Oset (CarduusL.) – rodzaj roślin z rodzinyastrowatych. Obejmuje 92 gatunki[4]. Zasięg rodzaju obejmuje Europę, Azję i Afrykę, z czego 5 rośnie naturalnie w Polsce. Przedstawiciele rodzaju rozprzestrzenieni zostali także na innych kontynentach, także w Polsce rosną dwa gatunki obce zadomowione i cztery przejściowo dziczejące.
Znaczenie ekonomiczne roślin jest opisywane jako zasadniczo niekorzystne, ponieważ liczne gatunki rosną jako chwasty w uprawach ogrodowych i polowych, na plantacjach i pastwiskach[5]. Kwiatostany ostu zwisłegoC. nutans zmacerowane w wodzie przez kilka godzin używano dla przyśpieszenia zsiadania się mleka i przy wyrobie sera. Pozbawione kolców łodygi, młode liście i dna koszyczków są jadalne. Zebrane wiosną, obrane łodygi ostu łopianowategoC. personata opisywane są jako jedno z najsmaczniejszych warzyw rosnących dziko w Europie Środkowej[6].
W języku potocznym nazwa „oset” jest stosowana także dla podobnych morfologicznie roślin należących do innych rodzajów.
Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę (bez Islandii) i Azję (bez części północno-wschodniej i południowo-wschodniej)[4], a poza tym północną Afrykę i góry w strefie międzyzwrotnikowej tego kontynentu. Najbardziej zróżnicowany jest w basenie Morza Śródziemnego[5][7]. W Europie rośnie 48 gatunków[7].
Rośliny roczne, dwuletnie i rzadziej byliny osiągające do 2 m, rzadko do 4 m wysokości[9]. Pędy wzniesione, słabiej lub mocniej rozgałęzione, zwykle mniej lub bardziej owłosione, rzadko nagie, zawsze kolczaste, łodyga kolczasto oskrzydlona[9].
Skrętoległe, kolczaste (wyjątkiem o liściach bez kolców jest oset łopianowaty[5]), z nasadami zbiegającymi wzdłuż łodygi (dlatego jest ona oskrzydlona)[10]. Blaszka niepodzielona lub pierzastodzielna[10].
Zebrane w koszyczki tworzące się pojedynczo na szczytach pędów lub po kilka do 20 w gęstych skupieniach lub luźnych baldachogronach[9]. Okrywa koszyczków kulistawa do walcowatej[9], okryta licznymi, dachówkowato ułożonymi, lancetowatymi listkami, zwykle kolczasto zakończonymi[10]. Dno kwiatostanu pokryte szczecinkowatymi plewinkami. Wszystkie kwiaty jednakowe, obupłciowe, o koronierurkowatej, głęboko podzielonej (łatki równowąskie[9]), purpurowej, czasem czerwonawej lub fioletowej. Pręciki o nitkach wolnych i owłosionych. Szyjka słupka na szczycie rozwidlona[10].
Nazwa „oset” w polskim nazewnictwie potocznym używana jest do różnych kolczastych roślin, nie tylko z rodzaju Carduus, ale także ostrożeń, dziewięćsił czy popłoch. Ze względu na rozpowszechnienie, najbardziej prawdopodobne jest, że w literaturze nienaukowej nazwą tą opisany jest ostrożeń polny. Również w literaturze naukowej odwołującej się do nazewnictwa potocznego (np. z zakresu ziołolecznictwa) stosowanie tej nazwy i utożsamianie z rodzajem Carduus może być mylące. Przykładowo, zapisy o jadalnym oście z dużym prawdopodobieństwem dotyczą ostrożnia łąkowego lub warzywnego[12].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdeCarduus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-14].
↑ abcdeK. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VIII. Flowering Plants. Dicotyledons. Asterales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2007, s. 76. ISBN 978-3-540-31050-1.
↑ŁukaszŁ.ŁuczajŁukaszŁ., Dzikie rośliny jadalne Polski: przewodnik survivalowy, wyd. 2, Krosno: Wydawnictwo "Chemigrafia", 2004, ISBN 83-904633-6-9, OCLC71833163. Brak numerów stron w książce
↑ abZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 49, ISBN 978-83-62975-45-7.
↑ abcdeDavid J. Keil: Carduus Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-05-14].
↑ abcdefBogumił Pawłowski, Jasiewicz Adam (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XII. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1971, s. 357-358.
↑Genus Carduus L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-14].
_(7592237754).jpg)
