Ryś iberyjski[6], ryś cętkowany, ryś hiszpański[7], ryś lamparci, pardel[7] (Lynx pardinus) – gatunekdrapieżnegossaka z rodziny kotowatych, niekiedy jest traktowany jako podgatunekrysia (Felis lynx pardina). Pierwotnie zamieszkiwał cały Półwysep Iberyjski, w 1996 występowało na nim zaledwie 9 izolowanych od siebie populacji, liczących łącznie około 250 osobników[8]. W raporcie IUCN z 2022 liczbę dorosłych osobników oszacowano na 648, a łączną liczbę młodych i dorosłych osobników na ponad 2 tysiące[9].
pardinus: mowołac.pardinus „jak lampart”, od łac. pardus, pardi „lampart”, od gr. παρδος pardos „lampart”[13].
Zasięg występowania
Ryś iberyjski występuje w południowo-zachodniej Hiszpanii i Portugalii[11]. Powierzchnia obszarów zamieszkiwanych przez te drapieżniki wzrosła z 449 km² w 2005 do 3320 km² w 2024 roku[9].
Charakterystyka ogólna
O połowę mniejszy od rysia euroazjatyckiego. Długość ciała 68,2–82 cm, długość ogona 12,5–16 cm; masa ciała 7–14 kg (samce są o 25% większe od samic)[14]. Futro szarożółte lub brązowawe, cętki ciemnobrązowe lub czarne, wyraźniejsze niż u rysia euroazjatyckiego, biegnące po bokach ciała równoległymi rzędami. Uszy zakończone charakterystycznym pędzelkiem, ogon ciemniejszy na czubku.
Ekologia
Pokarm
Stanowią go przede wszystkim króliki; zimą mogą też polować na daniele i młode osobniki jelenia lub muflona. Wiosną polują na dzikie kaczki.
Rozród
Ciąża trwa około 60 dni, w miocie jest od 2 do 4 kociąt (szczyt porodów przypada na marzec i kwiecień); samice dojrzewają płciowo przed 12 miesiącem życia, samce później, ale w rozrodzie biorą udział najprawdopodobniej dopiero po osiągnięciu 4 roku życia; samice po raz pierwszy rodzą wtedy, gdy ustanowią własne stałe terytorium.
Tryb życia
Prowadzą samotniczy, nocny tryb życia; niekiedy obserwuje się usamodzielnione młode osobniki ucztujące razem z matką. Rewiry samic i samców mają powierzchnię około 20 km². Rysie iberyjskie często aktywnie strzegą swych rewirów, czasem nawet ze skutkiem śmiertelnym. Takie zachowanie tłumaczy się chwilowym przegęszczeniem całkowicie odizolowanych populacji. Na wolności dożywają 14 lat.
Siedlisko
Rysie iberyjskie zamieszkują krzaczaste zarośla śródziemnomorskiej makii.
Status
Ryś iberyjski należał do kotów najbardziej zagrożonych wyginięciem; przez pewien czas (w latach 2002–2015) był klasyfikowany jako gatunek krytycznie zagrożony, od 2015 roku jako zagrożony[5]. W 2024 roku, po znacznym wzroście ilości osobników, IUCN zmieniła jego status na gatunek narażony[9]. Istnieje 14 populacji tego gatunku. 13 z nich znajduje się w Hiszpanii, a 1 w Portugalii[9]. Najliczniejsza populacja rysia iberyjskiego znajduje się w górach Sierra Morena[14].
Przypisy
↑Lynx pardinus, [w:] Integrated Taxonomic Information System(ang.).
↑M. Boule: Étude géologique et paléontologique des grottes de Grimaldi. W: L. de Villeneuve: Les grottes de Grimaldi (Baoussé-Roussé). (Monaco): Imprimerie de Monaco, 1919, s. 271. (fr.).
↑ abA.A.RodríguezA.A., Lynx pardinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2024, wersja 2024-1 [dostęp 2024-10-09](ang.).
↑W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 137. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ abZwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 156. ISBN 83-01-14344-4.
↑D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Lynx pardinus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-04-06].
↑pardinus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A.Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-04-06](ang.).
