PROFILPELAJAR.COM

Skójka gruboskorupowa
	Unio crassus
	Philipsson, 1788
	; Skójka gruboskorupowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	mięczaki
Podtyp	muszlowce
Gromada	małże
Podgromada	Palaeoheterodonta
Rząd	Unionoida
Rodzina	skójkowate
Rodzaj	Unio
Gatunek	skójka gruboskorupowa
Synonimy
	Unio crassus Retzius 1783;
	Unio crassus Retzius 1783;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Multimedia w Wikimedia Commons

Skójka gruboskorupowa (Unio crassus) – gatunek słodkowodnego małża z rodziny skójkowatych (Unionidae), występującego w czystych ciekach Europy od Atlantyku po zlewnie Morza Czarnego i Morza Kaspijskiego. Gatunek wrażliwy na zanieczyszczenie i przekształcanie siedlisk, zanika na wielu stanowiskach i jego liczebność maleje. Uznany za gatunek zagrożony, objęty ochroną na podstawie europejskich regulacji prawnych. W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej.

Systematyka

Gatunek należy do rodziny skójkowatych (Unionidae), jest jednym z trzech przedstawicieli rodzaju Unio występujących w Polsce^[3]. Opisany przez L.M. Philipssona^[4].

Etymologia nazwy

Epitet gatunkowy, tak w nazwie naukowej (Unio crassus: łac. crassus – gruby, masywny^[5]), jak i zwyczajowej (skójka gruboskorupowa^[6]^[7]) odnosi się do grubości i ciężaru muszli, które to cechy zostały uznane za odróżniające ten gatunek od pozostałych gatunków rodzaju Unio^[4]^[6].

Występowanie

Zasięg gatunku obejmuje Europę Zachodnią (z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Półwyspu Iberyjskiego), Środkową i Wschodnią, Azję Mniejszą, Iran^[8] i Syberię. W Polsce skójka gruboskorupowa występowała w przeszłości (przed 1950 r.) w ciekach na obszarach wyżynnych i nizinnych kraju (odnotowano jej występowanie w rzekach Pobrzeża Bałtyku, Pomorza Zachodniego, Pojezierzy Suwalskiego i Mazurskiego, Mazowsza, Polesia, Wielkopolski i Małopolski oraz na Pogórzu Karpackim), później była coraz rzadziej spotykana^[9]^[10].

Cechy morfologiczne

Muszla grubościenna, masywna, w zarysie jajowatoprostokątna^[6], jej wierzchołki słabo wystające, przesunięte ku przodowi (cześć muszli położona przed wierzchołkami 3–4-krotnie krótsza niż część tylna)^[11], wierzchołki bywają silnie skorodowane. Krawędź grzbietowa (i zamek) jest silnie wygięta, a brzuszna lekko wygięta, przedni brzeg łukowato zaokrąglony, a tylny tępo klinowaty. Zewnętrzna powierzchnia muszli gładka, linie przyrostów delikatnie zaznaczone. Muszle tego gatunku cechuje duże zróżnicowanie kształtów i koloru – przeważają muszle w ciemnych barwach, od rogowych do ciemnobrunatnych, z wiekiem ciemnieją do czarnego^[11]^[12]. Urzeźbienie wierzchołków muszli podobne do tego u skójki zaostrzonej, lecz bardziej regularne. Zamek muszli z płytą bardzo masywną, w prawej połówce muszli brak zęba głównego, obecny tylko ząb przedni boczny. W lewej połówce ząb boczny wewnętrzny szeroki i niski, ząb centralny wysoki, stożkowaty z karbowanym wierzchołkiem, zęby tylne boczne wąskie i długie. Wewnętrzna powierzchnia muszli gładka, z perłowym połyskiem, odcisk mięśnia zwieracza przedniego owalny, odcisk mięśnia wyciągacza nogi wąski i półokrągły^[12].

Długość muszli: 40–72 mm; szerokość: 19–28 mm; wysokość: 25–45 mm^[13]^[8].

Wewnętrzny płat skrzelowy jest w zarysie prostokątny, z wydłużonym tylnym końcem, płat zewnętrzny symetryczny, w zarysie wrzecionowaty^[13]. W związku z dużą zmiennością fenotypową (kształtu, grubości i barwy muszli) wyróżniano wiele form i podgatunków tego małża. Z terenów Polski Poliński opisał trzy podgatunki (U. c. polonicus Polinski, U. c. ornatus Polinski oraz U. c. oviformis Hilbert, które jednak uznano za zmienność będącą rezultatem plastyczności^[13]. Wyróżniane bywają następujące podgatunki^[14]:

U. c. batavus
U. c. bruguierianus
U. c. carneus
U. c. crassus
U. c. cytherea
U. c. jonicus.

Biologia i ekologia

Zajmowane siedliska

Gatunek reofilny, występuje w czystych rzekach i potokach, w osadach dennych piaszczystych lub piaszczysto-żwirowych. Wrażliwy na zanieczyszczenie i zmiany chemizmu wody^[7]^[15]^[10]. W przypadku gdy stężenie azotanów w wodzie przekroczy 10 mg/L, osobniki tego gatunku przestają się rozmnażać^[2].

