Dokonania pierwszych niemieckich podwodnych stawiaczy min typu UC I, a także zauważone niedostatki tej konstrukcji, skłoniły dowództwo Cesarskiej Marynarki Wojennej z admirałemvon Tirpitzem na czele do działań mających na celu budowę nowego, znacznie większego i doskonalszego typu okrętu podwodnego. Opracowany latem 1915 roku projekt okrętu, oznaczonego później jako typ UC II, tworzony był równolegle z projektem przybrzeżnego torpedowego okrętu podwodnego typu UB II[1]. Głównymi zmianami w stosunku do poprzedniej serii były: instalacja wyrzutni torpedowych i działa pokładowego, zwiększenie mocy i niezawodności siłowni oraz wzrost prędkości i zasięgu jednostki – kosztem rezygnacji z możliwości łatwego transportu kolejowego, ze względu na powiększone rozmiary[1][2].
SM[a] UC-23 zamówiony został 29 sierpnia 1915 roku jako ósma jednostka z I serii okrętów typu UC II (numer projektu 41, nadany przez Inspektorat U-Bootów[3]), w ramach wojennego programu rozbudowy floty[4][5]. Został zbudowany w stoczni Blohm & Voss w Hamburgu jako jeden z 24 okrętów tego typu zamówionych w tym zakładzie[4][6]. Stocznia oszacowała czas budowy okrętu na 8 miesięcy[4]. UC-23 otrzymał numer stoczniowy 273 (Werk 273)[5]. Stępkę okrętu położono w 1915 roku[7], a zwodowany został 19 lutego 1916 roku[8][9][b]. Koszt budowy okrętu wyniósł 1 mln 729 tys. marek[10].
Dane taktyczno-techniczne
UC-23 był średniej wielkości przybrzeżnym okrętem podwodnym o konstrukcji dwukadłubowej[2]. Długość całkowita wynosiła 49,35 metra[c], szerokość 5,22 metra i zanurzenie 3,68 metra[7][10]. Wykonany ze stalikadłub sztywny miał 39,3 metra długości i 3,65 metra szerokości, a wysokość (od stępki do szczytu kiosku) wynosiła 7,46 metra[13]. Wyporność w położeniu nawodnym wynosiła 417 ton, a w zanurzeniu 493 tony[11][10]. Jednostka miała wysoki, ostry dziób przystosowany do przecinania sieci przeciwpodwodnych; do jej wnętrza prowadziły trzy luki: pierwszy przed kioskiem, drugi w kiosku, a ostatni w części rufowej, prowadzący do maszynowni[14]. Cylindryczny kiosk miał średnicę 1,4 metra i wysokość 1,8 metra, obudowany był opływową osłoną[14].
Głównym uzbrojeniem okrętu było 18 min kotwicznych typu UC/200 w sześciu skośnych szybach minowych o średnicy 100 cm, usytuowanych w podwyższonej części dziobowej jeden za drugim w osi symetrii okrętu, pod kątem do tyłu (sposób stawiania – „pod siebie”)[2][18]. Układ ten powodował, że miny trzeba było stawiać na zaplanowanej przed rejsem głębokości, gdyż na morzu nie było do nich dostępu; umożliwiało to jednak stawianie min w zanurzeniu, co znacznie zwiększało ich skuteczność – zwłaszcza na wodach opanowanych przez przeciwnika do działań, na których były przewidziane[19][18]. Wyposażenie uzupełniały dwie zewnętrzne wyrzutnie torpedkalibru 500 mm (umiejscowione powyżej linii wodnej na dziobie, po obu stronach szybów minowych), jedna wewnętrzna wyrzutnia torped kal. 500 mm na rufie (z łącznym zapasem 7 torped) oraz umieszczone przed kioskiem działo pokładowe kal. 88 mm L/30, z zapasem amunicji wynoszącym 130 naboi[2][13][20]. Okręt wyposażony był w dwa peryskopyZeissa: wachtowy i bojowy oraz radiostację z podnoszonym masztem o wysokości 10 metrów[21][f]. Wyposażenie uzupełniała kotwica grzybkowa o masie 272 kg[14].
