Nazwa wsi Przewodowice jest typową staropolską nazwą patronimiczną, czyli pochodzącą od imienia właściciela ziemi, miejscowości lub wsi[4], prawdopodobnie od Przewodowicza Przybysława z Przezwodu, z małopolskiego rodu Lasotów herbu Jelita[5].
Średniowiecze
Teren dzisiejszej wsi był zasiedlony już w epoce kamienia[6]. W XIII wieku istniała już stała osada, o czym świadczy znajdujące się tam nieeksplorowane stanowisko archeologiczne – pozostałość osady (nr w ewidencji AZP 65-60/3)[7] i liczne również nieeksplorowane ślady osiedleńcze z okresu średniowiecza.
Czasy nowożytne
Przewodowice były częścią Księstwa Mazowieckiego, a po jego włączeniu do Polski weszły w skład województwa rawskiego. W XV wieku wieś wchodziła w skład dóbr rodu Radwanów herbu Radwan[8]. Gotard z Babska i Rybna[9][10] sprowadził swoich herbowych i wieś przejęli Korabiewscy herbu Radwan, w których posiadaniu Przewodowice pozostały do XVI wieku włącznie. W dokumencie z 1489 roku po raz pierwszy jest wymieniona pełna nazwa wsi[11]. Przewodowice zostały odnotowane w Wizytacji dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego[12], wieś zapisana jako PRZEVODOVYCZE. W latach 1511–1523 płaciła trzy grzywny podatku kościelnego (Świętopietrza). Z kolei w Liber Beneficiorum[13][14]Jana Łaskiego odnotowana jako wieś szlachecka[15] położona w drugiej połowie XVI wieku w powiecie rawskim ziemi rawskiejwojewództwa rawskiego[16]. W XVII wieku wieś była punktem etapowym, ze względu na posiadanie gospody[17], na zalecanej przez nuncjuszy papieskich trasie podróży z Rzymu do Warszawy[18]. Właścicielami folwarku Przewodowice w XVII w. byli Lubiatowscy[19] herbu Grzymała. Po raz pierwszy Przewodowice pojawiły się na mapach w 1788 r.[20]
XIX w.
W 1827 r. w Przewodowicach było 20 dymów, 123 mieszkańców. Kolejny spis wykazuje, że Przewodowice, wieś i folwark nad rzeką Białką, w powiecie Rawskim, należący do gromady Wałowice i parafii Kurzeszyn, posiadał młyn wodny należący do rodziny Mariańskich. Wcześniej wieś liczyła sobie 14 dymów i 194 mieszkańców. 212 morgów ziemi włościan, 346 morgów dworskich. Folwark należał do dóbr Konopnica. „Przewodowice rozliczenie morgów: 1493 gruntów ornej i ogrodowej morgów 854, łąk morgów 97, lasu morgów 525, nieużytków, morgów 17; Budynków murowanych 7, z drzewa 19 (razem 26); płodozmian siedmio- i ośmiopolowy; cegielnia, pokłady torfu. W skład dóbr wchodziły poprzednio wieś Redecz, osiedle, z gruntami morgów 20[21].
W czasie powstania listopadowego 2 grudnia 1830 r. w przewodowickiej karczmie generał Jan Krukowiecki podyktował dla polskich dowódców brygad i pułków 1 Dywizji Piechoty Królestwa Polskiego rozkazy do marszu i skoncentrowania dywizji pod Warszawą, nie podporządkowując się rozkazom w. Księcia Konstantego[22].
Podczas powstania styczniowego, w lasach koło Przewodowic między 25 stycznia a 24 lutego 1863 r. obozowały oddziały powstańcze Antoniego Jeziorańskiego i Józefa Śmiechowskiego, przygotowując plan zwycięskiego ataku na garnizon rosyjski w Rawie Mazowieckiej 4 lutego tegoż roku, znany jako bitwa pod Rawą[23].
W pierwszej połowie XIX w. właścicielami folwarku w Przewodowicach zostają Starża-Majewscy Herbu Starykoń[24]. Feliks Starża-Majewski był dziedzicem dóbr, Przewodowic i Wouczy. Dobra po nim odziedziczył jego syn Julian Starża-Majewski. – Jego siostra Natalia (1863–1917) wyszła za mąż za Tadeusza Romockiego.
XX w.
Po śmierci Feliksa Starży-Majewskiego w 1914 r. tereny te (wraz z Konopnicą, Michalinę, Pokrzywna, PRZEWODOWICAMI, Zagórzem i dzierżawą wieczystą Kurzeszynek Papiernia), odziedziczył jego siostrzeniec, a zarazem syn chrzestny Leszek Romocki herbu Prawdzic[25][26] (1897–1973), syn Tadeusza Romockiego (1860), którego żoną była siostra Juliana, Natalia Starża-Majewska h. Starykoń, 1863–1917.
