Pierwsze wzmianki o Raduniu pochodzą z 1387 roku. W 1486 r. był notowany jako miasto. W XVI w. był ośrodkiem starostwa niegrodowego. Pierwszy kościół katolicki powstał tu najpewniej w ostatniej ćwierci XV w., najstarszy znany zapis na świątynię pochodzi z 1517 r. Kolejny, opatrzony dodatkowym funduszem, stanął w 1556 r. z inicjatywy królowej Bony. W ciągu wieków stało tu co najmniej pięć kościołów, wszystkich drewniane aż do 1929 r., gdy zaczęto wznosić istniejącą do dziś murowaną świątynię. W 1792 r. otrzymał własny herb. W granicach Wielkiego Księstwa Litewskiego i Rzeczypospolitej Obojga Narodów do rozbiorów, później w granicach Imperium Rosyjskiego w guberni wileńskiej.
Raduń w czasie I wojny światowej
W latach 1921–1939 w II Rzeczypospolitej, w powiecie lidzkim. Za II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą wiejskiej gminy Raduń. Przed drugą wojną światową liczba raduńskich parafian wynosiła ponad 8 tysięcy. W okresie do II wojny światowej miejscowość zamieszkana w dużej części przez Żydów, znana z jesziwy. Miejscowość we wrześniu 1939 roku zajęta przez ZSRR. Pod okupacją sowiecką 2 listopada 1939 roku wcielona do Białoruskiej SRR. W okresie 1941–1944 pod okupacją niemiecką, następnie ponownie zajęta przez wojska sowieckie.
Podczas okupacji hitlerowskiej, w październiku 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 1700 osób. 8 czerwca 1942 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowali (około 300 uciekło)[6].
Utworzona w 1944 roku sowiecka administracja cywilna w większości składała się z byłych sowieckich partyzantów pochodzących ze wschodniej Białorusi lub z głębi ZSRR. Miejscowa ludność tylko w niewielkim stopniu otrzymała możliwość współudziału w realnym zarządzaniu miejscowością. W ówczesnych władzach rejonu raduńskiego 98 osób (prawie wszystkie) było wcześniej sowieckimi partyzantami[7]. Podobnie było w innych instytucjach – ze 122 komsomolców rejonu jedynie 16 było osobami miejscowymi (Polakami). Rejonowy oddział milicji w Raduniu złożony był z 30 osób, wyłącznie byłych członków sowieckiej partyzantki[8]. W jednym z raportów dla władz opisano ich następująco:
Znajdując się w oddziale partyzanckim wyróżniali się słabą dyscypliną i kiepskim zachowaniem. Obecnie prowadzą bezprawną politykę wobec miejscowej ludności, wymuszając wódkę, miód, słoninę. W przypadku odmowy przeprowadzają rewizje w domach[9].
Od 1991 r. miejscowość wchodzi w skład niepodległej Białorusi.
Demografia
Tuż przed rozpoczęciem wojny niemiecko sowieckiej w czerwcu 1941 roku, ludność rejonu raduńskiego wynosiła 31 300 osób, zaś w lipcu 1944 roku, po ponownym zajęciu przez Sowietów – 29 469. Według raportu sowieckiego sekretarza Leskina, rejon zamieszkiwali w przeważającej masie Polacy, było trochę Białorusinów i Litwinów[8].
Zabytki
Kościół Matki Boskiej Różańcowej z czasów II Rzeczypospolitej
kościół Matki Boskiej Różańcowej z lat 1929–1933, dwuwieżowa bazylika z cegły i kamienia w stylu „swojskim” –modernistycznym, z (elementami historyzmu). Świątynię zbudowano według projektu architekta Jana Borowskiego, a pracami budowniczymi kierował mistrz Antoni Bepka. W kościele znajduje się pięć ołtarzy w stylu barokowym, z XVIII w., które zostały przeniesione ze starego kościoła. W ołtarzach umieszczono barokowe obrazy pochodzące z kościoła karmelitów trzewiczkowych w Koleśnikach (ob. Litwa): w ołtarzu głównym Wizja św. Szymona Stocka, Św. Magdalena de Pazzi i Św. Maria Magdalena oraz w bocznych: SS. Jerzy, Józef, Tomasz i Maciej, Zdjęcie z Krzyża oraz Matka Boska z Dzieciątkiem[10][11].
↑ abJan Szumski: I.II. Sytuacja społeczno-polityczna w drugim półroczu 1944–1945. Inny obraz sowieckiego wyzwolenia. W: Jan Szumski: Sowietyzacja Zachodniej Białorusi 1944–1953. Propaganda i edukacja w służbie ideologii. Wyd. 1. Kraków: ARCANA sp. z o.o., 2010, s. 29–55. ISBN 978-83-60940-21-1. (pol.).
↑GAOOGO, f. 11, op. 1, d. 3 k. 22. Protokół nr 8 raduńskiego RK KP(b)B, 8.XII.1944 r.
↑Anna Oleńska, Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Różańcowej w Raduniu, [w:] Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, cz. III, Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa wileńskiego, t. 1, red. M. Kałamajska-Saeed, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2005, s. 183-210, il. 494-565 [ISBN 83-89273-18-1 – całość] – tak wcześniejsza bibliografia i wykaz źródeł
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_1c.jpg)
