Prace i dni (gr. Ἔργα καὶ Ἡμέραι, Érga káj heméraj) – epos dydaktyczny zawierający zbiór rad o charakterze agrotechnicznym i filozoficznym napisany przez greckiego epika Hezjoda.

Prace i dni należą do tzw. pisarstwa „pouczeń”. Jest to pierwszy tego gatunku utwór grecki, pojawiał się on za to wcześniej w literaturze Bliskiego Wschodu i Egiptu. Autorzy takich dzieł zwracali się zwykle do bliskich sobie, najczęściej młodszych osób, udzielając im serii negatywnych i pozytywnych rad dotyczących prowadzenia życia i uprawiania zawodu. Rady te – przyjmujące formę zwięzłych sentencji – dotyczyły nie tylko pracy, miały one na celu formowanie człowieka na podstawie starych doświadczeń i dawnej tradycji (działały tu starszeństwo oraz związane z nim mądrość i wiedza).

Impulsem do powstania utworu był niesprawiedliwie rozwiązany przez arystokratycznych sędziów („darów zjadaczy”) spór poety z jego bratem Persesem o podział ziemi.

Tytuł utworu odnosi się jedynie do drugiej jego części, pierwsza bliższa jest Narodzinom bogów Hezjoda. Elementem jednoczącym te fragmenty jest wspólny adresat – brat autora Perses.

• Inwokacja do Muz, pochwała Dzeusa.
• Wspomnienie o dwoistości Waśni – jedna z nich jest zła, podsyca walki, druga skłania do pracy poprzez pojawienie się uczucia zazdrości.
• Zwrot do Persesa, uczynienie go odbiorcą rad i wypomnienie tego, jak przekupił sędziów.
• Przywołanie opowieści o Prometeju, Epimeteju i Pandorze.
• Opowieść o wiekach (pokoleniach):
  • złoty – brak kłopotów i trosk, ucztowanie, urodzajna ziemia,
  • srebrny – długie dzieciństwo, krótki wiek dojrzały, niepokorność wobec bogów i nieskładanie ofiar,
  • brązowy – wojny, ludzie byli silni i ogromni, w końcu pozabijali się nawzajem,
  • ród mężów herosów – półbogowie, ród Edypa, wojna trojańska,
  • żelazny – najgorszy, w nim żyje autor; wysiłek, troska, udręka, brak czci dla rodziców, wojny, łamanie przysiąg, zaniknięcie wstydu, brak sumienia.
• Bajka o sokole skierowana do władców:

Bajkę teraz opowiem władcom, niech ją przemyślą,

jak to sokół przemawiał do barwnopiórego słowika,

niosąc wysoko go w chmurach, mocno ścisnąwszy szponami.

Ten zaś jęczał żałośnie przebity krzywymi szponami,

sokół zaś taką do niego wygłosił hardą przemowę:

„Nieszczęśniku, cóż jęczysz? Silniejszy od ciebie cię trzyma.

Pójdziesz, gdzie cię powiodę, i chociaż jesteś śpiewakiem,

zrobię z ciebie posiłek, gdy zechcę, albo i puszczę.

Bezrozumny, kto pragnie się przeciwstawiać silniejszym –

nie odniesie zwycięstwa, do hańby cierpienia dołączy”.

• Zestaw rad dla Persesa^[1].

Zobacz w Wikiźródłach tekst Prace i dni

• Jerzy Łanowski (oprac.): Narodziny bogów (Theogonia) ; Prace i dni ; Tarcza. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999. Brak numerów stron w książce