W dniach 18–24 lutego UC-23 udał się na Morze Egejskie, stawiając zagrodę minową składającą się z 18 min[34]. 21 lutego nieopodal Mudros na postawioną przez U-Boota minę wszedł zbudowany w 1905 roku brytyjskiokręt łącznikowy HMS[k] „Princess Alberta” (1586 BRT)[l], płynący ze Stavros(inne języki) do Mudros[35]. Jednostka zatonęła na pozycji 39°47′N25°06′E/39,78333325,100000, a na jej pokładzie śmierć poniosło 33 marynarzy[35]. W dniach 3–21 U-Boot odbył kolejny rejs na wody Morza Egejskiego, stawiając zagrodę minową pod Salonikami[36]. 10 czerwca nieopodal Eubei okręt zatopił greckiżaglowiec „Kleopatra” o pojemności 160 BRT[37]. Trzy dni później na zachód od Ikarii ten sam los spotkał grecki żaglowiec „Aghios Nicolaos” (120 BRT)[38]. 14 czerwca w odległości 8 Mm na południowy wschód od wyspy Serifos UC-23 storpedował bez ostrzeżenia i zatopił zbudowany w 1913 roku uzbrojony brytyjski parowiec „New Zealand Transport” o pojemności 4481 BRT, przewożący węgiel z Port Talbot do Mudros (na pokładzie jednostki śmierć poniosły trzy osoby)[39][40]. 18 czerwca okręt podwodny zatopił dwie greckie jednostki: mały żaglowiec „Pannomitis” (11 BRT)[41] i zbudowany w 1873 roku parowiec „Xifias” (483 BRT), przewożący pasażerów i wino z Krety do Salonik, zatrzymany i zatopiony nieopodal Mykonos[42]. Nazajutrz U-Boot zatopił w północnej części Morza Egejskiego trzy greckie żaglowce: „Jakobus” (304 BRT), „Maria” (35 BRT) i „Raxiarchos” (30 BRT)[43]. 23 czerwca UC-23 wyszedł z Bosforu w celu zabezpieczenia powrotu krążownika „Midilli”, nie nawiązując kontaktu bojowego z ostrzeliwującym osmański okręt rosyjskimdrednotem „Swobodnaja Rossija”[25].
5 lipca nowym dowódcą UC-23 został kpt. mar. (niem. Kapitänleutnant) Freiherr Volkhard von Bothmer[44]. W lipcu i sierpniu okręt postawił cztery zagrody liczące łącznie 36 min[36]. 2 sierpnia na wodach między Mudros a Saros(inne języki) na postawionej przez UC-23 minie zatonął zbudowany w 1912 roku brytyjski okręt łącznikowy HMS „Ermine” (1777 BRT), a na jego pokładzie zginęły 24 osoby[45]. 6 września na postawioną przez U-Boota w Zatoce Orfańskiej(inne języki) minę wszedł zbudowany w 1914 roku brytyjski uzbrojony trawler HMT[m] „Helgian” (220 BRT). Jednostka zatonęła ze stratą 10 członków załogi (dwie osoby zostały uratowane)[46]. Następnego dnia na tych samych wodach jego los podzielił kolejny brytyjski uzbrojony trawler HMT „By George” (225 BRT). Zbudowana w 1914 roku jednostka zatonęła na postawionej 11 lipca minie na pozycji 40°38′N23°54′E/40,63333323,900000, a na jej pokładzie śmierć poniosło dwóch marynarzy[47]. 21 września ofiarami okrętu podwodnego zostały dwa żaglowce: włoski „Santo Nicola” (159 BRT) i grecki „Nicolaos” (104 BRT)[43].