1914–1918 – I wojna światowa
Podczas I wojny światowej w 1914 roku Przewodowice znalazły się na linii frontu krwawej pozycyjnej bitwy nad Rawką (grudzień 1914 – lipiec 1915). Mieszkańcy Przewodowic byli narażeni na ciągłą rekwizycję i rabowani ze wszystkiego, co było użyteczne na froncie. Wojsko rosyjskie rekwirowało żywność i zwierzęta gospodarskie. Mieszkańcy wsi kryli się w leśnych ziemiankach lub w sąsiedniej Ossie i Jelitowie. W trakcie walk większość domostw została rozebrana, służąc jako materiał do budowy umocnień lub rozebrana na opał, resztę wsi spalono podczas odwrotu Rosjan[27].
1918–1939 – międzywojnie
Po odzyskaniu niepodległości wieś należała do gminy Wałowice w województwie warszawskim[28]. Została odbudowana przy znacznym wsparciu dotacji państwowych. W trakcie wojny spłonęła karczma, a na jej miejscu powstała kuźnia Antoniego Dymowskiego, działał także sklep kolonialny B. Lewandowskiego, a także młyn wodny J. Kaszubskiego. Przy drodze do Warszawy pojawił się przystanek komunikacji autobusowej. Liczba ludności wsi utrzymywała się na poziomie bez mała 200 osób. Według spisu powszechnego z 1921 r. W Przewodowicach mieszkały w sumie 174 osoby, w tym folwark 23, a we wsi 151 (92 mężczyzn i 82 kobiety). Budynków mieszkalne we wsi było 11, a w folwarku 3, innych budynków zamieszkałych we wsi było 12. Razem 26 budynków zamieszkałych. Skład etniczny: 100% ludności narodowości Polskiej. Wyznanie: 100% ludności wyznania rzymskokatolickiego. W Przewodowicach działało kółko rolnicze[29].
Położenie pułków 1 Dywizji Piechoty Królestwa Polskiego na początku powstania listopadowego 1830 r.
Jakubów i Wałowice. W okresie międzywojennym Leszek Romocki sprzedał folwark w Przewodowicach małżonkom Helenie i Antoniemu Muszyńskim z Tomaszowa Mazowieckiego[30]. Wiosną 1939 roku zorganizowano na najwyższym wzniesieniu na polu wsi w kierunku Kurzeszyna punkt obserwacyjny mający za zadanie ostrzegać Warszawę drogą telefoniczną o zbliżających się z tego kierunku samolotach nieprzyjacielskich[31].
1939–1945 – II wojna światowa
W czasie okupacji Przewodowice znalazły się na terenie Generalnego Gubernatorstwa. We wsi działała komórka Armii Krajowej. Na terenie wsi przebywał w czasie wojny Bolesław Lessman[32] „Lasota”, „Technik”[33] Do czerwca 1944 roku pełnił funkcję oficera łączności Obwodu Podmiejskiego. Podczas likwidacji getta w Rawie Mazowieckiej 28 października 1942 r. w okolicznych wsiach i w lasach ukrywał się Izrael Wegwejzer wraz z grupą 7 osób, korzystając z pomocy Polaków (wykonywał dla nich roboty krawieckie). Pod koniec sierpnia 1943 r. Żydzi ukrywający się w lesie zostali wykryci i zamordowani przez żandarmerię niemiecką, Izrael Wegwejzer jako jedyny wydostał się z obławy. Dzięki pomocy mieszkańców Przewodowic przeżył wojnę[34]. W czasie wojny i po powstaniu warszawskim w Przewodowicach znalazło schronienie wielu mieszkańców Warszawy, m.in. znana aktorka Barbara Krafftówna[31].
17 stycznia 1945 do Przewodowic wkroczyła Armia Radziecka. Przed oddziałami Armii Czerwonej drogą z Jelitowa cofały się już po wkroczeniu Rosjan pojedyncze grupki wojsk niemieckich. Jeden z tych oddziałów został ostrzelany przez czołgi rosyjskie, a około 60 żołnierzy niemieckich, którzy się poddali Rosjanom, zostało przez nich w Przewodowicach rozstrzelanych i pochowanych w mogile zbiorowej[31].
Wsie należące do majątków ziemskich rodziny Romockich na początku XX wieku w tym dziedziczone po Starza Majewskich[35] i dzierżawione przez inne osoby
Po 1945 r.
