chłopskie Życie Gospodarcze”, pisał także do „Dziennika Popularnego”, „Siewu”, „Wici” i „Zielonego Sztandaru”[3]. W 1936 roku, wraz ze Stanisławem Dubois i Norbertem Barlickim, brał udział w organizacji Frontu Ludowego w Łodzi. W 1937 roku był jednym z organizatorów strajku chłopskiego w województwie łódzkim. Za swoją działalność został aresztowany i przebywał trzy miesiące w więzieniu w Piotrkowie Trybunalskim, następnie pozostawał pod nadzorem policji[3].

Na początku II wojny światowej zaangażował się w działalność konspiracyjną. Wiosną 1940 roku wszedł w skład Kierownictwa Ruchu Ludowego w województwie łódzkim[3]. Jesienią 1943 roku, za namową Ignacego Loga-Sowińskiego, spotkał się z Władysławem Gomułką[3]. Po spotkaniu postulował podjęcie rozmów przez Stronnictwo Ludowe z Polską Partią Robotniczą[4]. Pod koniec 1943 roku spotkał się z Władysławem Kowalskim[4].

W 1944 roku pełnił funkcję prezesa Stronnictwa Ludowego „Wola Ludu”, z którego ramienia wszedł w skład Krajowej Rady Narodowej[4]. W czerwcu 1944 roku miał znaleźć się w składzie delegacji udającej się do Moskwy w celu negocjacji powołania nowego rządu, został jednak aresztowany przez Niemców i osadzony w więzieniu w Piotrkowie Trybunalskim, a następnie w Tomaszowie Mazowieckim. Po trzech miesiącach miał zostać wykupiony przez rodzinę i przyjaciół[4].

W marcu 1945 roku dołączył do Stronnictwa Ludowego „lubelskiego” i został prezesem Naczelnego Komitetu Wykonawczego partii. W czerwcu 1945 roku brał udział w negocjacjach dotyczących powołania Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej[5]. Od lipca tego samego roku brał udział w rozmowach dotyczących zjednoczenia Stronnictwa Ludowego „Roch” i SL[6]. We wrześniu 1945 roku został usunięty ze stanowiska prezesa NKW i wydalony z partii wraz zgrupą swoich zwolenników, nazywanych „grupą Bańczyka”. Przez pewien czas podejmował działania zmierzające do powołania własnego stronnictwa chłopskiego. 6 listopada 1945 roku, w dniu pogrzebu Wincentego Witosa, wraz z innymi działaczami dołączył do Polskiego Stronnictwa Ludowego[6]. Od 21 stycznia 1946 do 15 listopada 1947 był wiceprezesem opozycyjnego PSL[7]. W Sejmie Ustawodawczym pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego klubu poselskiego PSL i sejmowej Komisji Zdrowia[1].

23 grudnia 1948 roku na pokładzie szwedzkiego statku „Viking” przedostał się do Sztokholmu[2]. W organizacji ucieczki współpracował m.in. z Franciszkiem Wójcickim i Stanisławem Wójcikiem[8]. Następnie emigrował do Stanów Zjednoczonych[8]. W 1949 roku pozbawiony obywatelstwa polskiego[9], które przywrócono mu pośmiertnie 15 marca 1989 roku[10].

Na emigracji uczestniczył w pracach Polskiego Narodowego Komitetu Demokratycznego, Międzynarodowej Unii Chłopskiej i Zgromadzenia Europejskich Narodów Ujarzmionych. Współpracował także z Radiem Wolna Europa[11]. Był rozpracowywany przez służby specjalne PRL[12].

Od 1954 roku pozostawał w konflikcie ze Stanisławem Mikołajczykiem, gdyż obaj uznawali się za prezesa Polskiego Stronnictwa Ludowego na emigracji[13].

Jego brat, Franciszek Bańczyk, zginął po wypuszczeniu z aresztu przez UB, potrącony przez pociąg towarowy na stacji Łódź Lublinek[8], drugi brat, Piotr Bańczyk, został w 1951 roku aresztowany i oskarżony o kolaborację z nazistami, a następnie skazany na śmierć. Wyrok wykonano 21 października 1952 roku[11].

Przypisy

  1. ↑ a b c Bańczyk Stanisław (1903-1988) [online], bs.sejm.gov.pl [dostęp 2024-08-10].
  2. ↑ a b Wróbel 2012 ↓, s. 299.
  3. ↑ a b c d e Wróbel 2012 ↓, s. 300.
  4. ↑ a b c d Wróbel 2012 ↓, s. 301.
  5. ↑ Wróbel 2012 ↓, s. 302.
  6. ↑ a b Wróbel 2012 ↓, s. 303.
  7. ↑ Wróbel 2012 ↓, s. 304.
  8. ↑ a b c Wróbel 2012 ↓, s. 305.
  9. ↑ Uchwałą Rady Ministrów z dnia 19 lutego 1949 r. w sprawie pozbawienia Stanisława Bańczyka, Tomasza Kołakowskiego i Stanisława Wójcika obywatelstwa polskiego, która została uznana za nieważną przez art. 65 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (Dz.U. z 2022 r. poz. 465).
  10. ↑ Aleksander Kochański, Polska 1944–1991. Informator historyczny, Tom III, część 1, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005, s. 861.
  11. ↑ a b Wróbel 2012 ↓, s. 306.
  12. ↑ Wróbel 2012 ↓, s. 307.
  13. ↑ Wróbel 2012 ↓, s. 309.

Bibliografia

  • Wielka Encyklopedia PWN, tom III (2001)
  • Janusz Wróbel, Emigracyjny rozdział kariery politycznej Stanisława Bańczyka (do 1957 r.), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944-1989”, 1 (10), 2012, s. 299-324, ISSN 1733-6996.