Na początku 1918 roku niemieckie siły podwodne na Morzu Śródziemnym przeszły reorganizację: dywizjon U-Bootów w Konstantynopolu przekształcono w Półflotyllę Konstantynopol[49]. W styczniu U-Boot uczestniczył w zabezpieczeniu rajdu osmańskiej floty na wyspę Imbros, stawiając miny u wejścia do zatoki Mudros, na przewidywanej trasie ruchu brytyjskich okrętów[25]. 19 stycznia nieopodal wyspy Skiros UC-23 storpedował bez ostrzeżenia i zatopił zbudowany w 1893 roku uzbrojony brytyjski zbiornikowiec „Trocas” o pojemności 4129 BRT, przewożący ropę naftową z Abadanu do Salonik (na pokładzie jednostki śmierć poniosły 24 osoby)[50][51]. 22 stycznia na wschód od Andros (na pozycji 38°02′N25°20′E/38,03333325,333333) okręt zatrzymał i zatopił grecki żaglowiec „Evangelistria” (21 BRT), płynący z Chios na Tinos z ładunkiem mydła[52]. Nazajutrz na północ od Andros UC-23 storpedował bez ostrzeżenia i zatopił zbudowany w 1900 roku uzbrojony brytyjski parowiec „Birkhall” o pojemności 4541 BRT, przewożący towary rządowe z Salonik do Aleksandrii (w wyniku ataku śmierć poniosły dwie osoby, w tym kapitan)[51][53]. 24 stycznia w pobliżu Skiros U-Boot zatopił dwa małe greckie żaglowce: „Aghia Arene” o pojemności 16 BRT (na pozycji 39°09′N25°17′E/39,15000025,283333) oraz „Aghios Johannes” o pojemności 14 BRT (na pozycji 39°09′N25°18′E/39,15000025,300000)[54][55].
20 lutego UC-23 zatopił na Morzu Egejskim trzy greckie żaglowce: „Hagios Nicolaos” (18 BRT), „Maria Archis” (13 BRT) i „Taxi Arches” (3 BRT)[43]. Kilka dni później ich los podzieliły kolejne dwa greckie żaglowce: 23 lutego „Aspasia” (105 BRT), a 28 lutego „Hagios Triast” (22 BRT)[56][57]. W dniach 16–24 marca jednostka przeprowadziła patrol u wybrzeży Krymu[25]. 26 marca U-Boot ponownie wyszedł z Bosforu, dopływając 28 marca do Konstancy, skąd po dwudniowym postoju w eskorcie osmańskiego niszczyciela „Numûne-i Hamiyet(inne języki)” udał się do Odessy[58]. 11 kwietnia w pobliżu Eupatorii załoga okrętu zdobyła zbudowany w 1891 roku rosyjski parowiec „Trud” o pojemności 610 BRT, służący jako pomocniczy trałowiec T-342, który został odesłany do Odessy[58][59]. Trzy dni później na południowy wschód od Krymu U-Boot zdobył dwa rosyjskie parowce: zbudowany w 1890 roku „Kazak” o pojemności 622 BRT, służący jako transportowiec Nr 35 (na pozycji 44°20′N34°48′E/44,33333334,800000)[60] oraz pochodzący z 1880 roku „Olga” o pojemności 327 BRT, służący jako pomocniczy trałowiec T-351 (na pozycji 44°35′N34°20′E/44,58333334,333333)[58][61][n]. Za pomocą ładunku wybuchowego załoga UC-23 zatopiła też holowaną przez jeden z rosyjskich statków niezidentyfikowaną z nazwy barkę[58][o]. 15 kwietnia na południe od Sewastopola UC-23 zatopił ogniem artyleryjskim zbudowany w 1867 roku rosyjski parowiec „Rostow” o pojemności 1280 BRT, służący jako transportowiec Nr 57 (na pozycji 44°35′N34°20′E/44,58333334,333333)[58][62]. 2 maja okręt doznał uszkodzeń podczas wyjścia z Bosforu w rejs do Sewastopola, w wyniku czego musiał powrócić do Konstantynopola na naprawę[58]. Od 13 maja do 1 czerwca jednostka patrolowała podejście do Noworosyjska, gdzie stacjonowały główne siły Floty Czarnomorskiej[58].
