Procesy fluwialne

Procesy fluwialne (z łac. fluvialis, 'rzeczny') – ogół procesów rzeźbotwórczych związanych z działalnością wód płynących (wody deszczowej oraz cieków wodnych)[1]. Należą do nich procesy niszczące, budujące oraz transport.

Rzeźbotwórcza działalność wód deszczowych

Rzeźbotwórcza działalność wód deszczowych to ablacja deszczowa (erozja deszczowa). Woda opadowa częściowo wsiąka w grunt lub paruje, ale duża część z niej spływa po powierzchni. Spływająca woda może żłobić w podłożu ze skał luźnych (piaski, żwiry, less) jary, parowy, debrza i wąwozy[2][3]. Inną formą oddziaływania wód deszczowych jest tworzenie piramid ziemnych, które powstają gdy woda opadowa rozmywa i spłukuje miękkie skały wokół głazów zbudowanych ze skał twardszych[2][4]. W wyniku ablacji następuje spłukiwanie materiału skalnego ze stoków i powstawanie deluwiów[2].

Rzeźbotwórcza działalność rzek

Rzeźbotwórcza działalność rzek obejmuje erozję rzeczną i akumulację rzeczną, które wywoływane są przez ruchy turbulentne wody w korycie rzecznym. Woda płynąca w korycie osiągając prędkość, dzięki której jest w stanie porwać ziarno skalne o określonym rozmiarze i następnie przenosić je na dalszą odległość. Transport drobin skalnych w rzece może mieć postać saltacji, trakcji lub suspensji[5]. Kiedy prędkość wody spada poniżej określonego poziomu materiał skalny zaczyna się osadzać. W różnych biegach rzeki następują różne rodzaje erozji rzecznej i różne sposoby akumulacji materiału.

W górnym biegu rzeki dominuje erozja denna, zachodząca dzięki dużej prędkości wywołanej dużym spadkiem cieku. Okruchy skalne porywane przed płynącą wodę trą o dno koryta rzecznego pogłębiając je, co prowadzi do powstania doliny V-kształtnej lub kanionu[6]. Tarcie o dno prowadzi przy tym do zaokrąglania okruchów skalnych i powstania otoczaków[6][7]. Kiedy ciek o dużym spadku uchodzi do większego cieku o niższym spadku, materiał skalny niesiony przez mniejszy ciek zaczyna akumulować co prowadzi do powstania wachlarzowatego stożka napływowego[8].

W górnym biegu rzeki dno jest często nierówne i znajdują się w nim liczne zagłębienia, w które wpadają okruchy skalne. Woda płynąca lub z dużą prędkością powoduje obracanie okruchów prowadzące do drążenia dna. Zjawisko to nosi nazwę eworsji i prowadzi do powstawania kotłów eworsyjnych[6][9]. Eworsja prowadzi do rozwoju wodospadów, katarakt i progów skalnych, w których obrębie zachodzi erozja wsteczna[10]. Może ona występować również na obszarze źródłowym i prowadzić do kaptażu[11].

W środkowym i dolnym biegu rzeki dominuje erozja boczna i akumulacja[12]. Wraz ze zmniejszeniem spadku rzeki nurt rzeki przemieszcza się od jednego brzegu do drugiego, w wyniku czego brzegi są nieustannie erodowane przez nacierającą wodę. Prędkość wody jest zbyt niska aby prowadzić materiał skalny na dalsze odległości i jest odkładany w miejscu, gdzie prędkość jest niższa tworząc odsypy. W efekcie jeden brzeg jest niszczony, a przeciwległy nadbudowywany[12][13]. W wyniku tych zjawisk rozwijają się meandry oraz bystrza i plosa.

Akumulacja rzeczna prowadzi do powstawania aluwiów, do których należą różne formy akumulacyjne takie jak: terasy zalewowe, odsypy i wały meandrowe, mielizny, łachy oraz stożki napływowe[12]. Na aluwiach rozwijają się żyzne gleby aluwialne – mady.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Flis 1982 ↓, s. 90.
  2. ↑ a b c Mizerski 2019 ↓, s. 215.
  3. ↑ Klimaszewski 1981 ↓, s. 289.
  4. ↑ Klimaszewski 1981 ↓, s. 263.
  5. ↑ Klimaszewski 1981 ↓, s. 347.
  6. ↑ a b c Mizerski 2019 ↓, s. 217.
  7. ↑ Klimaszewski 1981 ↓, s. 350.
  8. ↑ Mizerski 2019 ↓, s. 235.
  9. ↑ Klimaszewski 1981 ↓, s. 353.
  10. ↑ Klimaszewski 1981 ↓, s. 356-359.
  11. ↑ Mizerski 2019 ↓, s. 220.
  12. ↑ a b c Mizerski 2019 ↓, s. 219.
  13. ↑ Klimaszewski 1981 ↓, s. 372-375.

Bibliografia