Odżywianie

Filtrator, odżywiający się zawiesiną odcedzaną z wody na skrzelach. Zwierzę przebywa zakopane w osadach dennych, wystawiając ponad nie tylko tylną część muszli z syfonami^[16]^[10].

Rozmnażanie

Rozród odbywa się wiosną (kwiecień-maj), przystępują do niego osobniki o wymiarach muszli od 30–40 mm. Jaja przetrzymywane są w marsupiach w skrzelach, gdzie ulegają zapłodnieniu i rozwijają się w ciągu kilku miesięcy do stadium larwy (glochidium). Glochidia uwalniane są do wody, gdzie, połknięte przez ryby, przyczepiają się do ich skrzeli. Żywicielami glochidiów tego gatunku mogą być: ciernik (Gasterosteus aculeatus), cierniczek (Pungitius pungitius), jelec (Leuciscus leuciscus), kleń (Leuciscus cephalus), strzebla potokowa (Phoxinus phoxinus), okoń (Perca fluviatilis), wzdręga (Scardinius erythrophtalamus) i głowacz białopłetwy (Cottus gobio)^[10]. Po przeobrażeniu młode małże odczepiają się i opadają na dno. Osobniki skójki gruboskorupowej mogą żyć do 80 lat^[10].

Interakcje międzygatunkowe

Glochidia skójki gruboskorupowej pasożytujące na rybach powodują powstawanie małych, nieznacznych zranień w miejscach przyczepienia^[10].

Zagrożenia i ochrona

Ze względu na zanikanie populacji i zmniejszanie liczebności skójki gruboskorupowej gatunek ten został ujęty jako zagrożony (EN) na Czerwonej Liście IUCN^[2]. Gatunek jest wymieniony w dyrektywie siedliskowej Rady Europy jako gatunek będący przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, który wymaga ścisłej ochrony i którego ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOO)^[17])^[18] oraz w konwencji berneńskiej^[19]. Na terenie Polski objęto go ścisłą ochroną gatunkową^[20]. W Polskiej czerwonej księdze zwierząt został zaliczony do kategorii EN (gatunki zagrożone wyginięciem)^[10].

Do ustępowania gatunku przyczyniły się zmiany warunków hydrologicznych i chemizmu wód spowodowane zrzutami zanieczyszczeń, zmianami charakteru zlewni (np. wyrębem lasów, prowadzeniem gospodarki rolniczej) i związaną z tym eutrofizacją, transportem ściętych pni i erozją brzegów i dna rzek, konstruowaniem tam na rzekach. Główną przyczynę upatruje się w spadku stężenia tlenu rozpuszczonego w wodzie. Negatywny wpływ na populacje skójki gruboskorupowej ma rozprzestrzenianie się gatunków inwazyjnych – piżmaka (Ondatra zibethicus), norki amerykańskiej (Neovison vison) i szopa pracza (Procyon lotor), które wykorzystują te małże jako źródło pokarmu^[10]^[2].

Zobacz też

mięczaki Polski

Przypisy

↑ Unio crassus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d M.M. Lopes-Lima M.M., U.U. Kebapçı U.U., D. VanD.V. Damme D. VanD.V., Unio crassus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2015-08-02] (ang.).
↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 97.
↑ ^a ^b Retzius, A. J. 1788. Dissertatio historico-naturalis sistens nova testaceorum genera. Quam præside D. M. Andr. J. Retzio (...) ad publicum examen defert Laurentius Münter Philipsson. – pp. [1-4], 1-23. Lundæ. (Dissertatio Historico-Naturalis). s. 17; (Berling.).
↑ Kazimierz Kumaniecki: Słownik łacińsko-polski. Warszawa: PWN, 1975.
↑ ^a ^b ^c Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 105.
↑ ^a ^b Jerzy Urbański: Poznaj krajowe ślimaki i małże. Warszawa: PZWS, 1951, s. 115–116.
↑ ^a ^b F. Welter Schultes: Species summary for Unio crassus. AnimalBase, 26 października 2013. [dostęp 2015-08-02]. (ang.).
↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 107–108.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Katarzyna Zając: Polska Czerwona Księga Zwierząt: Unio crassus Philipsson, 1788. Instytut Ochrony Przyrody PAN. [dostęp 2011-10-06].
↑ ^a ^b Andrzej Kołodziejczyk, Paweł Koperski: Bezkręgowce słodkowodne Polski: klucz do oznaczania oraz podstawy biologii i ekologii makrofauny. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2000, s. 212. ISBN 83-235-0192-0.
↑ ^a ^b Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 105–108.
↑ ^a ^b ^c Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 106.
↑ Unio crassus. Fauna Europaea, ver. 2.6.2, 29 sierpnia 2013. [dostęp 2015-08-02]. (ang.).
↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 108.
↑ Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 60.
↑ Dyrektywa Rady Europy 92/43/EWG z dn. 21 maja 1992 ↓, s. załącznik nr II.
↑ Dyrektywa Rady Europy 92/43/EWG z dn. 21 maja 1992 ↓, s. załącznik nr III.
↑ Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats, Bern, 19.IX.1979. – tekst Konwencji berneńskiej (ang.).
↑ Dz.U. 2014 poz. 1348 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].