Pola i wzgórza na okalające Przewodowice od południa. Pole Bitwy Nad Rawką podczas I wojny Światowej
W latach 1954–1961 Przewodowice należały do gromady Julianów, w latach 1962–1972 do gromady Rawa Mazowiecka[36]. 1972 roku utworzono gminę Rawa Mazowiecka, w skład której weszły Przewodowice[37]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa skierniewickiego. W latach 70. ze składek mieszkańców wybudowano remizę ochotniczej straży pożarnej, obecnie przejętą po remoncie przez urząd gminy. W latach 70. na prawym brzegu Białki powstała oddzielna leśna osada domów rekreacyjnych, na działkach sprzedanych przyjezdnym. Jeszcze w 1971 r. uprawiano pola położone na północ od lasu w kierunku Babska i koszono łąki wzdłuż Białki. W drugiej połowie lat 70. zaczęto porzucać pola na wzgórzu położonym na południu wsi, znikały orne ziemie zastępowane młodnikami sosnowymi. W latach 1980–2000 nastąpiła dalsza transgresja lasu także na prawym brzegu rzeki, zakończona porzuceniem łąk wzdłuż Białki, które zamieniły się szybko w las łęgowy z trzydziestoletnią obecnie olchą. Pojawiło się natomiast kilka stawów, o charakterze rekreacyjnym wykopanych przez działkowiczów.
Przewodowice należą do parafii pw. Matki Boskiej Królowej Polski w Kurzeszynie.
Przez miejscowość przepływa niewielka rzeka Białka, dopływ Rawki.
Ludność
W 2021 roku liczba stałej ludności we wsi Przewodowice wynosiła 110 osób z czego 54,5% mieszkańców stanowią kobiety, a 45,5% ludności to mężczyźni. Miejscowość zamieszkuje 1,3% mieszkańców gminy. Niewielką część ludności wsi stanowią byli mieszkańcy Warszawy, Łodzi i Rawy Mazowieckiej oraz przyjezdni z tychże miejscowości przebywający na swoich działkach, położonych na prawym brzegu Białki w weekendy. Mieszkańcy utrzymują się z rolnictwa, a także w pracy w zawodach pozarolniczych, głównie w pobliskiej Rawie Mazowieckiej.
Charakter osady
Most nad Białką na trasie S8 w Przewodowicach
Przewodowice to niewielka wieś o złożonej strukturze osadniczej: w swej głównej części, na lewym brzegu Białki to typowa ulicówka, długości ok. 1400 m, rozcięta na 2 części trasą S8 licząca 78 punktów adresowych. Zabudowa murowana parterowa lub jednopiętrowa, kilka domów drewnianych z drugiej połowy XX w., natomiast reszta zabudowań jest położona wzdłuż lokalnej drogi do Ossy na odcinku 700 m, na prawym Brzegu Białki. Wieś posiada regularną komunikację autobusową, z Rawą Mazowiecką, Białą Rawską i Skierniewicami. Od sąsiedniego Julianowa Raduckiego Przewodowice oddzielone są przez most, biegnący nad rzeką Białką. W Przewodowicach znajduje się sklep spożywczo-przemysłowy.
Okolica
Śródleśne stawy w PrzewodowicachStrumień płynący ok. 500 m od PrzewodowicStare olchy nad Białką. Grąd w PrzewodowicachPłynąca wzdłuż wsi rzekaBiałka – widok z mostu oddzielającego Przewodowice od Julianowa Raduckiego
Klimat
Przewodowic są położone w strefie klimatu umiarkowanego przejściowego na granicy wpływów atlantyckich. Klimat nie odbiega znacząco od typowego klimatu środkowej Polski.
Ukształtowanie powierzchni
Miejscowość leży na obszarze chronionego krajobrazu wśród pofałdowanych moren czołowych, w wyraźnie zarysowanej dolinie meandrującej, nieuregulowanej rzeki Białki, wśród łagodnie wznoszących się wzgórz. Różnica wysokości względnej od koryta Białki, wzdłuż szosy S8 w kierunku Babska wynosi na odcinku 1 km ponad 25 m[38].
Przewodowice Las Konopiński Przestój 200 letnich dębów
Wody
Wzdłuż całej wsi płynie płytka rzeka Białką, osiągająca w miejscowości maksymalną szerokość kilkunastu metrów, a w najwęższych miejscach zaledwie 2 m. Rzeka nieuregulowana na całej długości biegu. Zasiedlona przez bobry i piżmaki, pojawiają się także wydry, a wiosną w martwych zakolach gniazdują żurawie. Przy stawach bardzo licznie występują zimorodki.