We wrześniu okręt był remontowany w Konstantynopolu[58]. 3 października na Morzu Egejskim U-Boot zaatakował dwa greckie żaglowce: zatopiony został „Blasios” (181 BRT), a „Evangelistria” (35 BRT) doznała uszkodzeń[43]. Dwa dni później ofiarami wojennej działalności okrętu padły w Zatoce Salonickiej cztery jednostki: zbudowany w 1881 roku hiszpański parowiec „Maria” o pojemności 2159 BRT (na pozycji 39°58′N23°07′E/39,96666723,116667), płynący z Barcelony do Grecji (nikt nie zginął)[63]; pochodzący z 1906 roku uzbrojony brytyjski parowiec „Reventazon” (4050 BRT), płynący pod balastem z Salonik do Port Saidu, storpedowany bez ostrzeżenia (w wyniku ataku zginęło 15 członków załogi wraz z kapitanem statku)[51][64] oraz dwa greckie żaglowce – „Hagios Marcos” (45 BRT) i „Marigo” (48 BRT)[65][66]. 13 października do listy osiągnięć bojowych załoga U-Boota dopisała dziewięć greckich żaglowców, zatopionych w Zatoce Salonickiej: „Aghion Spiridon” (21 BRT), „Aghios Georgios” (130 BRT), „Biolleta” (99 BRT), „Evangelistria” (41 BRT), „Evangelistrios” (121 BRT), „Glaros” (43 BRT), „Iphigenia” (75 BRT), „Panaghia” (26 BRT) i „Urania” (23 BRT)[43]. Dwa dni później na tych samych wodach okręt zatopił kolejne trzy greckie żaglowce: „Evangelistria” (24 BRT), „Georgios” (29 BRT) i „Maria” (43 BRT)[43].
Po podpisaniu przez Turcjęrozejmu w Mudros, 2 listopada okręt opuścił Konstantynopol i udał się do będącego w rękach niemieckich Sewastopola, gdzie doczekał zakończenia działań wojennych[58][67]. 12 listopada UC-23 wraz z innymi niemieckimi okrętami podwodnymi (UB-14, UB-42 i UC-37) został przekazany Ukrainie (pieczę nad okrętami objął ówczesny naczelny dowódca Floty Czarnomorskiej kontradm.Wacław Kłoczkowski[68]). 25 listopada 1918 roku UC-23 został przejęty przez Brytyjczyków[67][68], a następnie w wyniku podziału floty niemieckiej trafił w ręce francuskie[5][9]. Złomowano go w Bizercie w sierpniu 1921 roku[5][11].
Podsumowanie działalności bojowej
SM UC-23 wykonał łącznie 17 misji wojennych, podczas których zatopił 46 statków o łącznej pojemności 41 841 BRT i uszkodził żaglowiec o pojemności 35 BRT. Oprócz tego okręt zdobył trzy parowce o łącznej pojemności 1559 BRT[43]. Na pokładach zatopionych i uszkodzonych jednostek zginęło co najmniej 120 osób, w tym 33 na brytyjskim okręcie łącznikowym HMS „Princess Alberta”[35][43]. Pełne zestawienie strat przedstawia poniższa tabela[43]:
↑Opracowania znacznie różnią się wartościami zasięgu na powierzchni: Gibson i Prendergast 2014 ↓, s. 313 podają, że wynosił on 6910 mil morskich przy prędkości 7 węzłów, zaś Hutchinson 2001 ↓, s. 52 – 6430 Mm przy prędkości 7 węzłów.
↑Knott 2015 ↓ podaje, że okręt wyposażony był w trzy peryskopy.
↑Identycznie podaje Perepeczko 2000 ↓, s. 246. Natomiast UC 23 ↓ podaje, że UC-23 został przyjęty do służby 17 lipca 1916 roku.
