Rajsko

wieś
Pałac w Rajsku
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	oświęcimski
Gmina	Oświęcim
Wysokość	240 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	1575[2]
Strefa numeracyjna	33
Kod pocztowy	32-600[3]
Tablice rejestracyjne	KOS
SIMC	0064046
Położenie na mapie gminy wiejskiej Oświęcim Rajsko
Położenie na mapie Polski Rajsko
Położenie na mapie województwa małopolskiego Rajsko
Położenie na mapie powiatu oświęcimskiego Rajsko
50°00′36″N 19°11′33″E/50,010000 19,192500[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Rajsko – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie oświęcimskim, w gminie Oświęcim.

Do 1954 roku do Rajska należał także przysiółek Budy, od 1954 roku w granicach Brzeszcz.

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w 1272 roku jako Raysko w dokumencie księcia Władysława opolskiego, w którym nadał on wieś Hermanowi Surnagelowi aby ten osadził ją na prawie niemieckim^[6].
Wieś politycznie znajdowała się początkowo w granicach piastowskiego (polskiego) księstwa opolsko-raciborskiego. W 1290 roku w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w 1281/1282 rozdrobnienia feudalnego tegoż księstwa powstało nowe księstwo cieszyńskie-oświęcimskie, z którego w 1315 roku wyodrębniło się księstwo oświęcimskie^[7]. Od 1327 roku księstwo oświęcimskie stanowiło lenno Królestwa Czech, a w 1457 roku zostało wykupione przez króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka. W towarzyszącym temu dokumencie sprzedaży księstwa Koronie Polskiej wystawionym przez Jana IV oświęcimskiego 21 lutego 1457 roku miejscowość wymieniona została jako Raysko^[8].

Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Raysko wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis a jako właściciela podaje Michała Skidzińskiego^[9].

W 1564 roku wraz z całym księstwem oświęcimskim i zatorskim miejscowość leżała w granicach Korony Królestwa Polskiego, znajdowała się w województwie krakowskim w powiecie śląskim. Po unii lubelskiej w 1569 roku księstwo Oświęcimia i Zatora stało się częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów w granicach, której pozostawało do I rozbioru Polski w 1772 roku^[7]. W XVII w. w dworze w Rajsku ujęto zbójnika Wojciecha Klimczoka.

Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze austriackim i leżała w granicach Austrii, wchodząc w skład Królestwa Galicji i Lodomerii. W 1784 roku właścicielem Rajska oraz Klucznikowic był szlachcic Dembiński z rodu Dembińskich herbu Rawicz^[7]. Pod koniec zaboru, na przełomie XIX i XX w., Rajsko należało do Wincentego Zwillinga^[10].

 Osobny artykuł: Wysiedlenia Polaków z Oświęcimia.

4 września 1939 roku odbył się bój pod Rajskiem. Oddziały majora Piotra Ryby walczyły z niemieckim wojskiem. W czasie niemieckiej okupacji wieś została wcielona do III Rzeszy oraz całkowicie wysiedlona ze względu na rozbudowę niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.
W styczniu 1945 r. przez miejscowość przeszły tzw. marsze śmierci z obozów Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu na stację kolejową w Wodzisławiu Śląskim^[11].

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa bielskiego.

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[12].

• Pałac, park.

• Jan Kanty Rzesiński, polski prawnik, filozof, literat, polityk.
• Witold Silewicz (1921–2007), polsko-austriacki kompozytor i kontrabasista, którego działalność muzyczna odbyła się w Wiedniu^[13]. Silewicz był wnukiem Wincentego Zwillinga, jednego z ostatnich właścicieli Rajska^[14][15].