Bibliografia

Andrzej Piechocki, Anna Dyduch-Falniowska: Mięczaki (Mollusca), małże (Bivalvia). T. 7a: Fauna słodkowodna Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993. ISBN 83-01-11005-8.

Linki zewnętrzne

Unio crassus w bazie NCBI dostęp: 2 sierpnia 2015.

[itis-1] Unio crassus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] M.M. Lopes-Lima M.M., U.U. Kebapçı U.U., D. VanD.V. Damme D. VanD.V., Unio crassus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2015-08-02] (ang.).

[CITEREFDyduch-Falniowska199397-3] Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 97.

[Retzius1788-4] Retzius, A. J. 1788. Dissertatio historico-naturalis sistens nova testaceorum genera. Quam præside D. M. Andr. J. Retzio (...) ad publicum examen defert Laurentius Münter Philipsson. – pp. [1-4], 1-23. Lundæ. (Dissertatio Historico-Naturalis). s. 17; (Berling.).

[Kumaniecki1975-5] Kazimierz Kumaniecki: Słownik łacińsko-polski. Warszawa: PWN, 1975.

[CITEREFDyduch-Falniowska1993105-6] Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 105.

[Urbanski1951-7] Jerzy Urbański: Poznaj krajowe ślimaki i małże. Warszawa: PZWS, 1951, s. 115–116.

[AB-8] F. Welter Schultes: Species summary for Unio crassus. AnimalBase, 26 października 2013. [dostęp 2015-08-02]. (ang.).

[CITEREFDyduch-Falniowska1993107–108-9] Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 107–108.

[IOP-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Katarzyna Zając: Polska Czerwona Księga Zwierząt: Unio crassus Philipsson, 1788. Instytut Ochrony Przyrody PAN. [dostęp 2011-10-06].

[KK2000-11] Andrzej Kołodziejczyk, Paweł Koperski: Bezkręgowce słodkowodne Polski: klucz do oznaczania oraz podstawy biologii i ekologii makrofauny. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2000, s. 212. ISBN 83-235-0192-0.

[CITEREFDyduch-Falniowska1993105–108-12] Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 105–108.

[CITEREFDyduch-Falniowska1993106-13] Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 106.

[FE-14] Unio crassus. Fauna Europaea, ver. 2.6.2, 29 sierpnia 2013. [dostęp 2015-08-02]. (ang.).

[CITEREFDyduch-Falniowska1993108-15] Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 108.

[CITEREFDyduch-Falniowska199360-16] Dyduch-Falniowska 1993 ↓, s. 60.

[CITEREFDyrektywa_Rady_Europy_92/43/EWG_z_dn._21_maja_1992załącznik_nr_II-17] Dyrektywa Rady Europy 92/43/EWG z dn. 21 maja 1992 ↓, s. załącznik nr II.

[CITEREFDyrektywa_Rady_Europy_92/43/EWG_z_dn._21_maja_1992załącznik_nr_III-18] Dyrektywa Rady Europy 92/43/EWG z dn. 21 maja 1992 ↓, s. załącznik nr III.

[Konwencja_berneńska-19] Convention on the Conservation of European Wildlife and Natural Habitats, Bern, 19.IX.1979. – tekst Konwencji berneńskiej (ang.).

[rozp2014-20] Dz.U. 2014 poz. 1348 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. [dostęp 2014-10-08].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

PROFILPELAJAR.COM

Skójka gruboskorupowa

Systematyka

Etymologia nazwy

Występowanie

Cechy morfologiczne

Biologia i ekologia

Zajmowane siedliska

Odżywianie

Rozmnażanie

Interakcje międzygatunkowe

Zagrożenia i ochrona

Zobacz też

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Read other articles:

Leang Saripa

Jaket flak

Saint-Nazaire

Trump Plaza (New York City)

Corporate social responsibility

Première guerre civile anglaise

Chapan

H.D.

Psicologo

Mark Natanson

世界政區索引

Matches of the Republic of Ireland national football team

Hard seltzer

شركة هرمود للاتصالات

Calcite

Metro Amsterdam

Большая гавайская древесница

Henry Bibb

حدياب

Greg Rusedski