Lasy
Wieś otoczona jest przez dość duży kompleks leśny (Las Konopiński)[39]), nadleśnictwo Skierniewice, Połączony zagajnikami z Puszczą Bolimowską. Jego fragment, odległy od Przewodowic o niespełna kilometr stanowi Rezerwat Przyrody Babsk. Lasy wokół Przewodowic składają się nie jak w innych miejscowościach zachodniego Mazowsza głównie z sosen, ale przede wszystkim gatunków liściastych, m.in. dębów szypułkowych, lip drobnolistnych, grabów, buków i brzóz,(liczne przestoje drzew liczących ponad 250 lat) zaś sosny w większej liczbie występują w lasach na południe od osady. Właśnie z uwagi na ten zbliżony do pierwotnego skład gatunkowy utworzony został rezerwat Babsk. W dolinie dominuje bagienny las łęgowy i niewielkie podmokłe łąki położone na torfowiskach. W lesie występują liczne gatunki ssaków, ptaków i innych zwierząt typowych dla Mazowsza[40]. W pobliżu osady znajdują się też pola uprawne i łąki.
↑W. Wittyg: Rozsiedlenie i gniazda rodowe szlachty ziemi rawskiej w wieku XVI. Kraków 1911, s. 46, mapa.
↑J. Grabowski: Uzupełnienia i uwagi do „Spisu urzędników mazowieckich z lat 1341–1462”: Gotard z Babska i Rybna h. Radwan przed objęciem urzędu kanclerza Siemowita V był pisarzem dworu książęcego 28 XII 1434 (BKórn., rkps 194, k. 39). Z tytułem kanclerza gostynińskiego występuje jeszcze później: 3 III 1444 (AGAD, MK 337, k. 131v); 22 VII 1444 (tamże 341, k. C 15v), Warszawa, s. 171, 173.
↑Jan Długosz: księga 12, Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego.
↑KORABIEWSCY v. KORABIOWSCY h. RADWAN, z Korabiewic v. Korabiowic, w ziemi rawskiej. Gotard Korabiewski, podczaszy rawski, zabezpieczył posag żonie Annie, 1489 r. (M. 14 f. 341). Pisał się z Przewodowic. Córka jego Dorota, dziedziczka Cielądza, wyszła za Feliksa Gostyńskiego, wójta dziedzicznego rawskiego. Bakałarz z Korabiowic, podczaszy sochaczewski 1492 r. Jan Korabiewski z Przewodowic, 1555 r. (Gr. Raws.) A. Boniecki, A Reiski, Herbarz Polski, cz I, T. 11, s. 130.
↑Wizytacje dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego i kapituły gnieźnieńskiej z XVI wieku; Visitationes bonorum archiepiscopatus necnon Capituli Gnesnensis Saeculi XVI, współtwórca: Bolesław Ulanowski (1860–1919) (red.), PAU, Kraków 1920:
„Wirzchy pro duabus marcis. Valowicze utraque pro duabus sexagenis, Oppidum Rawa tres sexagenae. Zyabky, Kalenczow, Grodzyszki: pro quatuor – marcis cum 1/2 – Mroga pro marca. – Pokrzywnya pro marca. Szaleszye pro decem marcis. – Myednewicze archiepiscopales IIII marcae cum XI grossis. – Stara Rawa trium acervorum 2). – Myednyewicze Regis XX marcarum. – Sglynna minor marca. Sglynna maior, Zaszrewo: octo marcae. – Lyeszewo utraque tres cum 1/2 marcae. Przewodowicze, lelythowo: tres marcae. Qwassowiecz acervi duo. Trczana quatuor acervi. Rawa Nova Civitas respondet de tribus sexagenis pecuniarum pro decima pecuniaria: proconsul cum consulibus solvit”.
„(…) Wirzchy dwie grzywny, Wałowicze oba 40 grzywien i 120 groszy srebrnych. Miasto Rawa, 180 groszy srebrnych. Zyabky (?), Kalenczów, Grodziszki: cztery grzywny – z 1/2 – Morga jedna grzywna. – Pokrzywna dwie grzywny. Szaleszy po dziesięć grzywien. – Miedniewicze archidiecezjalne 40 grzywien i 11 groszy srebrnych. – Stara Rawa trzy stogi/kopy. – Miedniewicze Królewskie 20 grzywien. Glinna Mała 1 grzywna. Burmistrz Glinnej, Zaszrewa (?): osiem grzywien. – Lieszewo każda po trzy z 1/2 stogu. Przewodowicze, lelythowo (Jelitowo): po trzy grzywny. Ossowiecz (Ossa?) dwa stogi/dwie kopy. Trczana cztery stogi/kopy”.