↑Gröner 1985 ↓, s. 59 i Gogin 2022 ↓ podają, że okręt wcielono do K.u.K. Kriegsmarine pod nazwą U-63 i pływał pod banderą austro-węgierską do października 1917 roku.
↑Statek próbowano uratować osadzając na mieliźnie, jednak ostatecznie uległ on zniszczeniu (nikt nie zginął)[29].
↑Ponieważ uzbrojone trawlery były pierwotnie jednostkami cywilnymi, podana jest ich pojemność brutto, występująca w źródłach, zamiast wyporności podawanej standardowo dla jednostek wojennych.
↑HMS – His/Her Majesty’s Ship – Okręt Jego/Jej Królewskiej Mości.
↑Okręt był pierwotnie jednostką cywilną, więc podana jest jego pojemność brutto, występująca w źródłach, zamiast wyporności podawanej standardowo dla jednostek wojennych.
↑HMT – His Majesty’s Trawler – Trawler Jego Mości.
Károly Csonkaréti: Marynarka wojenna Austro-Węgier w pierwszej wojnie światowej 1914-1918. Kraków: Wydawnictwo Arkadiusz Wingert, 2004. ISBN 83-918940-3-7.
Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2007. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
R.H. Gibson, Maurice Prendergast: Niemiecka wojna podwodna 1914-1918. Oświęcim: Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-074-4.
Erich Gröner: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945: U-Boote, Hilfskreuzer, Minenschiffe, Netzleger, Sperrbrecher. T. 3. Koblenz: Bernard & Graefe, 1985. ISBN 3-7637-4802-4. (niem.).
Guðmundur Helgason: Aghia Arene. uboat.net. [dostęp 2022-08-13]. (ang.).
Guðmundur Helgason: Aghios Johannes. uboat.net. [dostęp 2022-08-13]. (ang.).
Guðmundur Helgason: Aghios Nicolaos. uboat.net. [dostęp 2022-08-13]. (ang.).
Guðmundur Helgason: Aspasia. uboat.net. [dostęp 2022-08-13]. (ang.).
Guðmundur Helgason: Birkhall. uboat.net. [dostęp 2022-08-13]. (ang.).
Guðmundur Helgason: By George. uboat.net. [dostęp 2022-08-13]. (ang.).
Guðmundur Helgason: Ermine. uboat.net. [dostęp 2022-08-13]. (ang.).
Guðmundur Helgason: Evangelistria. uboat.net. [dostęp 2022-08-13]. (ang.).
Guðmundur Helgason: Hagios Marcos. uboat.net. [dostęp 2022-08-13]. (ang.).
Guðmundur Helgason: Hagios Triast. uboat.net. [dostęp 2022-08-13]. (ang.).
Guðmundur Helgason: HMT Helgian. uboat.net. [dostęp 2022-08-13]. (ang.).
Jane’s Fighting Ships of World War I. John Moore (red.). London: Studio Editions, 1990. ISBN 1-85170-378-0. (ang.).
Witold Koszela: Zapomniana flota. Okręty Austro-Węgier w I wojnie światowej. Oświęcim: Napoleon V, 2019. ISBN 978-83-8178-199-2.
Eberhard Möller, Werner Brack: The Encyclopedia of U-Boats: From 1904 to the Present. London: Greenhill Books, 2004. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: Lampart, 2000. ISBN 83-86776-51-X.
Eberhard Rössler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: Naval Institute Press, 1989. ISBN 0-87021-966-9. (ang.).
Jak Mallmann Showell: The U-Boat Century: German Submarine Warfare 1906–2006. London: Chatham Publishing, 2006. ISBN 978-1-86176-241-2. (ang.).
Robert Cecil Stern: The hunter hunted: Submarine versus submarine: encounters from World War I to the present. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 2007. ISBN 1-59114-379-9.
Gordon Williamson: U-booty Kajzera. Niemieckie okręty podwodne I wojny światowej. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2016. ISBN 978-83-65652-73-7.