Nowe Rawa po stogu/kopie: prokonsul płaci wraz z konsulami dziesięcinę w pieniądzu.
↑Liber Beneficiorum Jana Łaskiego tom 2, 1511–1523 r: „(…) Wsie w parafii Kurzeszyn: Rosocha, Rogowiec, Pokrzywna, Niwna, Lelitów, 10) Przevodowycze. 11) Miejscowość dziś w parafii nie znana. 13) Wilkowice. 19) Wojska. 14) Ossy. Później przybyły osady: Nowiny, Lenków i Fryczarka Fryszerka. Przy drodze, która prowadzi z Kurzeschyna do Przewodovycz z jednej strony, z drugiej leżą królewskie pola kmiece; podobnie łąki, po tej samej stronie rzeki jedna łąka dość duża, leżąca (sic!) między łąkami Kmiecymi z Kurzesczyna z jednej strony i majątkiem dziedziców Pokrzywnej. Z drugiej strony są dwie mniejsze łąki po drugiej stronie rzeki po stronie dóbr dziedzicznych majątku Roschocha, inaczej zwane Wyerbyenska, po tej stronie leżące między łąkami dziedziców”.„(…) Po drugiej stronie rzeki, z dzierżawy królewskiej, dziesięciny przekazywane od płatników zaopatrują stół arcybiskupi, i podobnie z pól kmiecych w parcelach dziedzicznych (sic) dzierżawionych od czasów starożytnych (sic!). Część z nich została sprzedana (…)”
↑Atlas historyczny Polski w drugiej połowie XVI wieku część II, red. W. Pałucki, PWN.
↑Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
↑„Provodovice villetta con gospoda, senza ehiesa.” w Vademecum pro Nuntiis apostolicis in Polonia a, Galeazzo Marescotti Nuntio Apostolico circa a 1670, s. 104.
↑Tadeusz Fitych: „Korespondencja dyplomatyczna Giovanniego Battisty Lancellottiego, nuncjusza apostolskiego w Polsce w latach 1622–1627”, Poznańskie Studia Teologiczne T. 10 (2001), s. 307.
↑Adam, ożeniony l-o v. z Zofją Spinkówną, a 2-o v. z Anną Miłoszewską, pozostawił z pierwszej żony syna Krzysztofa, który odstąpił 1699 r. dóbr swych Przewodowice i Raducz, w rawskim, synowi Janowi. A. Boniecki, A. Reiski, Herbarz Polski, cz I, T. 15, s. 30.
↑Mappa szczególna województwa Sandomierskiego i województw ościennych, zrządzona (…) przez Karola de Perthées Pułkownika Woysk Koronnych z 1788.
↑Słowniku geograficzny Królestwa Polskiego tom IX.
↑Michał Swędrowski (Olsztyn) Generał Jan Krukowiecki w pierwszych dniach powstania listopadowego.
↑Wiesław Puś: Walki powstańcze o Rawę w 1863 roku (Uniwersytet Łódzki, Katedra Historii Polski XIX wieku).
↑Inskrypcja na pomniku nagrobnym Ambrożego Starza Majewskiego w Rawie Mazowieckiej – „Ambroży Starża Majewski dziedzic dóbr Konopnicy, Przewodowic i Wouczy, magister prawa i administracyi, były sędzia pokoju okręgu rawskiego, kawaler orderów, umarł w 1883 roku, Swojemu dobroczyńcy stryjowi pomnik ten postawił A.M. Manswet.
↑Polen. Adressbuch für Industrie, Handel und Landwirtschaft; Polska. Księga adresowa dla przemysłu, handlu i rolnictwa III. Adressen der Landwirte nach Kreisen geordnet Obywatele ziemscy według powiatów 1916 – 17.
↑Notka z „Kuriera Warszawskiego” dywizje nad Rawką i Bzurą 1 stycznia 1915, – A. Zalewska, S. Kaliński, J. Czarnecki: Wielka Wojna nad Rawką i materialne po niej pozostałości, kalendarzy wojny europejskiej grudzień 1914, styczeń 1915.
↑7 Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, nakładem GUS, Warszawa 1925, woj. warszawskie, powiat rawski.
↑Marian Fronczkowski: Historia zabudowy najstarszych ulic Tomaszowa Mazowieckiego. Ulice – domy – mieszkańcy (Cz. 11. ulica Warszawska – cz. II – Niebrów i Starzyce), s. 41.
↑KazimierzK.MalinowskiKazimierzK., Żonierze łączności walczącej Warszawy, Warszawa: Pax, 1983, ISBN 978-83-211-0378-5 [dostęp 2023-09-18]. Brak numerów stron w książce
